Dagblaðið Vísir - DV - 03.08.1990, Síða 14

14
FÖSTUDAGUR 3. ÁGÚST 1990.
Frjálst,óháð dagblað
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÖNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFANSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11,105 RVlK.SlMI (91 )27022 - FAX: (91 )27079
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJÁLSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 1000 kr.
Verð í lausasölu virka daga 95 kr. - Helgarblað 115 kr.
Púðurtunna
írak hefur hernumiö Kuwait. Hussein hefur gert al-
vöru úr hótunum sínum. Púðurtunnan er sprungin. Nú
getur allt gerst í Arabalöndunum, bæði þeirra í milli
og vegna afskipta annarra ríkja. Bandaríkjamenn hafa
sent flota sinn inn á Persaflóa, ísraelsmenn eru í við-
bragðsstöðu og ef að líkum lætur sitja aðrar Arabaþjóð-
ir ekki þegjandi og aðgerðalausar þegar Hussein hefur
stríðsleik sinn. Það er vá fyrir dyrum.
Árás íraka á Kuwait kemur ekki á óvart. Hussein,
forseti íraks, hefur gengið undir nafninu Rambó vegna
stöðugrar ögrunar, yfirgangs og vígbúnaðar. Hussein
er herskár brjálæðingur sem sér óvini í hverju skúma-
skoti og þykist um leið vera píslarvottur ofsókna af
hálfu Bandaríkjamanna og Vesturlanda. Hussein beitir
minnihlutahópa ofbeldi innanlands, stóð í áralöngu við-
urstyggilegu stríði við íran og lætur hengja erlenda
blaðamenn öðrum til viðvörunar. Landið rambar á
barmi gjaldþrots vegna risavaxinna útgjalda til víg-
búnaðar, meðal annars framleiðslu á efnavopnum og
styrjaldarátökin við íran reyndust dýr. Tilefni Hussein
til hernaðar gegn Kuwait er slagurinn um ohuverðið
en hann hefur sakað Kuwait um að selja olíu á undir-
verði á kostnað íraka.
Hernám íraks í Kuwait getur haft ófyrirsjáanlegar
afleiðingar. Ef Hussein kemst upp með yfirganginn mun
honum vaxa ásmegin. Hann mun gera tilkall til forystu
meðal Arabaríkjanna en afstaða íraka gagnvart ísrael
hefur verið hvað hörðust allra Arabaríkja. Hann mun
ógna veldi annarra í þessum heimshluta, hann mun
hafa ráðandi áhrif á olíuverð á heimsmarkaðnum og
ekki má gleyma því að írak hefur kjarnorkuvopn undir
höndum.
Fyrir menn eins og Hussein er stríðið heilagt og
mannsfórnin auðveld. Meðan öfgamennirnir ráða ferð-
inni í Arabalöndunum beita þeir því vopni sem skæðast
er. Það vopn er olíuverðið. Snemma á síðasta áratug
olh ohuverðshækkun Araba gífurlegum efnahagserfið-
leikum á Vesturlöndum og um heim allan. Ný þykist
Hussein hafa náð þeirri fótfestu til að endurtaka þann
leik. Hann mun framkalla heimskreppu ef hann getur.
Kuwait er aðeins peð í valdatafli hans.
Við fyrstu sýn er erfitt að sjá að Bandaríkjamenn eða
Sameinuðu þjóðirnar geti breytt miklu um gang mála.
Innrás eða árás á heri íraks í Kuwait munu kalla á ör-
þrifaráð af hálfu Hussein. Samþykktir öryggisráðs Sam-
einuðu þjóðanna koma að litlu gagni þegar öfgamenn
eru annars vegar. Helsta vonin til að halda aftur af
Hussein er meðal Arabaþjóðanna, nágranna íraks og
bandamanna Hussein. Það er í þeirra valdi að stöðva
Hussein og ráðagerðir hans. Saudi-Arabar, Egyptar og
Sýrlendingar eiga mikið í húfi ef umheimurinn samein-
ast í að einangra írak og þá um leið Arabalöndin. Þeim
stendur sjálfum ógn af yfirgangi Hussein og vita sem
er að ef hann kemst upp með innrás í Kuwait geta aðr-
ir fylgt á eftir. íranir eiga harma að hefna, Sameinaða
furstadæmið liggur vel við höggi og Saudi-Arabar hafa
hagsmuni að vernda. Sameiginlega er Hussein jafn-
mikil ögrun við Arabalöndin og hann er við Vestur-
lönd. ísraelsmenn vita hvað til síns friðar heyrir ef írak
og Hussein taka forystuna meðal Araba. Mestu máh
skiptir þó að Hussein er ögrun við heimsfriðinn.
Púðurtunnan er sprungin í loft upp og eldar loga.
Hættan er sú að þeir eldar breiðist út.
Ellert B. Schram
Ógnvaldur í
vígahug
Bush Bandaríkjaforseti hefur lýst
því yfir aö tími einræðisherranna
sé liðinn, alda lýðræðis rísi nú hátt
um allan heim. Betur að satt væri.
Það er að vísu rétt að einræðisherr-
ar kommúnistaríkjanna hafa flest-
ir verið hraktir frá völdum en því
fer fjarri að timi allsráðandi harð-
stjóra sé liðinn. Flestir þeir harð-
stjórar, sem eftir eru, ráða þó ríkj-
um sem litlu máli skipta í alþjóð-
legu samhengi, svo sem Samuel
Doe í Líberíu eða Mobutu Sese Seko
í Zaire, en sumir einræðisherrar
eru ekki aðeins hættulegir þegnum
sínum heldur ekki síður stórháska-
legir umhverfi sínu. Sá þeirra sem
umheiminum stendur nú mestur
stuggur af og mest ástæða er til að
óttast er Saddam Hussein, sjálf-
skipaður lífstíðarforseti í írak.
Ástæðan er ekki aðeins hernaðar-
legur yflrgangur Saddams við ná-
granna sína heldur miklu fremur
sú að hann stefnir að því að ráða
yfir allri olíuframleiðslu við Pers-
aflóa og þar með olíuverði í heimin-
um sem er lífshagsmunamál allra
Evrópuríkja og ekki síst Bandaríkj-
anna. Honum hefur tekist að hræða
Kuwait til að minnka olíufram-
leiðslu sína og hefur náð taki á
Saudi-Arabíu sem tryggir honum
hingað til óþekkt áhrif á olíufram-
boð og þar með verð á heimsmark-
aði. Verðið hefur þegar hækkað úr
17 dollurum í 21 og Saddam stefnir
að 25 dollurum á hvert olíufat. Það
getur ekki boðið neitt gott að Sadd-
am Hussein fái slík völd, hann er
mesti hatursmaður Bandaríkjanna
meðal allra arabaleiðtoga og hann
er nú í aðstöðu til að gera þeim og
þar með hinum vestræna heimi
mikið til miska.
Jom Kippur
Það er nú farið aö fymast yfir það
sem gerðist 1973 og ástæða til að
rifja þaö upp. í október það ár réð-
ust Egyptar og Sýrlendingar á ísra-
el á Jom Kippur, mesta hátíðisdegi
gyðinga, og náðu meiri árangri í
hemaði gegn ísrael en dæmi vom
til áður. Við lá að ísraelsmenn
væm ofurliði bomir en Banda-
ríkjamenn gripu þá til allra þeirra
ráða sem risaveldi era tiltæk og
réttu hag ísraels með stórfelldri
loftbrú með hergögn. Sú aðstoð
dugði til að snúa dæminu við, ísra-
elsmenn náðu að stöðva Egypta og
Sýrlendinga á síðustu stundu og
snúa vígstöðunni sér í hag. Að lok-
um var gert vopnahlé fyrir milli-
göngu Bandaríkjamanna og loks
friðarsamkomulag ísraels og
Egyptalands árið 1978. En það em
viðbrögð annarra arabaríkja við
aðstoð Bandaríkjamanna við ísrael
sem drógu dilk á eftir sér. Öll olíu-
framleiðsluríki araba við Persaflóa
og Norður-Afríku settu algert út-
flutningsbann á oliu til Bandaríkj-
anna. Olíuútflutningur til Evrópu
var skertur og verðið hækkaði upp
úr öflu valdi. Á nokkmm mánuð-
um rauk verðið frá um það bil
þremur dolluram á olíufat upp í
allt að 40 dollara og jafnvel meira.
Afleiðingin varð stórfelld efna-
hagskreppa um allan hinn iðn-
vædda heim, verðbólga, verðhmn
gjaldmiöla, þeirra á meðal dollar-
ans, samdráttur varð í efnahagslífi
um allan heim með hækkandi olíu-
verði, líka á íslandi, allt gjaldeyr-
iskerfi heimsins riðlaðist og allan
áratuginn eftir 1973 og fram á þenn-
an dag hefur olíusölubannsins og
verösprengingarinnar frá 1973 gætt
í efnahagslifi heimsins. Við þetta
varð stórfelld tilfærsla á fjármun-
um, þeir milljarðar á milljaröa of-
an, sem olíuframleiðsluríkin fengu
fyrir olíuna, miklu meira fé en þau
gátu nýtt. Þetta fé fór á lánamarkað
og mikill hluti þess varð að banka-
KjáUaiinn
Gunnar Eyþórsson
fréttamaður
Saddam Hussein sem er að verða
mesti valdamaður í OPEC. í því
ljósi verður að líta á framferði hans
gagnvart Kuwait síðustu daga þar
sem hann fékk sitt fram og styrkti
stöðu sína.
Deila Saddams við Kuwait endur-
speglar upplausnina sem var í
OPEC. Kuwait og Sameinuðu arab-
ísku furstadæmin höfðu virt að
vettugi þann heildarkvóta sem
OPEC hafði sett til að helda verðinu
uppi og framleitt miklu meira en
þau áttu rétt á samkvæmt kvóta-
kerfinu. Þar með höfðu þessi ríki
haldið olíuverði niðri í óþökk
flestra annarra OPEC-ríkja. Sadd-
am tók af skarið og knúði Kuwait
með hótunum til að hlýða OPEC
og Sameinuðu furstadæmin einnig.
Saudi-Arabar drógu lærdóm af
„Sá þeirra sem umheiminum stendur
mestur stuggur af og hefur mesta
ástæðu til að óttast er Saddam Hussein,
sjálfskipaður lífstíðarforseti í írak.“
þessu og fylgja nú þeirri línu sem
Saddam boðar. Honum gengur líka
til að fá Kuwait til að gefa eftir
skuldir íraka síðan í stríðinu viö
íran, sem Saddam átti upphafiö að,
alls um 30 milljarða dollara, og
stöðva ágang Kuwaits í hlutlausa
beltið milli ríkjanna þar sem eru
sameiginlegir olíulindir. Sú skipan
mála er arfur frá yfirráðum Breta
á þessum slóðum. Hærra oliuverð
er írökum svo nauðsynlegt að þeir
hafa sameinast óvinum sínum,
írönum, í baráttunni fyrir því til
þess að rétta viö efnahaginn eftir
átta ára styrjöld ríkjanna.
Yfirdrottnun
En Saddam Hussein gengur fleira
til en að rétta við fjárhaginn. írak
ernú mesta hernaðarstórveldið við
Persaflóa og Saddam notar herinn,
eins og Hitler gerði forðum, til að
hræða nágranna sína til hlýðni.
Hann getur ekki aðeins skipaö
Kuwait, Sameinuðu arabísku
furstadæmunum og Quatar fyrir
verkum, hann leggur línuna fyri.r
mesta olíuútflutningsríkið af þeim
öllum, Saudi-Arabíu. Saudi-Arabía,
írak og íran eru nú alls ráðandi í
OPEC en það er írak sem drottnar
yfir hinum ríkjunum við Persaflóa
með milljón manna her sínum og
Saddam stefnir leynt og ljóst að því
að verða sá sem valdið hefur í oliu-
málum, bæöi hvað varðar framboð
og verð. Ilann er sterkari í sessi en
nokkra sinni fyrr og eins alger ein-
valdur í ríki sínu og einræöisherra
getur orðið. Það er einskis góðs af
honum að vænta, hann er alþekkt-
ur fyrir að svífast einskis. Banda-
ríkin flytja nú inn helming allrar
plíu sinnar, tíu prósent af því frá
írak en 17 prósent frá Saudi-Arab-
íu. Þær verðhækkanir sem þegar
eru orðnar og munu verða á heims-
markaði munu hafa víðtæk áhrif,
ekki aðeins í Bandaríkjunum held-
ur öllum iðnríkjum. Þótt þrír
mestu olíuframleiöendur heims,
Sovétríkin, Bandaríkin og Mexíkó,
séu utan OPEC er þaö OPEC sem
nú ákveður verðið og nú er það
Saddam Hussein sem ræður OPEC.
Það er óþægileg tilhugsun aö mað-
ur á borö við Saddam Hussein skuli
hafa slík völd. Enda þótt þaö sem
gerðist 1973 eigi ekki að geta endur-
tekið sig mun ákvarðana hans gæta
um allan heim, jafnvel á skipta-
verðmæti afla íslenskra sjómanna.
Gunnar Eyþórsson
„Saddam notar herinn, eins og
Hitler gerði forðum, til að hræða
nágranna sína til hlýðni," segir
greinarhöfundur.
lánum til ríkja þriðja heimsins.
Ríki eins og Brasilía, Perú, Argent-
ína og jafnvel Pólland söfnuðu þá
þeim óheyrilegu skuldum sem nú
era að shga þessi ríki ásamt mörg-
um öðrum og þetta fé var aö miklu
leyti arabískir olíupeningar, lánað-
ir fyrir milligöngu evrópskra
banka. Orkukreppan mótaöi alla
pólitíska þróun iðnríkjanna á ár-
unum eftir 1973 og sýndi fram á það
á svo áþreifanlegan hátt að olíu-
framleiðsluríkin hafa kverkatak á
iðnríkjunum.
Kuwait og olíuverðið
OPEC, samtök olíuframleiðslu-
ríkjanna, gat ákveðið olíuverðið aö
geðþótta fram yfir 1980 en eftir það
hnuðust tök OPEC með vaxandi
framleiðslu ríkja utan þeirra 13
sem standa að OPEC og með
minnkandi eftirspum þegar dró úr
olíunotkun og annað eldsneyti var
nýtt. Á allra síðustu árum, þegar
svo var komið að framboð og eftir-
spurn réð verðinu, var það orðið
tiltölulega lágt, að raungildi ekki
ýkja miklu hærra en fyrir 1973.
OPEC var hætt að ráða alveg olíu-
verðinu, samtökin urðu aö sætta
sig við þaö verð sem markaðurinn
bauð. Þaö hefur undanfarið verið
14 til 17 dollarar á fatið. En nú eru
breyttir tímar, OPEC er að ná völd-
um á markaöinum á ný og það er