Dagblaðið Vísir - DV - 05.01.1991, Blaðsíða 33

LAUGARDAGUR 5. JANÚAR 1991.
41
ið að líkami með lifandi hjarta sé
ekki dauður.
Munur á dauða
manns og
dauða líkama hans
Umræða um dauðann hefur að
undanfömu einkennst af því að láöst
hefur að gera greinarmun á dauða
manns og dauða mannslíkama.
Vegna þessa hafa margir, þar á með-
al ýmsir fræðimenn sem um málið
hafa fjallað, falhð í þá gryfju að segja
að þegar manneskjan sé látin þá sé
líkami hennar lík. Þetta teljum við
að sé ekki rétt, því að greinarmunur
þeirra á lifandi manneskju og dauöu
líki er ekki tæmandi.
Án þess að reynt sé að móta full-
komna skilgreiningu er hægt að
segja að líkami sé lifandi á meðan
kerfisbundin starfsemi líffæra hans
sé enn til staðar. Þegar algjört heila-
drep - og jafnvel heilastofnsdrep - á
sér stað er rétt að segja að kerfis-
bundin starfsemi líffæra manns sé
verulega skert (og stöðvun hennar
yfirvofandi), en hún er ekki endilega
úr sögunni. Heilinn, og sérstaklega
heilastofninn, er mikilvæg stjórnstöð
líkamsstarfseminnar, en þótt hann
sé hættur að starfa, ber hringrás
blóðsins áfram með sér boð milli líf-
færa, og meðan hjartastarfsemi fer
fram er kerfisbundin starfsemi
ýmissa líffæra til staðar. Hér verður
því að horfast í augu við þá staðreynd
að þótt algjört heiladrep feli í sér að
öll sálarstarfsemi sé úr sögunni og
manneskjan því skilin við þá felur
það ekki í sér dauða líkamans. Hér
verður því að greina á milli tveggja
hugtaka um líkamlegan dauða:
dauða manneskjunnar, sem sam-
svarar algjöru heiladrepi, og dauða
mannslíkamans, sem samsvarar
endanlegri stöðvun kerfisbundinnar
starfsemi líffæra. (í þessu felst að við
höfnum þeirri skoðun að skilgrein-
ing dauða sem miðar við „Sálarstarf-
semi“ eða „sálarlíf ‘ manns sé hafin
yfir líffræðilega eða læknisfræðilega
mælikvarða, eins og stundum er
haldið fram (sjá ofannefnda bók
Lambs, 5. kafla). í okkar umfjöllun
er lykilstarfsemin starfsemi heilans
og hún er talin vera það vegna
tengsla hennar við sálarlifið.
Viðhvorthug-
takið skal miða?
í framhaldi af þessu þarf að spyija:
Við hvort hugtakið ber að miða þegar
úrskurða skal mann látinn? Hvenær
er við hæfi að kveðja hinn látna og
veita honum nábjargirnar? Hvenær
er réttlætanlegt að fjarlægja úr hon-
um lífsnauðsynlegt líffæri, ef það
stendur til? Hvenær má búa hann til
greftrunar?
Við þessum spurningum eru mis-
munandi svör. Við teljum tvímæla-
laust rétt að úrskurða mann látinn
þegar öll sálarstarfsemi er endanlega
hætt, það er við algjört heiladrep.
Manneskjan er látin, jafnvel þótt lík-
ami hennar sé enn með lífsmarki.
Það er rétt og eðlilegt að ættingjar
kveðji hana á þessari stund - því að
„sálin er farin úr líkamanum" - og
raunar er það rangt gagnvart þeim
að láta sem svo að manneskjan sé
ekki dáin. Aftur á móti er ekki viö
hæfi að fara með lifandi líkama eins
og lík, til dæmis búa hann til greftr-
unar fyrr en kerfisbundin starfsemi
líffæra er úr sögunni. Góðar ástæður
geta verið til þess að halda líkama á
lífi um stund eftir að manneskjan er
látin, til að mynda í því skyni að
bjarga lífi ófædds bams með keisara-
skurði. (í slíkum tilvikum hefur ver-
ið talað um „ventilated corpse“ móð-
urinnar, en það felur í sér áðurnefnd-
an hugtakarugling, því líkami móð-
urinnar er ekki dautt lík þótt hún sé
látin.) Einnig er það stundum æski-
legt vegna líffæraígræðslu.
En oftast nær er ekki ástæöa til
þess að viðhalda lífi í líkamanum
eftir að manneskjan deyr, enda felur
það í sér óvirðingu við manneskjuna
að halda slíkum líkama á lífi án rétt-
mætrar ástæðu.
Af ýmsum ástæðum er víða tahð
æskilegt að hafa til viðmiðunar lög-
bundna skilgreiningu á dauðanum.
Nú er til umfjöllunar fmmvarp til
laga um ákvörðun dauða, en hingað
til hefur ekki verið kveðið á um það
í landslögum. í frumvarpinu segir í
2. grein:
Maður telst vera látinn þegar öll
heilastarfsemi hans er hætt og
engin ráð era til að heilinn starfi
á ný.
Af framansögðu er Ijóst að við tökum
undir þessa grein. Hér er miðað við
algjört heiladrep sem hefur í för með
sér að sálariíf manneskjunnar er
fyllilega og endanlega slokknað.
Sambærilegar skilgreiningar, sem
gera ráð fyrir starfsemi heilans sem
lykilstarfsemi lífsins, hafa veriðlög-
leiddar víða um heim.
Þýðing þessarar skilgreiningar er
þó bundin þeim reglum sem settar
eru um skilmerki heiladreps og að-
ferðir til þess að greina hvenær það
hefur átt sér stað. Um skilmerki
heiladreps hafa lagafrumvarpið og
fylgiskjal þess tvennt að segja. í
fyrstu málsgrein 3. greinar frum-
varpsins segir:
Staðfesta má dauða manns ef
hjartsláttur og öndun hafa stöðv-
ast svo lengi að öll heilastarfsemi
er hætt.
í fylgiskjali með frumvarpinu segir
síöan:
í langflestum tilfellum má
ákvarða dauða samkvæmt þessu
ákvæði. Með skoðun (hlustun,
þreifingu slagæðar, hjartariti) er
staðfest að öndun og hjartsláttur
hafi stöðvast. Venjulega stöðvast
öll heilastarfsemi um það bil 20
mínútum eftir að hjartað hættir
að slá.
Hér er miðað við hin gömlu skil-
merki til staðfestingar dauða, þótt
nýrri skilgreiningu sé beitt. í fylgi-
skjalinu er þó ekki fyllilega ljóst við
hvaða aðstæður sé rétt að nota hin
gömlu skilmerki við greiningu heila-
dreps. Þetta mætti skýra betur í fylgi-
skjah fmmvarpsins.
I annarri málsgrein 3. greinar
frumvarpsins stendur þetta:
Hafi öndun og hjartastarfsemi
verið haldið við með vélrænum
hætti skal ákvörðun um dauöa
byggjast á þvi að skoðun leiði í
ljós að öll heilastarfsemi sé hætt.
í fylgiskjalinu em taldir upp grein-
ingarþættir sem ber að nota til stað-
festingar dauða samkvæmt þessari
málsgrein. Þeir eru: algjört meðvit-
undarleysi, stöðvun sjálfkrafa önd-
unar, „flatt" heilarit, og að tiltekin
taugaviðbrögð fáist ekki. (Sjáaldurs-
viðbragð, hornhimnuviðbragð,
augnhlustarviðbragð, kokviðbragð
og viðbragð við sársaukaáreiti í and-
liti eða úthmum. Auk þessa em viss
skilyrði sett um það hvenær þessir
greiningarþættir geta tahst fuhnægj-
andi.) Til viðbótar þessu er krafist
að röntgenmyndir af hehaæðum séu
teknar í öhum vafatilvikum og ahtaf
þegar nema skal brott líffæri úr við-
komandi sjúklingi til ígræðslu. Við
þetta er tvennt að athuga. i fyrsta
lagi er siðferðilega rétt að gæta
ýtrustu varúðar í öhum tilvikum. í
öðm lagi virðist okkur að þeir grein-
ingarþættir, sem upp eru taldir, nægi
saman th þess að staðfesta að öll
starfsemi heilans sé hætt en vart til
þess að staðfesta óyggjandi að hún
sé óafturkræf. Algjört heiladrep þýð-
ir í raun að starfsemi heilans sé end-
anlega hætt vegna skorts á blóðflæði
til heilans. Æðamyndataka af hehan-
um (cerebral angiography) sýnir
ótvírætt hvort blóðflæði sé um heil-
ann eða ekki. Þess vegna teljum við
að æðamyndataka eða hugsanlega
aðrar nýjar aðferðir, sem geta ótví-
rætt skorið úr um þetta, séu nauð-
synlegar í öhum þeim tilfehum þar
sem dauði er staðfestur með heila-
drepsskilmerkjum. (í Forskrifter om
dodsdefinisjonen i relasjon th lov nr.
6 av 9. februar 1973 í Noregi er eftir-
farandi einmitt krafist sem ófrávíkj-
anlegs skilmerkis um algjört heila-
drep: „opphevet blodtilforsel til
hjemen pávist ved cerebral angio-
grafi (dvs. rontgenfotografering av
hodet etter insproytning af kontrast
i halspulsárene)“.)
í 4. grein frumvarpsins segir:
Hehbrigðisráðherra skal setja
reglur um það hvaða rannsókn-
um skuh beita th þess að ganga
úr skugga um að öh hehastarf-
semi sé hætt. Reglur þessar skulu
vera í samræmi við tiltæka lækn-
isfræðhega þekkingu á hveijum
tíma.
Það er óneitanlega æskilegt, jafnvel
nauðsynlegt, að endurskoða þessar
reglur með vissu mihibili í ljósi
þeirra öru breytinga sem eiga sér
stað á sviði læknisfræði. Hér er þó
um að ræða margþætt og viðkvæmt
mál sem hefur bæði tæknhegar, sið-
fræðhegar og guðfræðilegar hhðar.
Nauðsynlegt
að endurskoða
Þess vegna teljum við mikhvægt
að setja á laggimar fastanefnd sem
heföi það hlutverk að fylgjast með
framvindu mála á þessu sviði og gera
thlögur um nauðsynlegar breytingar
á reglugerð. í slíkri nefnd, sem væri
á vegum heilbrigiðsráðuneytis, ættu
að sitja siðfræðingur, guðfræöingur,
hjúkrunarfræðingur og læknir. (Þá
tilhögun mætti hafa á að Rannsókn-
arstofnun í siðfræði myndi tilnefna
siðfræðing og guðfræðing, hjúkr-
unarfræðingur yrði thnefndur af
Hjúkrunarfélagi íslands og læknir
af ráðuneytinu.)
Á íslandi finnst engin löggjöf um
skhgreiningu og skilmerki dauða;
svo augljós hafa ummerki hans
lengst af þótt. Vegna breyttra að-
stæðna hafa margar þjóðir á liðnum
árum sett sér lög sem telja mann lát-
inn ef heili hans er hættur að starfa.
íslendingar eru síðastir þjóða í Vest-
urevrópu th að undirbúa shka lög-
gjöf. Samþykkt þess frumvarps sem
fyrir liggur heföi í för með sér htla
breytingu frá núverandi tilhögun en
mikhvæga engu að síður. Dauðsföll
á íslandi eru nú árlega 1700-1800.
(Upplýsingar frá Hagstofu íslands.)
Einungis í 10-20 thvikum má búast
við að leita þurfi beinna skilmerkja
heiladreps. í öðrum tilvikum er
stuðst við heföbundin skilmerki.
Mörg erfið vandamál hafa risið í
tengslum við meðferð sjúkhnga sem
lífi hefur verið haldið í með vélræn-
um hætti. Ný dauðaskilgreining ætti
að auðvelda okkur að greiða úr
nokkrum þeirra. Sú skhgreining
dauða sem frumvarpið kveður á um
og þau skhmerki dauða sem þar er
gert ráð fyrir eru afdráttarlaus og
áreiðanleg. Þau taka af öll tvímæli
um það hvenær manneskja er skihn
við og hjálpa okkur til þess að taka
ákvarðanir um það hvenær hætta
skuli meðferö. (Ekki verður þar með
svarað öllum slíkum spumingum því
eftir stendur vandinn um réttmæti
„líknardráps" og ,,líknardauða“.)
Það væri því ávinningur af ofan-
greindu frumvarpi, yrði það að lög-
um með þeim breytingum sem við
höfum lagt th.“
Millifyrirsagnir eru blaðsins.
Framfarir í læknavisindum hafa neytt menn til þess að endurskoða dauða-
skilgreiningar.
dv Heimurinn og ég
Happy Mondays. Háteigskirkja
«SSI«OW*NflH8M¥51IHÍ
SNiAhW»W01000H INlðimWt
smM'kmmmm
SAVQNOM
VfDUS
oiava
Háteigs-
kirkja
útí heimi
Ég hef margsinnis býsnast yfir því
að heimurinn sé ekki rétt stærri
en stofan heima.
Ég er enn sömu skoðunar.
Mennirnir.
Himinninn.
Kirkjan.
Ástæðan er saga sem er svohljóð-
andi:
Kristján Bragason gengur inná
brautarstöðina í Giessen sem er
hundrað þúsund manna bær sextíu
kílómetra frá Franfurt. Og ekkert
með það; í blaðsöluturninúm er
eintak af Spex tímaritinu sem flyt-
ur heimamönnum fréttir úr „und-
erground“heiminum.
Á forsíðu eru þrír menn úr Happy
Mondays hljómsveitinni. í baksýn
er blár himinn og Háteigskirkja.
Umsjón:
Þorsteinn J.
Vilhjálmsson
Kristján.
Kirkjan.
Kristján Bragason sá Happy
Mondays síðast á tónleikum í
Menntaskólanum við Hamrahlíð í
vetur sem leið. Hann keypti blaðið
þess vegna.
Efthvhl keypti hann hka blaðið
vegna þess að hann sá Háteigs-
kirkju og hugsaði heim.
Kirkjan
Því segi ég það að heimurinn er
ekki stærri en svo að Háteigskirkja
er hvarvetna.
FÉLAGSMÁLASTOFNUN
REYKJAVÍKURBORGAR
Síðumúla 39- 105 Reykjavík - Sími 675500
Sjúkraliði öldrunarþjónustu
Okkur vantar sjúkraliða í aðstoð við böðun aldraðra
að félags- og þjónustumiðstöðinni að
Bólstaðarhlíð 43.
Upplýsingar veitir forstöðumaður í síma 627077.
Umsóknarfrestur er til 11. janúar nk.
Umsóknum skal skila til Félagsmálastofnunar
Reykjavíkurborgar í Síðumúla 39 á umsóknareyðu-
blöðum sem þar fást.