Dagblaðið Vísir - DV - 25.03.1991, Blaðsíða 14

14
MÁNUDAGUR 25. MARS 1991.
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÖNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFÁNSSON og INGÖLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11,105 RVlK, SlMI (91)27022 - FAX: (91)27079
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJÁLSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 1100 kr.
Verð í lausasölu virka daga 105 kr. - Helgarblað 130 kr.
Athyglisverð eftirmæli
Á aðalfundi Flugleiða hf. nú fyrir helgina flutti Sig-
urður Helgason eldri athyglisverða ræðu, þegar hann
lét af stjórnarformennsku í félaginu. Sigurður lét þau
orð falla að tímabært væri að gefa alla flutninga í lofti
frjálsa. Hann sagði:
„Menn hafa orðið varir við vaxandi óánægju með
þessa skipan mála, þ.e. einkaleyfisveitingu til starf-
rækslu áætlunarflugs. Á sama tíma og frjálsræði og
aukin samkeppni á sér stað í fjölmörgum greinum at-
vinnulífsins er engin breyting á þessu fyrirkomulagi.
Sú staðreynd að erlend ílugfélög hafa takmarkalítil rétt-
indi til flugs til landsins nægir ekki sem rök til viðhalds
þessu kerfi. Menn spyrja einfaldlega, hvers vegna eiga
útlendir aðilar að hafa þennan rétt, en aðeins einn inn-
lendur aðili sitji að þessum réttindum hér á landi.“
Og Sigurður heldur áfram:
„Eftir vandlega íhugun þessa máls er niðurstaða mín
sú að gefa eigi alla flutninga í lofti frjálsa, bæði innan-
lands og milli landa, hugsanlega með einhverjum um-
þóttunartíma. Að sjálfsögðu verður að búa svo um hnút-
ana að fyllsta öryggis sé gætt og leyfi til flugreksturs
verði einungis veitt þeim aðilum, sem upfylla þær
ströngu kröfur sem gilda um slíkan rekstur og þeim
kröfum verður að fylgja eftir. Ég geri mér grein fyrir
því að þessi skoðun á ekki miklum skilningi að mæta
hjá fjölmörgum aðilum innan þessa félags. Ég er hins
vegar sannfærður um að tíminn mun leiða í ljós að
þessi lausn mála verður ekki umflúin.“
Sigurður Helgason eldri talar af reynslu. Hann var
forstjóri Flugleiða hf. um langt árabil og er sá maður
sem lengst og best hefur þjónað Flugleiðum af framsýni
og áræði. Sigurður talar hér gegn hagsmunum Flugleiða
sem hann hefur þó borið fyrir bijósti svo lengi. En hann
gerir það af sömu framsýninni og sama áræðinu og
áður hefur komið fram á farsælum ferli hans.
Sigurður gerir ekki ráð fyrir að grundvöllur sé fyrir
rekstri annars íslensk flugfélags á millilandaleiðum eins
og sakir standa. En hann telur réttilega að með algjöru
frelsi, losni Flugleiðir við einokunarstimpilinn og herð-
ist jafnframt í hugsanlegri samkeppni. „Mikil hætta er
á að allur rekstur sem á einhvern hátt nýtur verndar
eða forréttinda safni á sig óþarfa kostnaði og menn séu
ekki jafnvel vakandi og þar sem aðhald er sterkt í formi
samkeppni."
Eitt þeirra atriða sem Sigurður bendir á og mælir
með afnámi leyfisveitinga til eins flugfélags á hverri
áætlunarleið er afstaða stéttarfélaga. Nefnir hann flug-
menn í því sambandi. Tilhneigingin verður sú að þeir
beiti ótakmörkuðum verkfallsrétti sínum í tíma og
ótíma. Þegar öll völd í atvinnurekstri eru í höndum eins
eða fárra stéttarfélaga eykst hættan á misnotkun, hótun-
um og stöðvun á samgöngum.
Hér hefur Sigurður sjálfsagt í huga hótanir flug-
manna um skyndiverkfóll sem eiga að hefjast strax í
næstu viku til að knýja á um verulega kauphækkanir.
Enn er lítið vitað um ágreininginn í deilunni milli Flug-
leiða og flugmanna en haft er eftir forsvarsmanni flug-
manna að þeir telji meðal annars að heimavinna þeirra
hafi aukist! Þeir þurfa hærra handbókargjald! Sú krafa
er tilefni þess að nú á að leggja niður vinnu og stilla
íslenskum samgöngum upp við vegg.
Slíkar aðgerðir mundu auðvitað ekki ganga ef hér
væru tvö eða fleiri flugfélög og það er einmitt einkarétt-
arstaða Flugleiða sem býður þessari fáránlegu kröfu-
gerð heim. Ellert B. Schram
Lúxus ábyrgð-
arleysisins
Oft hefur veriö rætt um ítöðu fjöl-
miðla og fjölmiðlafólks í þjóðfélag-
inu. Sitt sýnist hverjum eins og
gengur.
Fræg var heimsósómagrein
• Solchenitsins á sínum tíma þegar
hann kom frá hinum fátæku og
lagalausu Sovétríkjum og virti fyr-
ir sér þjóðskipulag vestrænna
ríkja.
Honum fundust áhrif blaða-
manna mikil. Enginn hafði kosið
þá en vald þeirra var gífurlegt.
Hversu oft birta ekki fjölmiðlar
rangar fréttir sem nær ógjörlegt er
að leiðrétta? Að mati nóbelsskálds-
ins hafa blaðamenn mikið vald en
ekki samsvarandi ábyrgö.
Þessari spumingu hefur að sjálf-
sögðu oft veriö velt upp. Við lifum
á fjölmiölaöld í fjölmiðlaþjóðfélagi.
Haft er eftir kunnum fjölmiöla-
fræðingi: „Sparta var hernaðar-
ríki. England var á miöri 19. öld
fyrsta iðnríki Evrópu. Bandaríki
nútímans eru fyrsta „fjölmiðlaríki
veraldarinnar“.“
Nýlega birtist í tímaritinu Dia-
logue grein um hlutverk blaðanna.
Þar getur að líta athyglisverða
grein Teds S. Smith sem er prófess-
or í „fjölmiðlafræöum". Greinina
nefnir prófessorinn Bit varðhunds-
ins.
Árni Bergmann fjallaði fyrir
nokkru um greinina og þessi mál,
reyndar á víðara sviði, í Þjóðviljan-
um.
Sjónarmiðin, sem þarna koma
fram, eiga rétt á sér í umræðunni
og eru athyglisverð bæði fyrir fjöl-
miðlamenn og almenning.
Hlutverk varðhundsins
Ted S. Smith telur að blaðamenn
eða fjölmiðlafólk yfirleitt gangi of
langt í hlutverki sínu sem varð-
hundar í lýðræðislegu þjóðfélagi.
í rauninni er hann að gera því
skóna að hin neikvæða afstaða al-
mennings til stjórnmála og opin-
berra stofnana og jafnvel lýðræðis-
ins í heild stafi af því hversu brenn-
andi í andanum fjölmiölamenn séu
að finna neikvæðar hliðar mála.
Þannig leiðir ritfrelsiö fjölmiðla-
frelsið til andhverfu sinnar. Svo
sammála sem við erum öll um
nauðsyn frelsis til orðs og æðis
geti fjölmiölafrelsið í þessari mynd
leitt til sköpunar nokkurs konar
fjölmiðlasérréttindahóps sem aftur
gengur þvert á ákvæði stjórnar-
skráa um jafnrétti og valddreif-
ingu.
Hið stöðuga flæði gagnrýni nei-
kvæðrar afstöðu grafi undan lýð-
ræðinu sjálfu.
Einu sinni var sagt að lýðræðið
væri afleitt stjórnarfar en eigi að
síður það besta sem völ væri á.
Gagnrýnin verður ekki gagnrýni í
þeim venjulega skilningi heldur
leit að slæmum fréttum því þær
vekja athygli ogfjölmiðillinn selst.
í stað þess að greina allar hliðar
mála og stuðla að því að almenn-
ingur uppfræðist og verði hæfari
til að velja og hafna lýðræðisþjóð-
félagi birtist varðhundurinn og bít-
ur.
Öfugt við stjórnmálamanninn,
sem kynnir stefnu sína og aðgerðir,
þarf fjölmiðlamaður ekki að bera
ábyrgð. Gagnrýni hans er skoöana-
laus, hann skiptir um vígvöll, gagn-
rýnir án þess að benda á aðra leið.
Árni Bergmann kallaði grein sína
í Þjóðviljanum Hiö gagnrýna skoð-
analeysi fjölmiðla.
Skoðanalaus gagnrýni
Sjálfsagt á gagnrýni Teds S.
Smith ekki við í sama mæli á ís-
landi og hún á rétt á sér í Banda-
ríkjunum.
Eigi að síður eru þessi mál hollt
umhugsunarefni.
KjaUarinn
Guðmundur G.
Þórarinsson
alþingismaður
Þar var þá tekist á um skoðanir,
líklega á útimörkuðum, og almenn-
ingi gert að taka afstöðu.
Þetta riflar upp umræðuna um
„flokkssneplana" sem blaðamenn
trúir hugsjóninni um heiðvirða
blaðamennsku kalla svo.
Þróunin er að í stað þeirra komi
„hið gagnrýna skoðanaleysi", lúx-
us ábyrgðarleysisins þar sem
„markaðurinn" knýr menn til að
vekja athygli með „slæmum frétt-
um“.
Auðvitað nota ég hér jaðrana til
að skýra málin í stuttri grein.
En stefnan virðist vera að við eig-
um ekki að gleðjast yfir því hversu
langt við höfum þó náö. Við eigum
ekki að þerra svitann af enninu að
loknum vinnudegi og líta með
ánægju yfir unnin verk.
Við eigum full óþolinmæði og
„Skyldu þeir sem erfa landið vera eins
konar íj ölmiðlaforréttindastétt hverrar
forréttindi eru að géta skoðanalaus
gagnrýnt og búið við lúxus ábyrgðar-
leysisins og uppskorið meiri völd en
nokkur annar hefur 1 þjóðfélaginu?“
„Lýðræðið gengur ekki upp nema menn nái samstöðu. Sú samstaða
verður að nást með málamiðlun..
Gagnrýni og fréttaflutningur eru
nauðsynleg í nútímaþjóðfélagi lýð-
ræðis. En hvort tveggja er vanda-
samt. Frelsi getur breyst í óskapn-
að ef.ábyrgð fylgir ekki.
Nefndur Ted segir eitthvað á þá
leið að á sama tíma og þátttakendur
í stjóinmálaumræðu og stefnu-
mörkun verði að líta raunsætt á
áhrif og gagn gerða sinna þurfi fjöl-
miðlamenn alls ekki að taka tillit
til slíks.
Fjölmiðlar hafi þannig þróast í
einhvers konar stöðuga sfjórnar-
andstöðu. En sú stjórnarandstaða
þarf ekki að taka afstöðu eða verja
gjörðir sínar og stefnu eða bjóða
valkost við þá stefnu sem hún
gagnrýnir.
Skoðanalaus gagnrýni. Lúxus
hennar er ábyrgðarleysið. Að geta
gagnrýnt allt og alla án þess aö
hafa skoðun eða stefnu og bera
enga ábyrgð.
Þarf ekki að halda sig viö neitt
ákveðið mál. Verði það óþægilegt
má skipta um víglínu. Þessa þarf
ekki að verja lengur.
Stjórnmálamaðurinn verður hins
vegar að verja stöðu og stefnu sína.
Ritfrelsið og málfrelsið er heilagt.
Vitnað er til þess að Thomas Jeffer-
son sagði einhvern tíma: „Ætti ég
að velja hvort við hefðum ríkis-
stjórn án dagblaða eöa dagblöð án
ríkisstjórnar veldi ég það síðar-
nefnda.“
Jefferson þekkti þó á þeim tíma
aðeins dagblöð sem voru eins kon-
ar „flokksmálgögn".
Blöö sem börðust með hörku fyr-
ir málstað flokkshollustu eða með
hlutdrægni fyrir ákveðnum mál-
um.
óánægju að ræða hversu langt er
eftir, hve margt er ógert.
Lýðræði - samstaða
Grundvöllur lýðræðisins er að
meirihlutinn ráði. Lýðræðið geng-
ur ekki upp nema menn nái sam-
stöðu. Sú samstaða verður að nást
með málamiðlun því sem betur fer
eru einstaklingar þjóðfélagsins
ekki eins og líta ekki alla hluti
sömu augum.
Stefnan virðist hins vegar vera
að við eigum ekki að gleðjast yfir
virkni lýðræðisins þegar samstaða
næst og málamiðlun sameinar ólík
sjónarmiö. Þetta er þó sjálfur
kjarninn sem lýðræðið byggist á.
Heldur ber að tortryggja mála-
miðlanir og samstöðu sem óeðlileg
hrossakaup, eftirgjöf eða uppgjöf.
Lúxus fjölmiðlanna er að þessa
afstöðu þurfa þeir ekki að verja né
benda á haldbetri lausn. Reki þá í
vörður má alltaf skipta um um-
ræðuefni. Málið er ekki heitt leng-
ur.
Skyldu þeir sem erfa landið vera
eins konar fjölmiðlaforréttinda-
stétt hverrar forréttindi eru að geta
skoðanalaus gagnrýnt og búið við
lúxus ábyrgðarleysisins og upp-
skorið meiri völd en nokkur annar
hefur í þjóðfélaginu?
Góð spurning það og holl fyrir
alla.
Á undanfórnum árum hefur sið-
fræði læknisfræöinnar verið í
brennidepli. Siöfræði fjölmiðlunar
er mikilvægt málefni í brothættu
lýðræði og sundruðum heimi and-
stæðna.
Guðmundur G. Þórarinsson