Dagblaðið Vísir - DV - 01.07.1989, Blaðsíða 15

LAUGARDAGUR 1. JÚLÍ 1989.
15
Prúðbúið ranglæti
Sá atburöur hefur verið frétt-
næmastur síðustu daga þegar fjár-
málaráðherra skar upp herör gegn
söluskattsskuldurum og lét loka
fyrirtækjum með fógetavaldi. Svo
harðar innheimtuaðgerðir hafa
ekki áður tíðkast í jafnstórum stíl
og þótti mörgum manninum vel og
karlmannlega að verki staðið. í
þeim aðdáendahópi fór fremstur
ráðherrann sjálfur og fer ekki á
milli mála að hann telur sig riddara
réttlætisins holdi klæddan og visar
óspart til almenningsálits og jafn-
ræðis sem honum finnst hvoru-
tveggja vera á sínu bandi. Skal það
heldur ekki dregið í efa að íslend-
ingum þykir það sjálfsagt að hver
maður gjaldi keisaranum það sem
keisarans er og jafnt skuli yfir alla
ganga í þeim efnum.
Um þetta er heldur ekki deilt.
Þaðan af síður er víst leyfilegt að
hafa samúð með þeim fyrirtækjum
sem fengu lögregluna í heimsókn
og máttu þola fyrirvaralausa stöðv-
un á rekstri sínum einn gráan og
hryssingslegan morguninn í síð-
ustu viku. Sum hafa eflaust trassað
að greiða söluskattinn af ásettu
ráði og nýtt peningana í eigin veltu.
Önnur hafa einfaldiega ekki getað
gert upp vegna þess að atvinnu-
reksturinn var bæði félaus og
bjargarlaus. Þriðji hópurinn hefur
svo þvælst fyrir með málþófi til
þess eins að teíja fyrir skilvísinni.
Það dettur engum í hug að halda
uppi vörnum fyrir trassa af þessari
tegund. Hins vegar hafa aðrir og
fleiri mátt gjalda fyrir hreingem-
ingu ráðherrans og er þá komið að
þeirri hhð málsins sem orkar mest
tvímæhs. í hópi þeirra fyrirtækja,
sem sátu aht í einu á bak við lás
og slá með ahan sinn rekstur,
reyndust nokkur sem véfengt hafa
skattálagninguna og bíða enn úr-
skurðar Ríkiskattanefndar. Þar á
meðal eru fyrirtæki sem ahs ekki
hafa innheimt neinn söluskatt og
hafa verið í þeirri góðu trú að starf-
semi þeirra féhi ekki undir sölu-
skattsskylduna samkvæmt lag-
anna bókstaf. Má hver maður skhja
að það standi í eigendum að greiða
skatt sem aldrei hefur verið lagður
á og þeim nokkur vorkunn þótt
þeir beri hönd fyrir höfuð sér þegar
álagningin nemur mhljónum og
mihjónatugum króna.
Undanþágurnar
Fjármálaráðherra hafði hins veg-
ar svör á reiðum höndum og var
sakleysið uppmálað. Ég verð að
láta eitt yfir aha ganga, sagði ráð-
herrann. Ég get ekki hlíft einum
en refsað öðrum. Hér sitja alhr við
sama borð.
Rökfestan og réttlætið leyndi sér
ekki í ábúðarmiklu fasi ráðherrans
og vopnin voru slegin ór höndum
miskunnseminnar. En viti menn.
Varla hafði fiármálaráðherra gefið
þessa göfugu yfirlýsingu fyrr en
upplýst var að í sjáífu tilskipunar-
bréfi ráðherrans th sýslumanna og
fógeta, hafði hann sjálfur tíundaö
undanþágur sem fólust í því að hlíft
skyldi tUteknum fyrirtækjum. Þar
eru upptaldar steypustöðvar vítt
og breitt um landið og vissi þó eng-
inn áður að Ólafur Ragnar væri í
póhtísku ástarsambandi við
steypustöðvar. Þar að auki átti að
láta þau fyrirtæki í friði, sem höfðu
leitað á náðir skuldaskilasjóða á
vegum ríkisins sem þýðir á mæltu
máh að þeir sem höfðu haft vit á
því að segja sig á sveitina máttu
ganga áfram lausir.
Þama voru aUt í einu komin fram
í dagsljósið fiölmörg fyrirtæki sem
voru stikkfrí gagnvart lögmálinu
um að eitt skyldi yfir aha ganga.
Enn má minna á það að ekki var
ráðherrann alveg laus við það held-
ur að hafa brugðiö skUdi fyrir aðra
ómaga í atvinnurekstrinum sem
hann hefur prívat og persónulega
velþóknun á. í skýrslu Ríkisendur-
skoðunar, sem lögð var fyrir AI-
þingi í maí í vor, kemur fram að
útgáfufyrirtækið Svart á hvítu
hafði samið við fiármálaráðherra
um greiðslu á söluskatti í vanskU-
um upp á rúmar tuttugu mihjónir.
Ráðherrann hafði af einhverjum
ástæðum séð aumur á þessu fyrir-
tæki og tekið við skuldabréfi tíl
átta ára á hagstæðum kjörum og
aht gerðist þetta áður en fógeta-
valdinu var beitt gegn hinum
syndugu og staðgreiðslu krafist
eUa.
Mér dettur ekki í hug að veija
söluskattssvindl. Ríkissjóður hefur
ahan rétt tíl að krefiast greiðslu á
réttmætum kröfum. En það er ekki
sama hvemig það er gert og yfir-
völdin mega ekki falla sjálf í þá
freistni að mismuna þolendum.
Heiðarleikinn fellur fil jarðar með
braki og brestum ef riddari réttvís-
innar reynist sjálfur á kafi í því
siðleysi sem hann fordæmir aðra
fyrir. Þá fer að minnsta kosti glans-
inn af.
Persónunjósnir
í miðri þessari siðvæðingarher-
ferð fiármálaráðherra berast svo
þær fréttir úr ráðuneytinu að al-
menningur hafi svarað kalh þess-
arar menningarbyltingar með því
að hringja inn tU skattheimtu-
mannanna með ahs kyns upplýs-
ingar um meint skattsvik tU við-
bótar við þá sakaskrá sem ráðu-
neytið hefur undir höndum. Var
ekki annað að heyra en ráðuneytis-
menn væru að hvefia fólk tU að
halda þeirri iðju áfram og ljóstra
upp um náunga og nágranna, sem
hggja undir grun. íslendingar eru
sem sagt hvattir tU að stunda per-
sónunjósnir og ráöuneytið hefur
opnað símahnu tU að hlusta á
kjaftasögur um meinta skattsvik-
ara! I Reylfiavík síðdegis á Bylgj-
unni var þessum tílmælum svo vel
tekið að sfiómandinn brýndi það
fyrir hlustendum að þeim bæri
lagaleg skylda tíl að kjafta frá!
Skyldi fiármálaráðuneytið hafa
tekið upp þessa nýju siði efdr að
það fréttist um aðferðir kínversku
kommúnistanna við að tína upp
gagnbyltingarsinnana þar í landi?
Kínverska sjónvarpið gerði sér mat
úr því á dögunum að systir eins af
námsmönnunum, sem framarlega
stóð í andófinu á Torgi hins himn-
eska friðar, skyldi hafa ljóstrað upp
um bróður sinn! Þetta þótti lofs-
verð hoUusta við flokkinn og mál-
staðinh. íslenska fiármálaráðu-
neytinu hefur greinUega þótt þessi
aðferð tU fyrirmyndar.
Vel má vera að herferö fiármála-
ráðherra falli í góðan jarðveg hjá
þeim sem sjá ofsjónum yfir svoköU-
uðum gróðaöflum. Öfund og bróð-
erni em skyld. Vel má vera að
gestapóaðferðir séu líklegar tíl vin-
sælda í undirheimum sálarinnar
og póhtískum innanbúðarátökum í
flokki ráðherrans. En ósköp em
þær ógeðfehdar og framandi meðal
okkar hinna sem eigum öðm að
veifiast í íslensku sfiómarfari. Þeg-
ar bæði hroki og yfirlæti fylgja í
kaupbæti og vandlæting faríseans
bergmálar í hveijum fréttatíma
fylgir því hroUur og óhugur. Er
þörf á því að beija menn tíl hlýðni?
Er ástæða til að slá sig tíl riddara
í herferð á hendur vanskUamönn-
um? Þarf að sýna vald sitt í ofsókn-
arstfl og siga lögreglunni á sam-
borgarana til að þeir hlýði og þegi
og borgi?
Óskráð siðalögmál
í bók sinni „íslensk menning"
segir Sigurður Nordal á einum
stað:
„íslendingar sögualdar voru ekki
múgamenn. Þetta kemur jafnvel
fram í því, að almenningur hér á
landi lét minna til sín taka á þing-
um en gerðist á Norðurlöndum, þó
að völd höfðingja væm hér minni
en konunga þar. Annarsstaðar
gekkst miklu fremur viö, að höfð-
ingjar beittu valdi sínu óþyrmUega,
alþýðan bæri það í lengstu lög með
þögn og þolinmæði, en bændamúg-
urinn risi stöku sinnum upp, er úr
hófi keyrði, og sú hreyfing yrði þá
eins og flóðbylgja, sem ekkert
stóðst.
Hér á landi vom átökin um gæslu
manna á frelsi sínu sífeUdari, og
því kom síður tíl slíkra kasta af
alþýðu hálfu. Svo mætti að orði
kveða, að bæði réttlæti og ranglæti
hafi hér verið takmarkað, misbeit-
ing valds og uppreisn gegn henni.
Sá réttur, sem uppi var haldiö,
studdist meir við óskráð siðalög-
mál og framtak einstaklinga,
minna við skorður ríkisvalds og
beig af því en í flestum öðmm þjóð-
félögum, sem sögur fara af. íslend-
ingar kusu fremur að taka þeim
skakkaföUum, sem af þessu leiddi,
en þurrka út kosti þess. Sú ræktar-
semi, sem þjóðin bar til fomlag-
anna og varð henni hugstæðust,
eftir aö þeim var glataö, var ekki
sprottin af því að þau hefðu tryggt
henni fuUan frið og réttvísi. Ýmsir
stigamenn og óróaseggir komu
fram og óðu uppi við og við. En um
þá var ein bót í máU. Enginn var
neyddur tíl þess af ríkisvaldinu að
lúta þeim. Þeir vom ekki löggUtir.
Vér skiljum betur, hvers virði þetta
var, ef horft er tU seinni alda. Það
var mun bærilegra að hugsa tíl
ræningjaflokks eins og t.d. Hólm-
veija sem rapluðu á eigin ábyrgð
og vom réttdræpir, en ýmissa um-
boðsmanna konungs eftir 1300 eða
sumra biskupa. Úr yfirgangi frum-
stæðra óróaseggja varð aldrei
samskonar niðurlæging og innra
ósamræmi og hinu, er einvaldur
konungur, sem mönnum var ekki
aðeins innrætt að óttast, heldur
tigna og elska, eða jafnvel heUög
kirkja sendu hina verstu menn tíl
höfuðs þeim með embættisvald og
vígslu.
Kúgaður samkvæmt umboði
Háski sá, sem vofir yfir lýðræði
nútímans og hefur viða gert það
svo valt, er framar öUu fólginn í
fláttskapnum, þegar almenningi er
talin trú um, að hann sé kúgaður
samkvæmt umboði frá honum
sjálfum, eða hann er fyrst féflettur
og síðan látinn þiggja sínar eigin
mútur og náðargjafir. Það er sann-
ast sagt, þótt sorglegt sé, að tals-
vert af bem ofbeldi, sem menn þora
að klóast við, er bærileg í saman-
burði við prúðbúið og vátryggt
ranglæti. AUmargt má ganga á tré-
fótum um afkomu manna tíl þess
sá kostur sé betri að svipta þá dug
og forsjá tU fijálsrar sjálfbjargar
og sambjargar."
Ég legg tU að menn lesi þessa til-
vitnun tvisvar. í henni er mikUl
sannleikur. Átökin um réttlæti og
ranglæti em okkur daglegt brauð.
íslendingar hafa frá fomu fari um
langar aldir tamið sér óskráð siða-
lögmál í stað valdbðitingar eða
uppreisnar gegn henni. Siðalög-
málin em ekki skráð í lagabækur,
valdið hefur sín takmörk og hættan
sem við eigum að varast er að sætta
okkur við prúðbúið ranglæti og
sfiómmálamenn sem ekki ganga í
takt við þessa þjóðarvitund. Offors-
ið í nýjasta fiármálaráðherra þjóð-
arinnar gengur á slfiön við þessa
tilfinningu, þetta lögmál, þá frels-
isgæslu sem þjóðin hefur varðveitt
í sál sinni. Herferð ráðherrans
snýst ekki um vanskU á söluskatti.
Hún snýst um það hvort viö vtijum
að prúðbúið og vátryggt ranglæti
birtist okkur í ofsóknum valdsins
gegn dug og forsjá fijálsrar sjálfs-
bjargar og sambjargar. Hún snýst
um það hvort hlýðnin við siðferðiö
eigi að koma frá valdinu að ofan
eða virðingunni innra með okkur.
Ellert B. Schram