Dagblaðið Vísir - DV - 07.01.1991, Blaðsíða 24

.32
íeei HAUMAL .V flUOAaiMÁM
MÁNUDAGUR 7. JANÚAR 1991.
Merming
Turangalila
Sinfóníuhljómsveit æskunnar, undir stjórn Pauls Zu-
kofskys, lék á tónleikum í Háskólabíói í gær. Á efnis-
skránni var Turangalila, sinfónía Olivers Messiaens.
Jeanne Loriod lék á Ondes Martenot og Anna Guðný
Guðmundsdóttir á píanó.
Nafnið á þessu merkilega verki segir töluvert um
innihald þess. Turanga mun vera úr sanskrít, nafn á
hljóðfallshætti sem skilgreindur var af indverska
spekingnum Sarngadeva en hann var uppi á tólftu
öld. Messiaen notar að vísu ekki þennan hljóðfallshátt
en heitið lýsir þeirri áherslu sem er í verkinu á hryn-
rænni úrvinnslu. Turanga mun tákna tíma og hreyf-
ingu en lila lífskraft, sköpunargleði. Allt þetta setur
mjög svip á verkið. Að kalla þetta verk sinfóníu sýn-
ist hins vegar töluvert rangnefni, að minnsta kosti ef
heföbundin merking þess er höfö í huga. Verkið á lítið
skylt við sinfóníu, hvorki að formi til né tónamáli.
Má segja að það sé allt eins í fullkominni andstöðu
við þess konar verk. Engin stefræn úrvinnsla, heldur
stokkið úr einu efni í annað með tilheyrandi endur-
tekningum og minna þau vinnubrögð á Stravinsky.
Trúlegast er ástæðan fyrir þessari nafngift sú ein að
ekki voru tiltæk önnur nöfn á hljómsveitarverki að
sambærilegri lengd og efnisinnihaldi.
Margt athyglisvert er að flnna í notkun hljómsveitar
og hljóðfæra í verkinu. Hlutverk píanósins er stórt og
glæsilegt. Þá er notað sérkennilegt rafmagnshljóðfæri,
Ondes Martinot, sem ef til vill má kalla fyrirrennara
Tónlist
Finnur Torfi Stefánsson
hljóðgervla nútímans, auk töluvert skrautlegs slag-
verks og þótti þetta nýnæmi þegar verkið var fyrst
flutt, þótt það sé algengt nú til dags.
Það þarf stórhug til að takast á hendur þetta auðuga
og margbrotna verk en Sinfóníuhljómsveit æskunnar
hefur áður lyft Grettistökum. Kraftaverkamaðurinn
að baki hinum ótrúlega árangri hljómsveitarinnar er
auðvitað stjórnandinn, Paul Zukofsky, sem stjómaði
af afslöppuðu valdi manns sem gjörþekkir viðfangsef-
nið og nýtur þess sem hann er að gera. Hljómsveitin,
sem var styrkt meö ungum hljóðfæraleikurum erlend-
is frá auk nokkurra reyndari manna, stóð sig með
mikilli prýði og var oft ekki annað að heyra en að
fullþroskaðir atvinnumenn sætu á pallinum. Anna
Guðný Guðmundsdóttir lék hinn erfiöa píanópart mjög
vel og oft með miklum tilþrifum. Frú Loriod kunni
sinn part utan að og lék hann af mikilli næmni. Leik-
ur hennar var blæbrigðaríkari en við mátti búast úr
rafmagnshljóðfæri þótt stundum væri hljómurinn
óþægilega sterkur, a.m.k. fyrir þá sem sátu beint fyrir
framan hátalara hljóðfærisins.
Aðstandendur myndarinnar á kvikmyndahátíðinni í Cannes þar sem hún hlaut „Gullna pálmann".
Háskólabíó: Tryllt Ást ★★★
Neistar frá næsta funa?
Eftir 4 ára fjarveru frá kvikmyndatjaldinu snýr Banda-
ríkjamaöurinn David Lynch aftur með sinni umtöluð-
ustu kvikmynd til þessa. Með henni (og sérstaklega
Tvídröngum) hefur hann höfðað til stærri áhorfenda-
hóps heima og heiman en fyrr og situr nú á hátindi
ferils síns.
Sagan af ungu skötuhjúunum Sailor og Lula er saga
hinna dæmigeröu útlaga á flótta undan fortiðinni og
réttvisinni. Sailor er nýsloppinn úr fangelsi fyrir
manndráp en Lula beið dyggilega eftir honum og sam-
an taka þau upp fyrri áhyggjulausa hætti (gott kynlíf
og hart rokk & ról eða var það öfugt?) og stinga af í
átt til Kalifomíu. Raunveruleikinn nær í skottið á
þeim í Big Tuna, Texas, þar sem bálreið móðir Lulu
leitar hefnda og mun skeinuhættari ógnun bærir á
sér: ábyrgðin!
Upp úr skáldsögu Barry Gifíbrd útfærir Lynch
skrýtna og sérstaka „vega“-mynd með vænum
skammti af hugleiðingum um ást í ýmsum myndum.
Sailor Ripley og Lula Pace Fortune eru eftirminnileg-
ar persónur sem ættu að tilheyra saklausari tímum.
Afbragsleikur Nicholas Cage og Laura Dem gerir þær
ljóslifandi svo langt sem þær ná. Þeim tekst alltaf að
halda höfði, á hveiju sem gengur. Sailór og Lula hafa
bæði lokað á kaldan og grimman raunveruleikann og
leita athvarfs hvort hjá öðru og rokktónlistinni (vímu-
gjafamir era þægilega fjarverandi).
Lynch notar söguefnið sem stökkpall með áhorfand-
ann yfir í sinn eigin myrka heim, Lynch-land, þar sem
stjómleysi ríkir og afbrigðilegir menn og konur tala
tungum. í Lynch-landi hefur aldrei verið eins lítið um
venjulegt fólk og núna og stanslaust verða á veginum
sálræn og líkamleg úrhrök. Sumir eru gamlir vinir í
nýjum gervum, aðrir óskemmtileg viðbót. Ferðin er
einkennileg en ekki truflandi og alls ekki eins minnis-
stæð og áður. Ekkert af því sem fyrir augu ber nær
að hræra í dimmustu fylgsnum sálarinnar eins og fyrri
ferðir. Einhver hefur hreinsað til í Lynch-landi og það
duglega.
Lengi vel hefur Lynch komist upp með einkennilega
hluti í myndum sínum en núna gengur hann of langt.
Furðulegheitin trufla meginsöguna jafnoft og þau
bæta við hana. Sumt era skýrar vísanir og líkingar,
t.d. í Galdrakarlinn í Oz, en annað er óljóst (maður
að tala um hund, annar að tala um dúfur, dvergur,
stytta á náttborði o.fl.). Ef þetta era gátur þá gat ég
Kvikmyndir
Gísli Einarsson
ekki ráðið þær og ég hafði það ekki alltaf á tilfinning-
unni að eitthvað bitastætt gæti legið að baki þeim.
Þótt Lynch láti sálartetrið í friði er hann langt frá
því að vera kraftlaus. Mörg atriði búa yfir miklum
eldmóði, sérstaklega þau er viðkoma tónlistinni heitt-
elskuðu. Lula fríkar út þegar hún flnnur ekki rokkið
fyrir hörmungarfréttum í útvarpinu. Sailor dýrkar
Elvis umfram allt og finnur anda hans jafnvel í arg-
asta þungarokki.
Fjölmörg sterk atriði hefðu getað myndað enn sterk-
ari heild ef ekki hefði komið til áhersla á herskara af
illfyglum. Þeir eru alhr með tölu ýktir og óspennandi
og alls ekki ógnvekjandi, þrátt fyrir mikla innlifun.
Alhr með tölu, þ.e. utan Bobby Peru. Hann kemur
eins og himnasending og bjargar síðasta kafla myndar-
innar með glæsibrag. Dafoe er óborganlega viðbjóðs-
legur og fær mitt atkvæði sem fjölhæfasti leikarinn í
Hollywood. Fyrst Jésús, síðan Bobby Pera. Hvað næst?
Sú útgáfa á myndinni sem við fáum hingað er ókhppt,
sama útgáfa og fékk verðlaunin í Cannes í vor og sama
útgáfa og var sýnd í Bandaríkjunum í haust. Eitt eða
fleiri groddaraleg atriði fuku meðan Lynch var að
klippa myndina og prufusýna og voru því aldrei sýnd
almenningi.
Þó Tryllt ást sé skref aftur á bak fyrir Lynch er ekki
þar með sagt að tíminn og fleiri nærskoðanir geti ekki
leitt annað í ljós. Myndir, sem era þess virði að grand-
skoða, koma allt of sjaldan hingað til lands og þvi
ættu unnendur kvikmyndalistarinnar aö gjörnýta sér
hvert einstaka tækifæri th þess.
Wild at Heart (band-1990) Handrit: David Lynch (Blue Vel-
vet), eftir bók Barry Gifford, Sailor and Lula. Leikstjórn: Lynch
(Dune, Elephant Man). Framleiðendur: Monty Montgomery,
Sigurjón Sighvatson, Steve Golin. Leikarar: Nicholas Cage
(Moonstruck, Peggy Sue Got Married), Laura Dern (Blue Vel-
vet, Shadowmakers), Diane Ladd (Chinatown, Christmas Vac-
ation), Harry Dean Stanton (Paris, Texas, Repo Man), Willem
Dafoe, Isabella Rosselinl, Sherilee Fenn (Twin Peaks), Sheryl
Lee (Twin Peaks), Jack Nance, Freddie Jones.
Sviðsljós
Tony Curtis hefur löngum þótt ágætisleikari en minna er vitað um hæfi-
leika hans í eldhúsinu. Ekki virðast þeir þó ýkja hrifnir samstarfsmenn
hans hjá NBC af kaikúnanum sem hann bar á borð fyrir þá.
Hér eru hvorki feðgar né bræður á ferð. Sá sköllótti (þ.e.a.s. sá til vinstri
er afinn og sá höfuðminni er barnabarnið. Vinnufélagar þess gamla héldu
reyndar að hann hefði verið að eignast son en það er á misskilningi byggt
og leiðréttist hér með.
Ég mátti ekki bleyta hárið og skildi það því eftir á meðan ég fékk mér
sundsprett gæti verið haft eftir þessum strák. Staðreyndin er hins vegar
sú að myndin er af tveimur strákum, sem reyndar eru bræður, og heita
Dustin og Nicholas.