Dagblaðið Vísir - DV - 03.01.1992, Blaðsíða 15

FÖSTUDAGUR 3. JANÚAR 1992.
15
Ríki og fjölmiðlun
Fjölmiölun á íslandi virðist ekki
ætla að þróast í takt við þjóðfélags-
breytingar í umheiminum. Veru-
legur hluti þjóðarinnar býr enn við
það að geta einungis náð ljósvaka-
miðlum ríkisins. Rök fyrir óbreyttu
ástandi hafa verið talin þau að Rík-
isútvarpið styrkti málvitund,
neyslu innlendrar menningar og
væri þar með ómissandi í vernd og
viðhaldi íslenskrar þjóðarvitundar
í sífellt sterkari straumi fjölþjóð-
legra menningaráhrifa.
En hversu nálægt raunveruleik-
anum skyldi sú mynd vera sem
þetta álit byggist á? Jafnvel þó að
maður gæfi sér að hún væri rétt,
skyldi þetta áht vera ásættanlegt?
Stefna byggð á röngu mati
Það að sterkari erlend menning-
aráhrif flæði yfir þjóðina nú frem-
ur en nokkum tíma áður er bein-
hnis rangt. Sem nýlenduþegnar
tjáðu íslendingar sig á dönsku-
skotnu máh í viðskiptum og opin-
berri stjómsýslu. Fyrir nokkrum
áratugum hlustaði ungt fólk mun
meira á erlenda tónhst og gat þá
valið um Gufuna, Lux og Kanann
sem síðar var reyndar lokað fyrir
í þröngsýni.
Gervihnattamóttakarar fyrir
sjónvarp hafa ekki náð verulegri
útbreiðslu enn og aimenn tungu-
málakunnátta þjóðarinnar hefur
varla aukist því jafnvel stúdentar
eiga erfitt með að tjá sig lýtalaust
á eigin tungu hvað þá erlendri.
Dagblöðin hafa haldið fast í hefðir,
innlend dægurmál fylla síður
þeirra og ítarleg umfjöllun um er-
lend málefni er fremur sjaldgæf.
Faglega sterkur og alþjóðlega
samkeppnisfær íslenskur auglýs-
ingaiðnaður hefur orðið ofan á er-
lendum í því að ná til neytenda
vöm og þjónustu en vel að merkja;
einungis af því að verk hans em
framúrskarandi, ekki af því að þau
eru íslensk. Erlend tímarit seljast
hérlendis myndskreytinganna
Kjállarinn
Jón Hjálmar Sveinsson
fyrrv. sjóliðsforingi
vegna, ekki vegna hins ritaða máls,
og jafnvel afþreyingarbókmenntir
verður að þýða á íslensku eigi þær
að seljast hér. Erlendir farand-
verkamenn eru fáir og ílendast
aðeins í undantekningartilfehum
og eftir að hafa lært íslensku. Hvar
í ósköpunum eru svo öll þessi er-
lendu áhrif sem ríkisútvarpið á að
vernda íslenska menningu gegn?
Ótti við frjálst val
Setjum svo að einhverjir misvitr-
ir hafi ákveðið að frjálsir menning-
arstraumar erlendis frá væm ís-
lendingum óholhr og að frjáls ljós-
vakamiðlun yrði mannskemm-
andi, nokkuð sem virðist inntak
opinberrar fjölmiðlastefnu hér á
landi. Ríkisútvarpinu er þvi greini-
lega ætlað að vera uppistaðan í
andlegu fóðri frá degi til dags. Það
er forneskja og alræðishneigð að
ætla ríkisstofnun, eða yfirleitt
nokkrum einum aðila, .shkt hlut-
verk. Þar fyrir utan er það óraun-
sætt þrátt fyrir landfræðhega ein-
angrun.
Fréttaval, fréttaskýringar, val
þátttakenda í umræðuþætti, allt
ber þetta vott um póhtíska miðstýr-
ingu Ríkisútvarpsins. Einstökum
tónlistarmönnum virðist stöðugt
hyglað í dagskrá án tillits til hvort
þeir eru vinsæhr eða ekki. Þættir
með innhringingum hlustenda em
ritskoðaðir af stjórnendum, sumt
má tala um, annað ekki, persónu-
legar skoðanir einstakra stjóm-
enda dynja endurtekið á hlustend-
um í lítilsigldri þrætubókarhst.
Klassísk tónhst er notuð sem fyll-
ingarefni.
Fólki er ekki ætlað að leita henn-
ar, uppgötva og njóta í næði af eig-
in frumkvæði heldur skal hún blás-
in í eyru þess við dagleg störf. Hef-
ur einhver séð Bemstein vaska upp
og hlusta um leið á Óðinn til gleð-
innar? Asninn skal ekki bara leidd-
ur að læknum heldur líka hellt ofan
í hann þar til hann springur.
í átt til Albaníu
Þegar krafist er frjáls vals eru
þau rök sem höfð eru fyrir óbreyttu
ástandi ekki endilega þau að frjálst
val sé í sjálfu sér slæmt heldur er
lymskulega sagt að frjálst val sé
nokkuð sem þú aldrei fáir. Sagt er
að það séu auglýsendur sem ráði
og gjarnan bent á bandaríska
íjölmiðlun sem mótaða af auglýs-
endum. Galhnn við þessa kenningu
er bara sá að auglýsandinn, fram-
leiðandi vöru eða þjónustuaðih
stjórnar ekki neytendum. Vel-
gengni hans er fólgin í því hversu
vel honum tekst að sjá nýjar þarf-
ir, fylgja auknum kröfum og breyt-
ingum í smekk neytenda.
Málið væri einfalt ef hann gæti
bara spilað með neytandann. í fyrr-
greindu áhti kemur fram vantraust
á þroska og dómgreind íslendinga
þegar látið er liggja aö meintu upp-
eldishlutverki Ríkisútvarpsins.
Fólk á að vera háð mótandi forsjá
þess, einstakhngnum er því ekki
treyst.
Líti maður framhjá því hvort
þetta viðhorf standist siðferðhega
og horfi á eina af fyrirsjáanlegum
afleiðingum þess að það fái að ráða
íslenskri ljósvakamiðlun áfram þá
mun hæfni íslendinga til að koma
þjónustu sem unninni vöru að á
eriendum mörkuðum verða lömuð.
Rukkað fjórum sinnum
Almenningur greiðir fjórfalt fyrir
dagskrá Ríkisútvarpsins. Fyrst
með sköttum sem fara sem ríkis-
framlag til rekstrar RÚV, síðan
með afnotagjöldum sem enginn
sem njóta vill ljósvakamiðla kemst
undan að greiða, þá í vöruverði
auglýsenda sem kaupa auglýsingar
í RUV og einnig í verði þjónustu
aðila sem styrkja gerð einstakra
þátta.
Hlutverk ríkisins í ljósvakamiðl-
un ætti einungis að vera rekstur
dreifikerfis sem næði til ahra
landsmanna og að leigja rásir þess
einkaaðilum til fjölmiðlunar.
Menning verður til meðal fólksins
sjálfs og dafnar vegna utanaðkom-
andi áhrifa en ekki þrátt fyrir þau.
Hún er ekki eitthvað sem ríkinu
þóknast að hella yfir almenning,
jafnvel þó að athæfið styðjist við
forneskju nefnda útvarpslög.
Jón Hjálmar Sveinsson
„Almenningur greiðir fjórfalt fyrir dagskrá Ríkisútvarpsins," segir m.a.
í greininni.
„Hlutverk ríkisins í ljósvakamiðlun
ætti einungis að vera rekstur dreifi-
kerfis sem næði til allra landsmanna
og að leigja rásir þess einkaaðilum til
fjölmiðlunar.“
Ríkisskattur á sveitarfélög
„Fyrir Akranes nemur lækkunin væntanlega 11 milljónum (2,2%),“ seg-
ir m.a. i greininni.
Föstudaginn 20. desember skrif-
aði Ellert B. Schram ritstjóri leið-
ara hér í blaðið sem bar yfirskrift-
ina Viðbrögð sveitarfélaga. Þar
finnur Ellert mjög að því að sveit-
arfélögin í landinu skuh ekki með
þegjandi þögninni taka á sig svo-
nefndan löggæsluskatt sem ríkis-
stjórnin hefur haft í hyggju að
leggja á þau.
Orðrétt segir Ehert: „Sveitarfé-
lögin veröa hins vegar að horfast í
augu við kreppuna og slæman íjár-
hag þjóðarbúsins. Þau geta ekki
verið stikkfrí þegar þjóðin þarf að
spara. Þegar ríkisvaldið þarf að
losa sig undan verkefnum eða
draga saman seglin er eðlilegt að
sveitarfélögin kosti nokkru til og
taki þátt í þeim allsheijarráðstöf-
unum sem þjóðfélagið verður allt
að gangast undir.“
llla aflögufær
Þama verður Ellert iha á í mess-
unni. Að sjálfsögðu eru sveitarfé-
lögin aldrei „stikkfrí" þegar sam-
dráttur verður. Þá dragast tekju-
stofnar þeirra nefnilega saman á
nákvæmlega sama hátt og tekju-
stofnar ríkisins. Þau verða því að
rifa seghn í sínum rekstri alveg
eins og ríkið. Þau eru þess vegna
illa aflögufær. Sveitarfélögin
standa undir margs konar þjón-
ustu við almenning eins og ríkið.
Um verkaskiptinguna er sam-
komulag og þegar tekjur beggja
dragast saman verður hver að sýna
aðhald í sínum rekstri.
Við þetta bætist að atvinnuástand
er bágborið víða um land og horfur
ekki góðar. Til að forðast fjöldaat-
KjaUarinn
Jón Hálfdánarson
eðlisfræðingur
vinnuleysi hafa því mörg sveitarfé-
lög neyðst til að leggja fram umtals-
vert fé til atvinnurekstrar. Það fer
því saman að tekjur minnka og
útgjöld aukast.
Þetta aht er ef th vih best að skýra
út með dæmi. Ég sit í bæjarstjórn
Akraness og við erum farin að
leggja drög að fjárhagsáætlun
næsta árs. I ár verða hehdartekj-
urnar um 500 mihjónir og endar
ná saman.
Breytingar verða
En á næsta ári verða breytingar
að öllu óbreyttu. Minnkandi tekjur
samkvæmt spá Þjóðhagsstofnunar
2-3%: 12,5 milljónir (2,5% af heild-
arveltu hæjarsjóðs).
Fyrirhugaöur löggæsluskattur:
2.850 kr/íbúa, 5.250 íbúar á Akra-
nesi: 15 mhljónir (3,0%).
Afleiðing löggæsluskattsins er að
framlag úr Jöfnunarsjóði sveitarfé-
laga lækkar af því að stór sveitarfé-
lög hafa hækkað útsvarsprósentu í
leyfilegt hámark, 7,5%, til að mæta
skattinum og taka því th sín úr
sjóðnum svo að minna verður til
skiptanna. Fyrir Akranes nemur
lækkkunin væntanlega 11 mhljón-
um (2,2%).
Ríkisstjórnin ætlar að breyta lög-
um um ábyrgðasjóð launa vegna
gjaldþrota og eins lögum um Hús-
næðisstofnun ríkisins. Þar er gert
ráð fyrir að sveitarfélag leggi fram
3,5% af söluverði í hvert sinn sem
félagsleg íbúð er seld á staðnum.
Þessir tveir hðir gætu hljóðað upp
á 2,4 mihjónir (0,5%).
Varla verður veröbólgan núll.
Varleg áætlun er 3% á árinu sem
gerir 12 mihjónir á rekstrarhði
(2,4%).
Bæjarsjóður Akraness hefur
eignast stóran hlut í tveimur fyrir-
tækjum í bænum við endurskipu-
lagningu þeirra. Það er ekki stefna
bæjaryfirvalda að standa í atvinnu-
rekstri en reynt verður af fremsta
megni að forðast það að stórir
vinnustaðir stöðvist. Erfitt er nú
að áætla hvort eða þá hversu mikið
bærinn þarf að reiða fram th at-
vinnurekstrar á næsta ári, þó eru
15 mhljónir lág tala í þessu sam-
hengi (3%).
Ekkert sem réttlætir...
Leggi ég aha þessa hði saman fæ
ég skerðingu sem nemur 68 milij-
ónum eða 14% af tekjum bæjar-
sjóðs í ár. Afleiðing álaga ríkisins
eru 6%. Þessu er ekki hægt að
mæta með því að hækka útsvarið
því sá tekjustofn er fuhnýttur. Og
þá er aðeins að vitna aftur í leiðara
Ellerts: „Þetta er nokkur upphæð
en ekki óviðráðanleg þegar haft er
í huga að hér er verið að dreifa
byrði á íjölmörg sveitarfélög og þá
í samræmi við stærð þeirra og
umsvif.“ Ég held að ég bjóði Ellert
upp á býtti í byrjun janúar; hann
tekur þátt í að koma saman fjár-
hagsáætlun Akranesbæjar en ég
skrifa fyrir hann leiðara á meðan!
Þegar ég ht yfir ofangreindar töl-
ur fæ ég ekki betur séð en vandi
sveitarfélaganna sé hlutfallslega
miklu meiri en sá vandi sem Al-
þingi er að fást við. Því sé ég ekk-
ert sem réttlætir að ríkið skattleggi
sveitarfélögin nú þegar þrengir að
hjá báðum.
Það er von mín að þetta verði hka
sú réttlætisniðurstaða sem þing-
menn komist að þegar þeir verða
búnir að ná sér eftir síðustu átök á
Alþingi og jafna sig um jóhn, hver
í sínu sveitarfélagi.
Jón Hálfdánarson
„Afleiðing álaga ríkisins er 6%. Þessu
er ekki hægt að mæta með því að
hækka útsvarið því sá tekjustofn er
fullnýttur.“