Dagblaðið Vísir - DV - 06.11.1989, Síða 19

.'tíií’t su'iilNi'lVU/ f Ít'-i t/.U.-il/'lí
. MÁNUDAGUR. 6. NÓVEMBER 1989.
31
Menning
Jarðneska kyrrð
Fyrir skömmu kom út nýjasta bók Stefáns
Harðar Grímssonar sem hann kallar Yfir
heiðan morgun. Bókinni skiptir hann í íjóra
kafla og heitir sá fyrsti Tónar frá ánni; þar
er ljóð sem heitir Tvenn gluggatjöld:
Um leið og stúlkan hengdi
blúndugluggatjöldin sín
fyrir sinn eina glugga,
hengdi tunglið þau
á vegginn andspænis.
Eins og gefur að skilja,
‘ skein tungl þá glatt.
Ó, æska -
í þessu ljóði kemur „hinn stefánski tími“
vel fram, en það er sá tími í ljóði sem kveik-
ir hugmynd um eina örstutta andrá en jafn-
framt óratíma, jafnvel heila eilífö. í þessu
litla ljóði er andráin þegar stúlkan hengir
upp gluggatjöldin sín og tunghð varpar
skugga þeirra á vegginn á móti - en eilífðar-
tíminn, hann felst í aðeins einu orði og upp-
hrópun: Ó, æska. Ævivor sem ekki endar
með þessari stúlku. Tunglið - eitt af eftirlæt-
istáknum Stefáns - sveipar sviðið bláu ljósi
sem út af fyrir sig er kalt en vegna þess að
það afhjúpar ekki allt heldur lætur ímyndun-
araflinu eftir sinn skerf, er það gott.
í þessum kafla er einnig Ijóð sem heitir
Næturgrið:
Jarðneska kyrrð vertu mér náðug um
stund.
Og vektu blóð minni leyndaræð
og láttu dropa hníga sem vesæla þak-
karfórn
í mjúkan svörð.
Skógarhvíld veittu mér friðlausa ró
er ég vakna,
og fyhtu bijóst mitt útþrá sem löngum:
Minni gjöfulu heimþrá!
Óður th náttúrunnar? Ákall um skáldlegan
innblástur? Dauðaþrá? Kannski allt í senn
og miklu meira. Þetta ljóð gefur að mínum
dómi ágæta vísbendingu um hvernig Stefán
fær ljóðstreng sinn til að titra - og titra
djúpt. Ljóðið er í sjálfu sér ekkert dæmi-
gerðara fyrir Stefán en önnur ljóða hans, því
hvert þeirra hefur sinn sérstaka blæ, en það
hefur ýmislegt til að bera sem gerir það óend-
anlega „stefánskt": Andi þess er dularkennd-
ur án þess að vera dularfuhur, tónn þess er
hógvær, jafnvel lágvær en rómurinn er
styrkur og hlýr, það er margrætt, vekur
spumingar og umfram allt: það dvelur hjá
lesandanum. Þessi atriði finnst mér reyndar
að mörgu leyti einkenna þessa nýju bók Stef-
áns Harðar - sem og aðrar bækur hans ef út
í það er farið, en með vaxandi þunga í hveiju
nýju verki. í þessu ljóði kemur líka fram stíl-
bragð sem Stefán beitir víðar í þessari bók
og það er nokkurs konar öfugmæli: friðlausa
ró, gjöfula heimþrá. Annars staðar er talað
um „að vihast rétta leið“, „súpa veiðir flugu“
og „sauðmeinlaus þjóð / horfir á grimmd sína
Brotúr laglínu
Annar kaflinn í Yfir heiðan morgun heitir
Hhðar. Ljóð hans eiga mörg það sameiginlegt
að hafa eitthvað gamalt við sig, eitthvað lið-
ið: það sem menn vissu fyrir hundrað árum
- hvað þeir vita nú, líf sem er hðið - en feg-
urð þess lifði í andhtsklút, kona sem hvarf
inní vegg í veislulok - og björgun var rædd,
aðeins rædd, maður sem sér í sviphendingu
liðinn atburð í eyðidal, rúmfræðikennari af
gamla skólanum þylur fræði sín, fónn sem
e.t.v. harmar á heitum degi hreinleika geng-
ins vetrar, formóðir geymd í salarbergi - er
hún hvergi? Loks þetta litla ljóð:
þetta
brot úr laglínu
sem aldrei hefur verið munað
og aldrei hefur gleymzt
Vakið þið menn
Þriðji kafli bókarinnar heitir Hvítir tening-
ar og má e.t.v. kaha hann „ádeilukaflann".
Ekki svo að skhja að hér séu ljóð í anda
fjöldahreyfinga síðasta áratugar og ríflega
það - nei, hér bregður skáldið á leik með
skáldlegar ádehur, ýmist beinar eða óbeinar,
á mannfólkið eða málefni þess. Ljóðin Náðar-
meðulin og Verðmiði gætu þannig skoðast
Bókmenntir
Kjartan Árnason
sem beinar ádeilur á ákveðin viðhorf eða
mál, hið fyrra á eitraða peningahyggju, hið
síðara á seladráp, einkum kópa sem leggja
til skinn í pelsa glæsikvenna. Hér rekumst
við á orð einsog „boðunararmar" og „menn-
ingartengur“ („sem ekki hafa verið uppljóm-
aðar / á heimssýningum"), hér sjáum við ljóð
um uppþornaðar hndir (skáldskaparins?),
lestir líkbrennsluofna sem eru bílar sem sil-
ast eftir gljúfrum stórborganna - við fálæti
íbúanna sem komnir eru svo langt frá Móður
náttúru að trjágreinarnar veifa aki þeir útá
hraðbrautirnar. Maður, líttu þér nær! gæti
verið yfirskrift tveggja ljóða í þessum kafla,
annars vegar því sem heitir Mögn og hins-
vegar
Holbakka:
Vér erum menn á ferð
Skelfdur fiskur leynist undir holbakka
Flýjum ótta hans
Flýjum!
Dauði vor er skelfdur
Ástin_
í íjórða kaflanum, Dægrum, eru ástarljóð.
Þar er ljóðiö Þau
Það var heiðan morgun.
Það var fyrir mörgum árum.
Þau gengu tvö eftir gangstéttinni
og héldust í hendur móti rísandi sól.
Þannig gengu þau „og þótti sinn veg
hvoru“. Síðan segir:
Nú ganga þau sinn veginn hvort
og haldast í hendur.
Haldast í hendur
yfir heiðan morgun.
Kaflinn hefst á Morgunljóði og lýkur á th-
brigði við það, líkt og menn muna úr síðustu
bók Stefáns, Tengslum þar sem hann opnar
og lokar bókinni á tilbrigði við sama stef.
Hvorki í þessum kafla síðasta kafla Yfir
heiðan morgun né í öðrum köflum bókarinn-
ar eru neinar svellandi tilfinningar, logandi
kenndir, ólgandi þrá. í bókum Stefáns gerast
hlutirnir hægt en þeir gerast af slíkum þunga
að lesandinn sleppur ekki - það er engin
undankomuleið frá ljóðum þessa skálds -
hvort sem tónn þeirra er glettinn, kumpán-
legur, alvarlegur, tregafullur, hlýr, hvass...
Nei undan seiðmagni þessara ljóða verður
ekki flúið. Og hver vill líka flýja?
Ljóð þessarar nýju bókar Stefáns Harðar
eru í ótvíræðum tengslum við síðustu bók
hans Tengsl sem út kom fyrir tveimur árum
og var thnefnd th bókmenntaverðlauna
Norðurlandaráðs á síðasta ári. í þeirri bók
segir á einum stað: „Heiðan morgun / sést
að Nótt / hefur markað lykh / á hlífiskjöldinn
- /brennt sinn lykh / í hlífiskjöldinn". Yfir
heiðan morgun er glæsilegt framhald á ferh
Stefáns Harðar. Hún er líka glæsilegt fyrir-
heit um áframhald. Hún færir birtu og von:
„Og þú ert hér - / það var ekki draumur! /
Og er ekki draumur / sem fagnað er / þessa
morgna".
Stefán Hörður Grímsson: Yfir heiðan morgun
Ljóð, 64 bls.
Mál og menning 1989
Kjartan Árnason
Egill Olafsson og Olöf Kolbrún Harðardóttir - Eg vildi:
Sönglög úr smiðju Jóhanns
Jóhann Helgason hefur á löngum
tónlistarferh samið mörg lögin sem
í dag teljast th klassískra dægurlaga
okkar íslendinga. Eftir hann hggur
fjöldinn allur af lögum í eigin flutn-
ingi og annarra listamanna enda
spannar tónhstarferih hans rúma
tvo áratugi.
Aðah tórhistarsköpunar Jóhanns
hefur ávaht legið í fahegum og róleg-
um stefum. Svo er einnig á Eg vildi
sem inniheldur tólf lög sem hann
hefur samið við texta Kristjáns frá
Djúpalæk og Davíðs Stefánssonar.
Hann fer þó inn á nýjar brautir en
er samt ekki langt frá sjálfum sér.
Munurinn hggur í að lögin hans eru
útsett fyrir einsöngvara og hljóm-
sveit sem byggist að mestu upp á
strengjum. Rythmi er ekki til staðar
í útsetningum og þar með aðgreinast
lögin á Ég vildi frá öhu þvi sem Jó-
hann hefur gert áður. Má með sanni
líkja tónhstarsmíð Jóhanns á Ég vildi
við lagahöfunda íslenska sem höfðu
sig meira í frammi snemma á öldinni
og voru þá með einsöngvara í huga
við flutning laga sinna.
Til að flytja lögin hefur Jóhann
fengið tvo söngvara sem koma úr
óhku umhverfi. Klassísku söng-
konuna Ólöfu Kolbrúnu Harðardótt-
ur og dægurlagasöngvarann og leik-
arann Egil Ólafsson. Ekki syngja þau
saman neitt lag heldur skiptast á.
Frammistaða þeirra er með miklum
ágætum og gæða þau lögin þeim
sjarma sem með þarf og er nauðsyn-
legur því þegar á heildina er litiö eru
lög Jóhanns nokkuð keimlík og ein-
staka lög thþrifahtil.
Hvort sem það er tilviljun eða ekki
finnst mér Jóhanni hafa tekist betur
upp með lögin sem eru við ljóö Dav-
íðs Stefánssonar og er þar að finna
besta lag plötunnar, Höfðingi smiðj-
unnar, sem Eghl syngur af miklum
krafti og innlifun. Onnur góð lög eru
Kona sem einnig er við ljóð Davíðs
og Hörpusveinn við ljóð Kristjáns frá
Djúpalæk sem Ólöf fer einkar vel
með.
Útsetningar Árna Harðarsonar eru
einfaldar og þjóna sínum thgangi
sem er að láta söngvarana njóta sín. er metnaðarfullt verk sem markar hlustim öhum fagurkerum í tónhst
Eg vhdi, sem veröur fyrst og fremst nýjan kafla í tónhstarferli Jóhanns. °S flytjendum th sóma.
að telja verk Jóhanns Helgasonar, Platan er þægheg og afslappandi -HK
ÞARFNAST
HÚSIÐ VIÐGERÐA
NÆSTA
SUMAR?
NÚ ERTÍMINN TIL AÐ
SKOÐA HÚSIÐ OG
AFLA HAGSTÆÐRA TILBOÐA.

.
■f íi ' v/ss-4 ss í s , s ' ■
VERKVANGUR HF. ER ÞJONUSTU- OG
RÁÐGJAFAFYRIRTÆKI SEM BÝÐUR UPP Á
TÆKNILEGA SÉRÞEKKINGU
OG REYNSLU Á SVIÐI,
VIÐHALDS OG ENDURNÝJUNAR
Á ELDRI HÚSUM.
KOMDU VIÐ EÐA HRINGDU.
VIÐ MUNUM AÐSTOÐA ÞIG VIÐ UNDIRBÚNING
FRAMKVÆMDA.
<
oo
Q.
VERKVANGUR h.f.
ÞJÓNUSTU - 0 G
RÁÐGJAFAFYRIRTÆKI
ÞÓRSGÖTU 24, 101 REYKJAVIK, SÍMI: 622680

llllH'Sl!
l lf*íl * tV*'*** *