Dagblaðið Vísir - DV - 13.04.1989, Qupperneq 14

14
FIMMTUDAGUR 13. APRÍL 1989.
mpi Frjálst.óháÖ dagblaö
Útgáfufélag: FRJALS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarfornnaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PALL STEFANSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11,105 RVlK, FAX: (1)27079, SlMI (1)27022
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJALSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF., ÞVERHOLTI 11
Prentun: ARVAKUR HF. - Askriftarverð á mánuði 900 kr.
Verð i lausasölu virka daga 85 kr. - Helgarblað 100 kr.
Færíband á fullu
Ráðherrar hafa á eigin spýtur ákveðið á síðustu Qór-
um vikum tæpum að taka af fé skattgreiðenda einum
milljarði króna meira en nýlega samþykkt íjárlög ríkis-
ins leyfa. Þetta er jafnmikið af ólöglegum umfram-
greiðslum til landbúnaðar og á öllu síðasta ári.
Þannig er ríkisstjórnin að magna ósið og ólög, sem
ekki ætti að vera unnt að gera í þingræðisríki. Ef svo
fer, sem horfir, er tímabært að leggja formlega niður
fjárveitingavald Alþingis og taka upp beinar ákvarðanir
úr rentukammeri, svo sem og tíðkuðust fyrr á öldum.
Sumar af þessum ákvörðunum ráðherra yrðu líklega
samþykktar af Alþingi, ef það væri spurt, áður en það
er orðið of seint. Það væri því hægt að gera þær lögleg-
ar á þeim tíma ársins, er þing situr að störfum. í þing-
hléi mætti leita samþykkis fjárveitinganefndar.
Heyrst hefur, að Alþingi sé starfrækt þessa dagana
og ræði ýmis smámál. Þess vegna hefðu ráðherrar getað
farið hina löglegu leið að leggja fyrir þingið frumvörp
um aukafjárveitingar upp á einn milljarð króna til loð-
dýraeldis, jarðræktar og sölueflingar búvöru.
Ráðherrar hafa sér til afsökunar, að sá aðih, sem
samkvæmt stjórnarskrá lýðveldisins fer með fjárveit-
ingavaldið, hefur ekki hreyft andmælum gégn hinni
ólöglegu málsmeðferð. Þannig samþykkja alþingismenn
í raun með þögninni, að ekki sé farið að lögum.
Stundum er lögbrotið alvarlegra. í vöxt færist, að
ráðherrar ákveði að verja fé skattgreiðenda til athafna,
sem Alþingi hefur áður Qallað um og ekki treyst sér til
að gera. Tahð hefur verið saman, að í fyrra greiddu
ráðherrar 625 mihjónir króna gegn vilja Alþingis.
Ráðherrar hafa hka afsökun í þeim tilvikum, þótt hún
sé ekki eins haldgóð. Svo virðist nefnhega, að þingmenn
geri sér ekki heldur rehu út af þeim greiðslum, sem
Alþingi hafði áður hafnað. Þannig hafa þingmenn óbeint
helgað hin verri brot á verkskiptingu stjórnvalda.
Það eru engar smáupphæðir, sem hirtar eru af skatt-
greiðendum, án þess að fjárveitingavaldið hafi gefið leyfi
th þess. Það eru þúsund þúsundkahar í einni mhljón
króna og þúsund mhljónkahar í einum mhljarði króna.
Þetta er enginn smáþjófnaður framkvæmdavaldsins.
Og þessi heili mhljarður er ekki samanlögð summa
ólöglegra útgjalda ríkisstjómarinnar. Hann er ekki ann-
að en tæplega úögurra vikna umframútgjöld ábyrgðar-
hthla ráðherra th aðeins eins málaflokks, varðveizlu
ofbeitar á landinu og úreltra atvinnuhátta í landbúnaði.
Þegar hefur verið gefið í skyn, að vænar slummur
þurfi th viðbótar, svo að unnt sé að gefa útlendingum
matinn, sem ekki er unnt að troða ofan í þjóðina með
verðlækkunum, sem skattgreiðendur eru látnir borga.
í þessu gæti leynzt hálfur mhljarður til viðbótar.
Áður en að því kemur, eru framlög skattgreiðenda
th landbúnaðar komin upp í sjö milljarða króna á þessu
ári. Það jafnghdir einni mhljón og sex hundmð sextíu
og sjö þúsund krónum á hvern hinna 4.300 bænda í
landinu. Og aht er þetta ákveðið á færibandi.
Skynsamlegra væri, að allar ákvarðanir, sem kosta
mhljónir, yrðu teknar af Alþingi eftir að hafa fengið þar
eðhlega umræðu. Þá gæti fólkið í landinu fengið að
heyra meira af röksemdunum að baki útgjaldanna og
áttað sig betur á, hvaða þingmenn styðja ósómann.
Brýnt er orðið, að Alþingi endurheimti Qárveitinga-
valdið úr höndum hóflauss framkvæmdavalds og sanni
þannig thvemrétt sinn, sem ella má draga í efa.
Jónas Kristjánsson
„Ástkæra yl-
hýra málið“
Oft er um varðveislu tungunnar
talað og tvímælalaust er það frum-
skylda okkar sem þjóðar að tala og
rita sem réttast og vandaðast mál
og færa það þannig ómengað áfram
á æviveg kynslóðanna.
Það sem athygli vekur umfram
annað er sú staðreynd að alltof
mörgu vel menntuðu fólki verður
alvarlegur „fótaskortur“ í meðferð
máls og máske ekki síður hitt,
hversu erfitt margt af því á um ein-
falda tjáningu á hugsun sinni, oft
svo að blöskrunarverður virðist sá
andlegi tómleiki er sýnist þar búa
að baki.
Tæknihyggja tölvualdar
Löngu hefur það heyrst frá hinni
miklu fyrirmynd margra - henni
Ameríku - að þar sé sérmenntun
og sérhæfing orðin slík að utan
þeirrar sérgreinar, sem menn iðka,
séu menn vart mælandi svo vel sé.
Ekki veit ég sönnur þessa en
undrast þó ákveðinn enduróm
þessa í máli alltof margra sem
koma fram í fjölmiðlum og eiga að
greina á venjulegu mæltu máh frá
því sem þeir eru að aðhafast eða
þá frá skoðun sinni á málefnum
líðandi stundar. Mér þykir þetta
sérstakt áhyggjuefni ef tækni-
hyggja tölvualdar og sífellt sér-
hæfðari menntun leggjast á eitt ujn
að gera fólk meira og minna óhæft
til almennrar tjáningar hugsunar
sinnar svo allt venjulegt fólk megi
skilja.
Menn fjargviðrast gjarnan um
fjölmiðlana og ekki skal því leynt
að þá sjaldan ég hlusta á t.d. hinar
frjálsu útvarpsstöðvar þá óma í
eyrum slíkar ambögur og röng
orðanotkun, að viðbættum hrak-
legum hugtakaruglíngi að hreinum
undrum sætir: En sumir segja líka
að eitt markmiða þessara stöðva
sé forheimskandi heilaþvottur svo
auglýsendurnir sem öllu ráða eigi
greiðari leið að fólki með allar
gerviþarfaupphrópanirnar.
Ekki vil ég trúa því, svo margt
ágætra kvenna og karla sem koma
þar að verki einnig og hljóta aö
hafa annað og göfugra markmið,
þó Mammon sé harður húsbóndi
og eflaust ýmislegu fyrir hann
fómandi. Hugtaka- og orðtakarugl-
ingur er víða hreint yfirþyrmandi
og gömul og góð orðtök hafa allt í
einu öðlast spánnýja merkingu -
út í bláinn nær undantekninga-
laust.
Þetta viögengst alls staðar og síð-
ast á dögunum sagði ágætur fyrr-
verandi starfsbróðir við mig í beinu
framhaldi af fullyrðingu eins ráð-
herrans: „Hann stóð á þvi fjórum
fótum.“ Mismæli var þetta ekki því
ég hváði og vitleysan var endurtek-
in svo greinilegt var að vinur minn
stóð á þessu fastara en fótunum -
og er þá langt til jafnað.
Skin og skúrir
Nú er eflaust rangt að alhæfa
nokkuö út frá einstökum viðtölum,
kynningu í útvarpsstöðvum, spjalli
á fómum vegi eða fyrirlestrum
lærðustu manna en ég hygg þó að
við ættum öll að hafa ákveðinn
vara á þegar móðurmálið á í hlut
og ekki sakar að benda á það se'm
augljóslega fer á verri veg, þó ekki
megi þaö hljóma eins og neikvætt
nöldur. Útlendingar undrast a.m.k.
oft hversu margir íslendingar taka
sér penna í hönd og skrifa um hin
margvíslegustu efni af mikilli
íþrótt oft og tíðum.
Oft hefi ég líka undrast þaö á ó-
teljandi fundaferðum mínum um
dagana hversu margt fólk tjáir hug
sinn ljósum qrðum og skýrum og
KjaUarinn
Helgi Seljan
félagsmálafulltrúi
Öryrkjabandalags íslands
máske aldrei betur en þegar því
hitnar í hamsi, þó undirritaður
hafi oft goldið þess og eflaust með
réttu.
Ég man t.d. eftir fundi þar sem
margir trillukarlar voru og ræddu
sín mál og önnur, hversu málhagir
margir þeirra voru og vönduðu
málfar sitt þó ekki væru mönnum
vandaðar kveðjurnar í máh þeirra.
Þannig má fmna bæði skil og skúri
í veðrabrigðum móðurmálsnotk-
unar og ekki ber síður að halda
hinu á loft sem lofsvert má telja.
Á fundi einum í sveit austanlands
kom kona í ræðustól og var með
blað fyrir framan sig. Athygli vakti
hversu lítt hún leit á blaðið, en
flutti þó mál sitt þannig að svo var
sem um skrifaö mál væri að ræða
og það ekki af lakari endanum.
Blaðið varð svo eftir í ræðustóln-
umog ég sá síðar að á því stóðu
aðeins tvö til þrjú minnisatriði.
Þessi ágæta kona hafði nokkurra
mánaöa forskólamenntun að baki
en gerði mörgum velmenntum
mikla skömm til.
Þannig mætti margt til tína. Ég
tel mig a.m.k. hafa lært mál og
málfar ekki síður af samtölum við
alþýðufólk en af læröum bókum,
hvað þá lærðum mönnum.
En lærðir menn tala líka oft af-
bragösmál og rita ekki síðra.
Orðtök Bibbu
Ég hefi e.t.v. langmestar áhyggjur
í dag af orðtökunum okkar, sem
mjög eru á undanhaldi og valda
meiri málfátækt en annars yrði eða
eru rangnotuð svo að þau verða
merkingarlaus smekkleysa eða
annað þaðan af verra.
Hún Bibba á Brávallagötunni
gerir á listilegan hátt gamanefni
hið besta úr rangri orðtakanotkun,
oft hræðilega nærri hinu sanna þó,
en sannarlega er meö ólíkindum
hversu orðtakafrjó hún er og ætti
að vekja fólk til ærinnar umhugs-
unar um leið og gamanmálanna
góðu er notið.
En viti menn: Öðru hvoru er ég
að hitta fólk sem notar orðtök
Bibbu, ekki til að hafa af þeim
ósvikna ánægju heldur í römmustu
alvöru, vitandi ekki betur greini-
lega. Fá dæmi að vísu og meira af
yngri kynslóöinni en ljós dæmi
samt og full ástæða til að hugsa
sinn gang.
Ekki vil ég að Bibba hætti, þó ég
hlusti of sjaldan á hennar hjal, sem
raunar minnir mig átakanlega á
ýmsar persónur sem ég hefi hitt á
lífsleiðinni - ekki síður hvað varð-
ar þau sérkennilegu sjónarmið er
Bibba setur fram.
En viðbrögðin viö þáttum hennar
kalla á alla til andsvara, og ég heyr-
i fyrir mér að margir muni hrópa
á skólann, sem allt á ævinlega að
leysa, m.a. og sér í lagi uppeldism-
istök foreldra. Og mikil ósköp, þá
hlýtur skólinn að koma þama inn
í, en máhð er auðvitað okkar allra,
og engan hægt að kalla til alls-
herjar ábyrgöar í þessu grundvall-
armáli. Og mætti þá biöja í leiðinni
ýmsa svokallaða andans menn að
hafa ekki staðlaða sérfræðinga í
huga er þeir ávarpa fólk eða ræð-
ast við frammi fyrir alþjóð og ekki
síður ættu þeir að vanda vel til í
öllum skrifum sínum.
Af illri nauðsyn þurfti ég að lesa
greinargerð langlærðs manns til
vamar sinni stétt fyrir nokkru og
erfiðari lestri man ég vart effir, og
niðurstaðan í raun rétt við núll-
markið eftir alla ofurfræðilegu út-
listunina á illskýranlegu sérfræði-
rugh - og ég segi því miður mgU.
Þjóðin taki sér tak
Nú, þegar minnst er á sérfræð-
ina, í hvaða mynd sem er þá hefur
hver grein hennar sín sérstöku orð
og ekki er þetta sagt til aö kasta
neinni rýrð á sérfræðiþekkingu af
nokkru tagi, en aðeins benda á að
mál hennar og þeirra sem hana
hafa numið aðlagist sem allra best
okkar alþýðlega móðurmáU, sem
fólkið í þessu landi, alþýða landsins
til sjávar og sveita hefu'r varðveitt
svo vel sem raun ber vitni.
í lok þessarar Utlu hugleiðingar
er rétt að hafa í minni að nú er
verið að minnast þess að nú væri
málsnilUngurinn Þórbergur Þórð-
arson aldargamaU, ef hann hefði
mátt lifa svo lengi.
HoUt er okkur ævinlega að hafa
í huga málvöndun hans og áherslu
alla á alþýðlegan, einfaldan og auð-
skiUnn stíl, sem þó var bæði kjarn-
yrtur og kryddaður orðtökum sem
og ýmsum þeim orðum og orða-
samböndum sem sjaldgæf eru i
dag. Mætti ekki setjá bæði fjöl-
miðlafólk og sérfræðinga t.d. á
námskeið í Þórbergi og Halldór
Laxness sakapi ekki sem ábæfir á
allt saman? Ég varpa þessu fram
bæði í gamni og alvöru - alvöru
þó meir því alvaran er hafin yfir
efa - alvara þess að halda máUnu
okkar hreinu og tæru - þessu „ást-
kæra og ylhýra“ eða er ekki svo?
Og svona til áherðingar að allra
síðustu þá er skylt og ljúft að þakka
frumkvæði og aðgerðir mennta-
málaráðherra nú, því samræmt
átak sem allra flestra, lifandi og
vakandi umræða sem aUra víðast
til varnar og sóknar, er þjóðar-
nauðsyn sem þakka ber. En við
öll, þjóðin sem heild þarf sannar-
lega að taka sér tak, því íslenskan,
það er máUð.
Helgi Seljan
„En viti menn: Öðru hvoru er ég að
hitta fólk sem notar orðtök Bibbu, ekki
til að hafa af þeim ósvikna ánægju held-
ur 1 römmustu alvöru,... “