Dagblaðið Vísir - DV - 26.07.1990, Qupperneq 27

FIMMTUDAGUR 26. JÚLÍ 1990.
35
Byggðastefna:
Samskipti ríkis og sveitarfélaga
Byggðahreyfingin Útvörður
(samtök um jafnrétti milli lands-
hluta) hefur um árabil haldið fram
þeirri hugmyndafræði að eina
raunhæfa lausnin til að skapa jafn-
vægi í þróun byggðar og búsetu á
höfuðborgarsvæðinu annars vegar
og á landsbyggðinni hins vegar sé
að færa aukið og víðtækt vald út
tíl landsbyggðarinnar.
Hér er verið að ræöa um raun-
verulegt vald, þ.e.a.s. vald yfir fjár-
munum og þar með vald til ákvarð-
anatöku. Hvað þetta varðar er
ákveðið grundvallaratriði að valdi
og umsýslan fjármuna fylgja störf
svo og ábyrgð. Þetta er einnig mik-
ilvægt atriði hvaö varðar atvinnu-
möguleika fyrir það fólk sem nú
finnur ekki störf við sitt hæfi í
heimahéraði að loknu námi. Víð-
tækari atvinnumöguleikar yrðu
fyrir hendi úti á landi með breyttu
stjómskipulagi og breyttri valda-
skipan.
Breytt stjómskipulag myndi því
einnig hafa í for með sér atgervis-
straum til landsbyggðarinnar eða
andhverfu þess atgervisflótta sem
tahð er að nú eigi sér víða stað.
Með tilfærslu valds og ákvarðana-
töku frá Reykjavík út á land myndi
ákvarðanataka í þeim málaflokk-
um, sem um yrði fjallað af nýju
stjómskipulagi, verða ábyrgari og
fjármunir nýtast betur af þeim sök-
um.
Settar hafa verið fram af Útverði
hugmyndir um þriðja stjómsýslu-
stigið sem hugsanlega leið að þessu
takmarki. Framkvæmd þess yrði í
KjaUarinn
Gunnlaugur Júlíusson
hagfræðingur
Stéttarsambands bænda
grófum dráttum á þann veg að kos-
ið yröi póhtískt heima í héraði tíl
héraðsþinga (4-5 ahs) sem hefðu
yfir fjármunum að ráða er t.d.
varða hehbrigðismál, menntamál
og samgöngumál.
Á nýhðnum aðalfundi Útvarðar,
er haldinn var í Vogum á Vatns-
leysuströnd, var t.d. fuhyrt af þraut-
reyndum mönnum úr sveitarstjóm-
armálum að ef almenn hagstjóm
yrði í viðimanlegu jafnvægi, þannig
að sjávarútvegurinn hefði almennt
möguleika th að hagnast, og dregið
yrði úr miðstýringarbákninu í
Reykjavík þá þyrfti landsbyggðin
sem hehd ekki annarra meðala við,
hún væri sjálfbjarga.
Enda þótt byggðaþróun á íslandi
sé eitt af alvarlegri vandamálum
sem viö er að etja á hðandi tímum
og stefni í óefni ef svo heldur áfram
sem horfir þá hefur furðu htið ver-
iö gert að því að rannsaka þaxm
þróunarferil, orsök og afleiðingu, á
fræðhegan hátt, a.m.k. svo að ég
viti. Byggðastofnun hefur þó lagt
fram athyghsverðar skýrslur um
ýmis atriði þessu tengd og hvert
stefnir að óbreyttu.
Samskipti í mótun byggða-
stefnu
Það var því ánægjuleg thbreyting
frá þessu thbreytingarleysi er mér
barst nýlega i hendur fjölrituð bók
sem fjallar um samskipti ríkis og
sveitarfélaga varðandi mótun
byggðastefnu. Bók þessi er lokarit-
gerð Pálma Finnbogasonar th loka-
prófs í stjómmálafræði við Háskóla
Islands.
í ritgerðinni fæst hann við við-
fangsefnið út frá tveimur sjónar-
homum. Annars vegar hvort og
hvernig stjómvöld móti stefnu th
lausnar vandamálum í byggðum
landsins, svo og hvemig sambandi
stjórnvalda við sveitarfélög og
samtök þeirra er háttað. Hann sýn-
ir fram á aö samskipti ríkis og
sveitarfélaga mótast af því að
bmgöist er við vandamálum í
byggðum landsins eftir því sem þau
koma upp og hins vegar að tengsl
stjómvalda við aðra aðha einkenn-
ast af því að ríkisvaldið ræður
mestu um hvaða stefnu er fylgt og
hvaða ákvaröanir em teknar í
málefnum sem varða landsbyggð-
ina og afkomu hennar en takmark-
að tilht er tekið th afstöðu sveitar-
félaga og samtaka þeirra.
Athyghsverð er sú niðurstaða
höfundar aö helsta einkenni ís-
lenska stjómkerfisins sé sterkt
miðstjórnarvald sem miölar út th
þiggjanda ákvörðunum sem þegar
hafa verið teknar. Jafnframt hefur
ríkisvaldið með löggjöf og reglu-
gerðum í raun gert sveitarstjórnir
að hlutlausum milhlið sem fram-
kvæmir ákvarðanir þess.
Aðgerða er þörf og breyttra
vinnubragða
Það ætti að vera öhum ljóst, sem
á annað borð velta þessum málum
fyrir sér, að nauðsynlegt er að
stöðva og snúa við þeirri öfugþróun
sem átt hefur sér stað í þróun bú-
setu á íslandi á síðastliðnum ára-
tug. Það er að mörgu leyti tákn-
rænt að rannsóknir og heimhda-
söfnun um þessi mál eru afskap-
lega takmörkaðar hérlendis.
Því var fyrmefnd ritgerð ánægju-
leg thbreyting.
Útvörður hefur unniö að upplýs-
ingaöflun um ástand og skipan
þessara mála annars staðar á Norð-
urlöndum og munu niöurstöður
þeirrar vinnu koma út í bókarformi
innan skamms. Það er ljóst að
byggðaþróun hérlendis hefur á
margan hátt verið frábmgðin þró-
un þessara mála annars staðar á
Norðurlöndum sem má t.d. marka
af hlutfalh höfuðborga af hehd-
aríbúafjölda landanna.
Með thkomu þessarar bókar
verða fyrirhggjandi á aögenghegan
hátt upplýsingar mn stjórnskipan
nærhggjandi landa og má af því
draga nokkurn lærdóm um hvaða
valkostir standa th boða í þessum
efnum.
Grundvaharatriöi er í þessu sam-
bandi að við þeim vandamálum,
sem landsbyggðina hrjá, verður
ekki bragðist að gagni með slökkvi-
starfi, þ.e. að leysa úr vandamálum
sem þegar em komin upp, heldur
með fyrirbyggjandi aðgerðum sem
meðal annars krefjast grundvahar-
uppskurðar á stjómkerfmu.
Gunnlaugur Júhusson
„Breytt stjórnskipulag myndi einnig
hafa í för með sér atgervisstraum til
landsbyggðarinnar eða andhverfu þess
atgervisflótta sem talið er að nú eigi
sér víða stað.“
Fjármálamennirnir og Stöð 2
Alltaf er eitthvað að gerast sem
við, almúginn, getum dregið af lær-
dóm og haft gaman af. Fyrir
nokkm keyptu nokkrir lands-
þekktir athafna- og fjármálamenn
Stöð 2. Að kaupunum gerðum lýstu
þeir því með mörgum fögrum orð-
um hvað þetta væm skynsamleg,
arðbær og síðast en ekki síst hag-
stæð kaup, einkum og sér í lagi
fyrir okkur neytendur.
í fyrstu virtust allir una nokkuð
sáttir við sitt. Fyrri eigendum var
sparkað og látiö að því hggja að
þeir hefðu hvort sem er verið ahs
ófærir um að reka fyrirtæki og sem
fyrst yrði að fá einhverja sem
dygðu th þeirra hluta. Fyrirtækið
skyldi reist úr rústum og tekið th
við að reka það af hagkvæmni og
myndarskap enda fyrir hendi bæði
rekstrarþekking, peningar, stór-
Kjallariim
Guðmundur Agnar
x Axelsson
framhaldsskólakennari
„Raunar er þaö sjálfsagt líka stór-
merkilegt ef rétt er að seljendurnir
hafi ekki heldur haft hugmynd um að
þeir skulduðu svona mikið.“
hugur og nánast aht annað sem th
þarf.
En svo kom reiðarslagið, í formi
ársuppgjörs. í því kemur fram að
tap er á rekstrinum, skuldir meiri
en menn héldu og næstum allt í
fári. Seljendumir höfðu gefið rang-
ar upplýsingar, kaupendurnir mis-
skihð þær eða hver veit hvað.
Fyrir okkur, venjulegt fólk, er
það með meiriháttar ólíkindum að
menn, sem selja öðrum fýrirtæki,
skuh geta haldið því leyndu fyrir
kaupendunum í ár eða meira að
skuldimar, sem þeir yfirtóku, séu
miklu meiri en þeir héldu að þær
væm. Sjálfsagt væri þetta vel skilj-
anlegt ef um væri að ræða ein-
hveija tugi eða jafnvel hundruð
þúsunda. En hundrað og sjötíu
mhljónir! Þetta hljómar eins og
Munchausen saga.
Fátt er svo með öllu illt...
Áreiðanlega er þetta holl lexía
fyrir aha þá sem reka fyrirtæki.
Þetta hlýtur að færa mönnum
rækhega heim sanninn um hversu
heimskuleg og óþörf ársuppgjör
em. Ef þau geta valdið mönnum
slíkum búsifjum hlýtur að vera
eðhlegt að banna þau einfaldlega.
Sjálfsagt væri líka hagstætt að
banna bókhald því að bókarinn,
tölvumar og hvað þetta nú aht
saman heitir er dýrt í rekstri og
getur auk þess komið manni á
óvart með því að sýna svona rosa-
„Skynsamleg, arðbær og siðast en ekki síst hagstæð kaup - einkum og sér í lagi tyrir okkur neytendur."
Svo lýsir greinarhöfundur ummælum kaupenda Stöðvar 2.
legar skuldasúpur að ófyrirsynju,
alveg upp úr þurru. Svo mætti nátt-
úrlega afieggja bókfærslukennslu,
verslunarskóla, reikningskennslu
og fleira.
Það hlýtur að vera eftirsóknar-
vert þjóðfélag að búa í sem þannig
hjálpaði þegnunum th þess að lifa
áhyggjulausu „bisnesslífi" og þurfa
hvorki að hafa áhyggjur af tapi né
gleðjast yfir gróða.
Ástand hlutanna
Þegar venjulegt fólk kaupir bha,
fasteignir og fleira kaupir það hlut-
ina í því ástandi sem þeir em við
afhendingu, og þá að sjálfsöðgu að
undangenginni skoöun. Bágt á ég
með að trúa að menn, sem lifa og
hrærast í viðskiptum og eiga fjár-
muni sem gera þeim kleift að fjár-
magna kaup á borð við kaupin á
Stöð 2, hafi látið það undir höfuð
leggjast að skoða gripinn vel og
vandlega áður en kaupin fóm fram.
Maður gæti ætlað að einmitt við-
skiptavit og þekking sé í það
minnsta hjá þeim flestiun gmnd-
vöhur velgengni þeirra í viðskipt-
um. Hvaða hehvita manni dytti th
dæmis í hug að kaupa fasteign með
þeirri yfirlýsingu seljanda, að „hk-
lega“ væm áhvhandi skuldir svo
og svo miklar. Sjálfsagt kæmi varla-
nokkrum manni í hug aö ganga frá
kaupum fyrr en staðfestar tölur
lægju fyrir.
Einhver myndi sjálfsagt halda
því fram að sá sem gerði svona vit-
lausa samninga ætti svosem ekkert
betra skihð en að sitja uppi með
skelhnn. Raunar er það sjálfsagt
líka stórmerkhegt ef rétt er að selj-
endumir hafi ekki heldur haft hug-
mynd um að þeir skulduðu svona
mikið. Ef gangur mála er almennt
svona þurfum viö líklega ekkert að
furða okkur á því þótt fyrirtæki
fari, í hópum, á hausinn, eigendum
algerlega að óvörum.
Guðmundur Agnar Axelsson