Dagblaðið Vísir - DV - 05.01.1991, Blaðsíða 15

LAUGARDAGUR 5. JANÚAR 1991.
15
Augnablik í eilífðinni
Stundum koma þau augnablik í líf-
inu aö maður vildi gjaman geta
stöövað heiminn og staöiö kyrr í
sömu sporum; notið gleöinnar,
treint sér ánægjuna, varðveitt sig-
urvímuna. Ef ég gæti sett umhverfl
mitt í stilhmynd og skrúfaö fyrir
framhaldið og klukkuna, sem tifar
i sífellu, mundi ég til að mynda
nota þá getu mína til aö halda upp
á venslamenn mína, hrausta og
glaða, um ókomin ár. Ég mundi
setja stillimynd á bros barnsins
áöur en brosið breytist í grettu og
grát. Ég vildi geta staðiö í sömu
sporunum og dáðst að fegurðinni í
fjallinu og fönninni og óskað þess
að upplifa hana um aldur og ævi.
Ég vildi geta geymt í huga mínum
þá fullnægju að ljúka góðu dags-
verki eða varðveitt þá tilflnningu
sem fylgir góðverkinu.
Nú eru góðverkin að vísu of fá
og of strjál til að hæla sér af þeim,
en þess heldur er ástæða til að njóta
þeirra og baða sig í miskunnsem-
inni þegar þau henda. Maður er
aldrei of sæll af stundargleðinni og
hún er því miður horfin á bak og
burt um leiö og andartakinu 'lýkur.
Stund sigra og sælu er hverful og
stundum eru sigrarnir stolnir og
ánægjan blendin og þá er líka sig-
urvíman folsk gleði.
Já, af hverju getum við ekki
stöðvað heiminn og staldrað við og
fengið þá ósk okkar uppfyllta að
ástin endist, kvöldið verði eilíft og
hamingjan verði fastur forunaut-
ur? Að lífið verði stanslaus dans á
rósum? Hvemig stendur á því að
tíminn eyðileggur augnablikið og
tekur frá okkur andartakið,
kannski þetta eina andartak sem
okkur hefur gefist um ævina til að
njóta þess að vera til? Af hverju
þurfa skin að breytast í skúrir,
gleði í sorg, friður í amstur, öryggi
í kvíða? Af hveiju þarf alltaf hlátur
að breytast í grát?
Beðið eftir
framtíðinni
Tíminn líður og klukkan tifar.
Hratt flýgur stund. Vikumar fljúga
framhjá, mánuðimar hverfa inn í
eilífðina og árin taka enda, hvert á
fætur öðm. Eftir því sem maður
eldist er tíminn fljótari að líða.
Kannski er þaö vegna þess að mað-
ur hefur ekki tíma til þess í
bemsku að veita því athygli.
Kannski er það vegna þess að í
æsku bíður maður þess í ofvæni
að eldast. Öll bið er löng.
í eftirvæntingunni eöa tilhlökk-
uninni ætlar mínútan aldrei að
hða. Maður beið þess með óþolin-
mæði að komast á aldur til að taka
bílpróf, hafa aðgang að skemmti-
stöðum, ljúka skyldunáminu, ljúka
prófunum. Manni lá einhver reið-
innar býsn á að komast á fast,
ganga í hjónaband, komast áfram
á framabrautinni. Stækka til hk-
ama, þroskast til sálar. Fitna af
metorðum. Komast í fullorðinna
manna tölu.
Yfirleitt hggur flestum svo mikið
á að þeir mega ekki vera að því að
fylgjast með sjálfum sér. Kappið er
meira en forsjáin, hugurinn ber
okkur hálfa leið og áður en við vit-
um af er tími bernskunnar horfinn
út í buskann og tími fuhorðinsár-
anna runninn upp og ekkert gerist,
nema það eitt að maður sér eftir
æskunni og sér eftir því að hafa
flýtt sér svona mikið. Og nú hefur
maður ekki lengur tök á tímanum
og árunum sem hverfa eitt af öðru
í aldanna skaut og framtíðin, sem
ekki þoldi neina töf, er jafnvel um
garð gengin! Hvað er þá orðið um
okkar líf?
Já, maður minn! Manstu aha
sigrana sem þú ætlaðir að vinna?
Manstu ævintýrin sem biðu þín,
manstu framtíðina sem blasti við
þér, manstu fyrirheitin og heit-
strengingamar um öll afrekin sem
þú ætlaðir að drýgja um dagana?
Strax og þú hefðir aldur og þroska
til. Hvað varð um framann, hvað
varð um frægðina, hvað varð um
farsældina sem þú taldir þig eiga
vísa - strax og þú varst orðinn
maður th? Hvað varð um tímann
sem þú hugðist nota til ahra þess-
ara verka, hvað varð um heiminn
sem þú lofaðir að frelsa? Já, hvað
varð um áramótaloforðin frá því í
fyrra?
Dagdraumamir
Hér stöndum við, fuhorðnir og
þreyttir og lítum yfir farinn veg.
Og sjá, þymum stráða götuna th
þeirra tímamóta að enn eitt árið er
hðið og farið - týnt og grafið. Án
nokkurra sjáanlegra merkja um
fyrirheitna landið.
Sumir okkar hafa eignast hús og
bh og jafnvel sumarbústað í Ölfus-
inu. Aðrir hafa eignast konu og
böm og aðra konu og fleiri börn.
Enn aðrir eru jafnvel orðnir vel-
megandi framkvæmdastjórar í
tölvuvæddum fyrirtækjum og hafa
efni á því að ganga um í sérsaum-
uðu og talast viö í bílasíma. Nú, svo
Laugardags-
pistill
Ellert B. Schram
em þeir sem hafa skipt um starf
og skipt um bíl og komist til áhrifa
í Lions eða Junior Chamber og
hámarkið er að ná kjöri í bæjar-
stjóm. Sumar stelpumar frá því í
gamla daga hafa gifst th fjár og
staðið þétt við hlið manna sinna,
sem taka þær með á mannamót th
sýnis og eru svo heppnar hafa ekki
skihð fyrr en þau hjónin hafa efni á.
Hann er margbrotinn lífsferihinn
og ég hef satt að segja ekki hug-
mynd um þau örlög sem biðu allra
þeirra æskudrauma, sem einu
sinni bæröust í brjóstum jafnaldra
minna. Ég veit það eitt að' fæstir
af þeim hafa ræst eða þá að þeir
hafa breyst í nægjusemi hverdags-
ins. Það er þess vegna sem fólki
þykir svona vænt um börnin sín
og bamabömin að dagdraumarnir
eru yfirfærðir á næstu kynslóð meö
von um að bömunum takist það
sem uppgjafarkynslóðinni tókst
ekki.
Þannig fór að minnsta kosti fyrir
mér.
Gahinn er bara sá að okkur tekst
ekki að koma þeim boðum th skha
sem reynslan hefur kennt okkur,
þeim skilaboðum að lífið er ekki
mælt í frama og lífið er ekki mælt
í árum. Reynslan hefur kennt okk-
ur að dagdraumamir eru rangir ef
þeir snúast um það að flýta sér í
lífsbaráttunni. Þeir era rangir ef
þeir snúa'st um þá framtíðarsýn að
sigra heiminn. Það em alveg nógu
margir vitleysingar sem taka það
verk að sér og fara flatt á því.
Nýju fötin keisarans
Nei, áður en maður sigrar heim-
inn er hoht að reyna að sigrast á
sjálfum sér. Ná valdi á sínu eigin
lífi. Öh heimsins lífsþægindi og
raunar öh heimsins vandamál að
auki fara fyrir ofan garð og neðan
ef maður er ekki sáttur við sjálfan
sig. Sumir láta berast með
straumnum, verða að viljalausum
verkfærum barneigna og hjóna-
bands, heimihshalds eða eftirvinnu
og sjá hvorki daginn né veginn fyr-
ir daglegu amstri og viðburðaleysi.
Þeir hafa glatað sjálfum sér. Hinir
era hka th, og ekki færri, sem berj-
ast til auðs og utanferða, allsnægta
og almennrar viðurkenningar í
þjóðfélaginu. Þeir tapa sömuleiðis
sjálfum sér þegar þeir gleyma sín-
um innri manni í þágu þess ytri.
Þaö er ekki allt gull sem glóir og á
bak við margan silfurbúnaðinn og
safírklæðin leynast gagnsæjar
manneskjur, grunnhyggið fólk í
nýjum fótum keisarans.
Úm áramót rilja menn upp helstu
atburði. Góðan viðskiptasamning,
vel heppnaða laxveiðiferð, afmæh
eiginmannsins, megrun eiginkon-
unnar, stúdentspróf krakkanna.
Stjómmálamennirnir rifja upp
þjóðarsáttina og lýðræðið í austri.
Þeir mæla póhtíkina í verðbólg-
unni og íjárlögunum og taka mið
af stöðu sinni út frá ræðunum sem
þeir fluttu og atkvæðunum sem
þeir fengu. Launafólkið reiknar út
árið í kaupmættinum og vinnuveit-
endur draga ályktanir af afrakstr-
inum og íþróttamennirnir dæma
árið af sigranum og metunum.
Ekki
stundinni lengur
Þetta gerir maður sosum líka.
Það er allt mælt í hinum veraldlegu
gæðum og áfóngum og sagan á svo
eftir að dæma um það hvað shkir
atburðir geymast lengi. Ekki man
ég helminginn af því sem gerðist í
póhtíkinni á árinu og vora þó harð-
ar rimmur og margar úrshtastund-
imar sem runnu upp í hita leiks-
ins. Ég man varla heldur hvað ég
hafði fyrir stafni í febrúar eða júh,
sem mér fannst þó áreiöanlega hin
merkhegustu og alvarlegustu
augnablik á meðan á þeim stóð.
Tíminn gleypir hversdagleikann
og jafnvel er það svo að maður man
varla stundinni lengur, hvers
vegna rifrildið fór fram í gær. Hver
þekkir ekki þetta: æ, hvað voram
við nú aftur að tala um? Við gleym-
um umræðuefninu, við gleymum
gærdeginum, við gleymum meira
að segja þeim ógnþrungu áhyggj-
um sem hvíldu á okkur í síðasta
mánuði.
En meðan menn rifja upp afrek
sín og örlög á mæhstiku íúns for-
gengilega dettur fæstum í hug að
rekja árið th þeirra atburða eða
augnablika sem era öðrum heims-
viðburðum merkilegri. Þegar þeir
fengu brosið frá barninu, handtak
sáttarinnar eða velgjörðina frá ná-
unganum. Þegar þeir sátu í stof-
unni heima og þögðu í kyrrðinni,
þegar þeir hlógu með vinum sínum,
'þegar þeir fundu væntumþykjuna
hjá maka sínum. Þegar þeir upp-
götvuðu hjómið í metorðunum og
falsið í innantómum ahsnægtun-
um. Þegar þeir uppgötvuðu sjálfa
sig.
Eigin lífsreynsla
Árið getum við mælt í afrekum,
peningum og atkvæðum. Við get-
um talið það í dögum og mánuðum.
Við getum metið það í leik og starfi.
Við getum meira aö segja notað
áramótin th að stíga á stokk og
strengja þess heit að næsta ár verði
viðburðaríkara og reglusamara og
ánægjulegra en það sem nú er að
líða. Við getum lofað bót og betrun
og skilið vandamáhn eftir á gamla
árinu. Það eru engin takmörk fyrir
því hvað fólki dettur í hug að nýtt
ár beri í skauti sér, jafnvel þótt
nýja árið verði endurtekning á því
gamla ef ekkert annað breytist
með.
•En þegar upp er staðið, þegar
áramótin era gerð upp og við
stöndum frammi fyrti lífshiaupi
okkar, þá er fátt ef nokkuð sem
jafnast á við augnablikin og andar-
tökin sem hvorki komu á forsíðum
blaðanna né heldur teljast upp úr
peningapyngjunni. Það eru andar-
tökin sem komu og fóra og ekki
mælast á stoppklukkum né daga-
tölum. Sum þeirra eru einkamál,
sum þola ekki frásögn, sum eru
ekki heldur. lýsanleg af því að þau
era ekki upplifun annarra en þess
sem það reynir. En öll er u þau þess
eðhs að maður óskar sér þess að
heimurinn verði stöðvaður, spólan
sphuð til baka og eilífðin verði fest
í sthhmynd þeirrar nautnar sem
fylgir hvorki tíma né rúmi.
Það eru þessi augnabhk sem era
líkt og árin augnablik í eilífðinni,
þau koma og fara og bæta við
ævina þeirri reynslu sem framtíðin
fer á mis við.
Ellert B. Schram