Dagblaðið Vísir - DV - 08.04.1989, Qupperneq 15

LAUGARDAGUR 8. APRÍL 1989.
15
Tjaldað til einnar nætur
Þaö er auðvelt að hafa samúð
með launabaráttunni. Kaupmáttur
hefur rýmað á undanfómum miss-
erum, beinar launahækkanir hafa
ekki átt sér stað í rúmlega ár og
hækkandi verðlag á öllum sviðum
sverfur að heimilunum. Fólk á sí-
fellt erfiðara með að láta enda ná
saman frá einum mánuði til ann-
ars. Við slíkar aðstæður vilja laun-
þegar sækja sér betri kjör.
En hvert á að sækja þau? At-
vinnufyrirtækin era á sama báti
og launþegamir. Kjör þeirra hafa
dregist saman. Þjóðartekjur hafa
minnkað, útflutningsatvinnuveg-
imir era reknir með tapi, sömu-
leiðis iðnaðurinn og þjónustugrein-
amar. Hvert sem litið er blasa við
gjaldþrot og greiðslustöðvanir.
Tugir fyrirtækja era í gjörgæslu
hjá bönkum eða opinberam sjóðum
og allur rekstur hangir á bláþræði.
Ekki er ástandið glæsilegra hjá
ríki og sveitarfélögum. Nýlega
héldu sveitarfélögin ráðstefnu þar
sem harmagráturinn var hávær og
örvæntingarfullur og ríkissjóður
sjálfur er rekinn með bullandi tapi.
Halli á fjárlögum síðasta árs nam
sjö milljörðum. Viðskiptahalhnn er
enn hærri. Á sama tíma hefur rík-
isstjómin flutt tíu milljarða króna
með handafli yfir til atvinnufyrir-
tækja í formi lána eða styrkja og
sjálfur hefur ríkissjóður lagt á
þjóðina aðra tíu milljarða í formi
nýrra skatta. En allt kemur fyrir
ekki. Atvinnulífið er á heljarþröm,
ríkissjóður prentar fleiri og fleiri
seðla. Hvaðan skyldi ríkissjóður
taka þá peninga sem samið var um
í gær?
Tregir í taumi
Nú kann einhver að segja að þessi
söngur hafi áður heyrst. Atvixmu-
rekendur hafi það fyrir sið á hverju
ári og á öllum tímum að spila þessa
sömu plötu um tap og skuldir og
umkomuleysi sitt í fjármálum.
Launastéttimar hefðu aldrei fengið
krónu í kauphækkun og aldrei get-
að sótt fram til bættra lífskjara ef
mark hefði verið tekið á grátkór
vinnuveitenda.
Eitthvað er sjálfsagt til í því að
vinnuveitendur hafi verið tregir í
taumi og sjaldnast séö ástæðu til
kjarabóta nema nauðugir, vRjugir.
Það sækir enginn fyrirhafnarlaust
gull í greipar þeirra. Því verður
hins vegar ekki á móti mælt að
ástand atvinnuveganna um þessar
mundir er bágstaddara en elstu
menn muna. Enda er svo komið að
annað hvert undirstöðufyrirtæki í
landinu lifir upp á náð og miskunn
banka og annarra lánastofnana.
Fréttimar um gjaldþrot og
greiðsluvandræði era ekki tilbún-
ingur fjölmiðla. Spyijið þá atvinnu-
rekendur sem ganga á milh kont-
óra í leit að fyrirgreiðslu, spyijið
þá vinnuveitendur sem hafa verið
gerðir upp, spyijið bankastjóra,
endurskoðendur, hagfræðinga og
stjórnmálamenn. Já, stjómmála-
mennimir sjálfir, hvar í flokki sem
þeir standa, vita mætavel að at-
vinnurekstur landsmanna hangjr á
horriminni.
Á árunum 1985 th 1987 ríkti mik-
ið góðæri hér á landi. Þjóðartekjur
jukust um þriðjung á örskömmum
tíma, afli var mikih, verðlag gott
og stöðugleiki innanlands jók
kaupmátt launa og snarbætti lífs-
kjörin. Eftirspum eftir vinnuafli
var afar mikil og leiddi jafnframt
th launaskriðs sem enn bætti kjör
launafólks.
Fyrsta fómarlambið
En jafnhhða þessu góðæri og í
kjölfar þess gerðist annað. Þáver-
andi ríkisstjóm hélt genginu föstu
langt fram yfir þann tima sem
skynsamlegt var og á sama tíma
vora vextir gefnir fijálsir ofan í
verðtryggingu lána. Kostnaður
framleiðslunnar og rekstursins
hljóp upp en tekjumar stóðu í stað
eða féhu með rýmandi gengi er-
lends gjaldeyris. Hér hefur því líka
verið haldið fram að atvinnufyrir-
tækin hafi efnt th fjárfestingarfyh-
irís, byggt og braðlað og slegið lán
sem leiddi th óhóflegs íjármagns-
kostnaðar. Þessum fuhyrðingum
hefur að vísu verið mótmælt í at-
hyghsverðri ræðu Víglimdar Þor-
steinssonar á ársþingi iðnrekenda
en þar upplýsir Víglundur að fjár-
festing hafi dregist saman ahan
þennan áratug og hafi verið komin
niður í 17% á árinu 1988.
Framhjá því verður þó ekki htið
aö fjármagnskostnaður, sem er af-
leiðing vaxtahækkana, er eitt
helsta böl fyrirtækjanna og er or-
sök margra gjaldþrotanna. Auðvit-
að verður ekki allri skuld skeht á
stjórnvöld í þessu efni. Vaxtaokið
er að hluta th afleiöing veröbólg-
unnar og ákvarðana fyrirtækjanna
sjálfra sem lánin taka. En stjóm-
völd og stjómmálamenn bera engu
að síður mikla ábyrgð á því hvem-
ig komið er. Það var ákvörðun
stjómmálamannanna að einblína á
fastgengisstefnu og það var
ákvörðun stjómmálamannanna að
gefa vextina fijálsa í miðri þensl-
unni. Enda fór svo að fráfarandi
ríkisstjóm hrökklaðist frá völdum
á miðju síðasta ári eftir að hafa
komist í þrot með úrræði og að-
gerðir th lausnar á vanda atvinnu-
lífsins. Hún varð fyrsta fómarlamb
sinnar eigin stefnu.
Að þessu leyti verður núverandi
ríkisstjóm ekki sökuð um kreppu-
ástand dagsins í dag. Framsóknar-
flokkur og Alþýðuflokkur sátu hins
vegar báðir í fyrri stjóm og þessir
tveir flokkar sprengdu stjómar-
samstarfið við Sjálfstæðisflokkinn
því þeir töldu sig geta gert betur í
samstarfi við Alþýðubandalagið.
Látum þá póhtík hggja mihi hluta.
Aðalatriðið er að saman vildu þess-
ir þrír flokkar troða nýja slóð og
hafa nú haft th þess sex mánuði.
Árangurinn lætur enn á sér standa
þrátt fyrir hvers kyns sjóði og opin-
bera fyrirgreiðslu. Eins og áður
segir hafa tíu mihjarðar króna ver-
ið fluttir th atvinnufyrirtækjanna
í formi styrkja og lána fyrir tilstihi-
stjómvalda. En aht kemur fyrir
ekki og gjaldþrotin halda sínu
striki.
Atlaga að lífskjörum
Þessa atburðarás leyfi ég mér að
rekja til að vekja athygh á þeirri
staðreynd að staða atvinnuveg-
anna er ekki ímyndun eða thbún-
ingur vinnuveitenda einna. Hún er
kaldur veruleiki sem hefur
splundrað einni ríkisstjóm og búið
th aðra. Alþýðubandalagið væri
ekki að taka þátt í meiri háttar fjár-
magnstilflutningi og ráðstöfunum
í þágu atvinnulífsins nema vegna
þess að þörfin er brýn. Alþýðusam-
band íslands héldi ekki að sér
höndum í yfirstandandi kjarabar-
áttu nema vegna þess að forystu-
mönnum launþegasamtakanna er
Ijóst að atvinnuleysið er framund-
an og svigrúmið er htið sem ekkert
th að sækja bætt kjör í hendur
dauðvona fyrirtækja. Tölurnar tala
sínu máh. Þjóðartekjumar hafa
dregist saman, atvinnuleysingjum
flölgar, fjármagnskostnaðurinn
hækkar og hækkar.
Vandi ríkisstjómarinnar er sá að
hún hikar og bíður og heldur bæði
fólki og fyrirtækjum uppi á snakki.
Ráðstafanir hennar hafa ekki
stöðvað tapreksturinn. Samkomu-
lag hefur ekki náðst um að lækka
fjármagnskostnaðinn. Útflutnings-
greinamar búa enn við of hátt
gengi. Hjóhn eru enn ekki farin að
snúast á ný.
Það er skiljanlegt að Steingrímur
forsætisráöherra hafi hafnað kröfu
BSRB um fast gengi. í ljósi þeirrar
þróunar, sem hér hefur verið rak-
in, er það óðs manns æði að lýsa
því yfir að gengi verði ekki feht,
hvemig svo sem launakjöram er
háttað, hvernig svo sem afkoma
fyrirtækjanna er. Slík yfirlýsing
jafngildir dauðadómi yfir fyrir-
tækjum jafnt sem launafólki og er
vísasti vegurinn th kjaraskerðing-
ar. Alveg á sama hátt og ég leyfi
mér að fuhyrða að fastgengisstefna
síðustu ára hefur verið bein ögrun
við undirstöðuatvinnuvegina og
skipulögð atlaga að lífskjörum
landsmanna. Hún býður hættunni
heim. Hún er orsökin fyrir núver-
andi ástandi.
Lögmál buddunnar
Bandalag háskólamenntaðra rík-
isstarfsmanna efnir th verkfahs.
Bandalag ríkisstarfsmanna heimt-
ar nokkur þúsund krónur í sumar-
bónus og kaupbæti. Ögmundur
krefst fasts gengis. Kennarar lýsa
aumum launum sínum og reiðast
yfir því að fá ekki skhning og
stuðning annars staðar frá. Allt er
þetta sjálfsagt að reyna að skhja
og umbera. Kennarar era ekki of-
haldnir af launum sínum frekar en
margt annað láglaunafóUi. En
hvers virði er verkfalhð og tíu þús-
und kallinn sem út úr þessu fæst
meðan áfram ríkir kreppa í landinu
og afleiðingarnar verða veröbólga
og atvinnuleysi? Sjá það ekki allir
og skhja að forsenda bættra lifs-
kjara er að atvinnulífið blómstri á
ný og þjóðfélaginu öUu séu sköpuð
eðlheg og hehbrigð rekstrarskh-
yfði? Ef fiskvinnslan er á hausnum
era alhr á hausnum. Ef tekjur þjóð-
arbúsins minnka þá minnka pen-
ingarnir sem era th skiptanna.
Spyijið verslanimar sem hafa
þuift að leggja upp laupana, spyijið
veitingahúsin sem hafa þurft að
loka, spyijið fólkið sem gengur um
atvinnulaust í byggðarlögum
landsbyggðarinnar. AUs staðar
blasir við samdráttur og vonleysi
vegna þess að það er sama hvað
menn hamast og spara og leggja
oft saman. Útkoman er aUtaf í mhi-
us.
Fyrir þremur árum var vöxtur í
þjóðfélaginu. Hjóhn snerast. Enda
jókst kaupmátturinn meira á því
tímabih en nokkra sinni fyrr í ís-
landssögunni. Og þó vora engin
verkfoU, ekki einu sinni kjara-
samningar. Kjörin bötnuðu af
sjálfu sér, með launaskriði, stöðug-
leika, arði og eftirspurn eftir dug-
andi .fólki. Lífskjörin á íslandi
standa og faUa með hag fyrirtækj-
anna, þeirra tækja sem skapa fram-
leiðsluna og hagnaðinn, með vinn-
andi fólki sem nýtur um leið góðs
af framlagi sínu.
Því miður era kjarasamningar
við þessar aðstæður afar skamm-
vinnur sigur. Þar er tjaldað til einn-
ar nætur og tíu þúsund krónurnar,
sem fást í launabónus, \'erða rokn-
ar út í veður og vind áður en árið
er aUt. Verðbólgan mun sjá fyrir
því. Mestu og bestu kjarabætumar
era fólgnar í því að þessi ríkisstjórn
eöa hveijir þeir menn, sem veljast
th forystu í þjóðfélaginu, skapi at-
vinnuvegunum svigrúm th að skha
hagnaði. Skapi þeim skhyrði th að
borga betri laun. AUt annað er
hjóm og marklaust hjal. Þetta
verða íslendingar að skUja, hvar í
stétt sem þeir standa, hversu óá-
nægðir sem þeir era með lífskjör
sín, hvort sem þeim líkar betur eða
verr. Ekki vegna þess aö þetta sé
einhver flokkspóhtísk skoðun, ekki
vegna þess að sá sem hér heldur á
penna sé einhver málsvari at-
vinnurekenda. Heldur vegna þess
að þetta er lögmál buddunnar, lög-
mál þeirrar reikningsformúlu að
mínus er tap en plús þýðir gróöi.
Þjóðarbúið getur al(h:ei borgað
meira en það aflar. Það tekur eng-
inn af því sem ekki er th.
Ellert B. Schram