Dagblaðið Vísir - DV - 28.11.1992, Blaðsíða 15

LAUGARDÁGUR 28. NÓVEMBER 1992.
15
SLANPS
Þing Alþýðusambands Islands á Akureyri var augljóslega samkoma hreyfingar I kreppu,
íjyfl * mM '

IK c'Ps*

WjgjL ■-f ISKp rrl— tí » iKn 81»^ ijm’
sjk ■ • -■- . jS 'tm&'. '&rm.f »/'.p y§8& wfnlwB rmf V jí’
'Sr'' .
■ iMWSfiÍtegJrall ■-•■.' * . ? jSLinli mj l 1 M* \ m •- ÉeIhSnÍ
Pólitískt svarthol?
íslenska verkalýðshreyfingin er í
mikilli lægð. Hún á við alvarleg
vandamál að stríða, jafnt innan eig-
in vébanda sem út á við í þjóðfélag-
inu.
Þing Alþýðusambands íslands,
sem haldið var á Akureyri í vik-
unni, var augljóslega samkoma
hreyfingar í kreppu.
Það vantaði svo sem ekki fjölda
þingfulltrúanna á Akureyri. Ekki
heldur hressilegar yfirlýsingar
margra þeirra í ræðum og ályktun-
um.
En aö baki standa fjöldasamtök
sem skortir innri styrk. Hreyfing
sem hefur ekki og getur ekki varið
Kjör félaga sinna - hvað þá bætt þau.
Spumingin er bara hvort verka-
lýðshreyfingin hlýtur sömu örlög
og samvinnuhreyfingin - að falla
inn í sjálfa sig eins og útbnmnin
stjama. Verða pójitískt svarthol.
Forystukreppa
Vandi verkalýðshreyfingarinnar
er margþættur.
Leitin langa að leiðtoga á þinginu
á Akureyri undirstrikaði einn þátt-
inn; skort á foringjum.
Fjöldahreyfing, sem telst hafa um
sjötíu þúsund félagsmenn og hefur
notið forystu þjóðmálaskörunga á
borð við Jón Baldvinsson og
Hannibal Valdimarsson, er nú án
ungra sjálfstæðra foringja sem
viija fóma sér fyrir kjarabarátt-
una.
Margt kemur til.
Ein ástæðan er sú að forysta í
stéttarsamtökum höfðar einfald-
lega ekki lengur til dugmikilla
manna sem vilja hafa áhrif á gang
þjóðmálanna. Enda er kjarabarátt-
an fyrir alinokkm orðin að kontór-
isma sem einkum snýst um að
reikna út kjaraskerðingu en ekki
kjarabætur.
Af eðlilegum ástæðum höfðar slík
iðja lítt til dugmikils imgs fólks.
Verkalýðshreyfingin geldur
einnig áratuga vanrækslu eldri
kynslóðar verkalýðsforingja. Þeir
hafa ekki sinnt því að þjálfa ungt
fólk til ábyrgðarstarfa. Það sem
verra er - þeir hafa jafnvel tekið
því unga fólki illa sem þó hefur
verið til í slaginn - ekki síst ef
flokksliturinn var ekki réttur.
Þess vegna horfði þjóðin upp á
hallærislegan vandræðagang þings
sjötíu þúsund manna hreyfingar
sem varð að lokum í eins konar
örvæntingu að kalla til forseta-
starfsins mann sem var í reynd
búinn að draga sig í hlé í verkalýðs-
baráttunni.
Hugsjónin dauð
íslensk verkalýðshreyfing á ræt-
ur að rekja til fyrstu félagslegu
andsvara almennings við fátækt og
gróflegri misskiptingu þjóðarauðs-
ins í afar stéttskiptu þjóðfélagi.
Hún var tilraun fátækrar alþýðu
til að bæta eigin kjör og búa til
betra þjóðfélag fyrir bömin sín.
Þá brann mönnum í brjósti eldur
hugsjóna um fyrirmyndarþjóðfé-
lagiö. Þeir vom reiðubúnir að
leggja mikið í sölumar, hver og
einn, til að gera draumsýnina að
veruleika.
Hörð barátta undir forystu dug-
mikilla og ósérhlífinna leiðtoga
skilaði brátt verulegiun árangri.
Launakjörin bötnuðu. Aimenning-
ur fékk margvísleg félagsleg rétt-
indi. Velferðarhugsjónin varð ríkj-
andi í þjóðfélaginu.
En þegar mikilvægustu áfang-
amir vom að baki breyttist verka-
lýðshreyfingin smátt og smátt í
staðnað stofnanabákn með hlið-
stæðum hætti og samvinnuhreyf-
ingin.
Hugsjónimar dóu.
Félagsmennimir misstu trúna á
gildi verkalýðssamtakanna sem
urðu að fámennisstofnunum undir
stjóm manna sem era sjálfir á allt
öðrum og betri launum en fólkið
sem þeir em að semja fyrir.
Nú á tímum vita margir launþeg-
ar það eitt um stéttarfélagið sitt að
það hirðir reglulega af launum
þeirra, hvort sem þeim líkar betur
eða verr, rífleg félagsgjöld til að
halda skrifstofubákninu gangandi.
Almennt launafólk tekur yfirleitt
engan þátt í starfsemi verkalýðsfé-
laganna.
Smákóngaveldi
Verkalýðshreyfingin er afar
íhaldssöm stofnun. í áratugi hefur
verið reynt að breyta skipulagi
hreyfingarinnar til að hún væri
betur í stakk búin að ná árangri í
/
Laugardags-
pistiU
Elías Snæland Jónsson
aðstoðarritstjóri
gjörbreyttu þjóðfélagi. Það hefur
alltaf strandað á íhaldssemi og sér-
hagsmunum.
Verkalýðshreyfingin er frá fomu
fari bútuð upp í smáeiningar sem
hver um sig hefur samnings- og
verkfallsrétt. Þar em hundmð
smákónga sem ríkja hver á sínu
eylandi. Á hveijum vinnustað em
þannig flölmörg verkalýðsfélög
sem hvert um sig er að serpja fyxir
afmarkaðan hóp starfsmanna.
í marga áratugi hafa legið fyrir
ýmsar tillögur um að breyta þessu
fyrirkomulagi.
Sumir vildu gera vinnustaðinn
að einu samningssvæði, jafnvel að
allir sem störfuðu hjá sama fyrir-
tæki væm í einu félagi.
Aðrir vildu einbeita sér að því að
gera landshlutasambönd að virk-
um samningsaðilum. Að öll stéttar-
félög, til dæmis á Vestfjörðum eða
Austflörðum, sameinuðust í einu
landshlutasambandi sem hefði
samningsrétt um kaup og kjör allra
launþega á svæðinu.
Fleiri tillögur hafa séð dagsins
ljós.
En kerfið er óbreytt.
Sama er að segja um lífeyrissjóð-
ina sem eru að verulegu leyti undir
stjórn stéttarfélaganna. Þeir em
fjöldamargir í dag, hver með sína
stjórn og sitt skrifræði. Áratugum
saman hefur verið reynt að sam-
eina þá í einn sjóð með einni stjórn.
Það hefur ekki tekist.
Smákóngamir blífa.
í klóm fjórflokksins
í eina tíð var verkalýðshreyfmgin
hluti Alþýðuflokksins.
Þegar þau bönd rofnuðu hófst
flokkspóUtísk styijöld innan hreyf-
ingarinnar þar sem hart var barist
um stjóm einstakra félaga og heild-
arsamtakanna.
Á sjöunda áratugnum var samið
flokkspólitískt vopnahlé í verka-
lýðshreyfingunni. í stað þess að
flokkamir væm alltaf að beijast
um völdin ákváðu þeir einfaldlega
að skipta þeim á núlli sín.
Þetta fjórflokkakerfi er enn við
lýði í hreyfingunni. Það kom
greinilega í Ijós í forsetafarsanum
og miðstjómarkjörinu á þinginu á
Akureyri. Enda var opinskátt talað
um flokkspólitísku fylkingamar og
tilkall þeirra til hefðbundinna
valdastóla.
Pétri Sigurðssyni var til dæmis
hafiiað sem forseta Alþýðusam-
bandsins fyrst og fremst af flokks-
pólitiskum ástæðum. Hann er al-
þýðuflokksmaður og þar með ekki
gjaldgengur sem forseti ASÍ að
mati Alþýðubandalags og Fram-
sóknar. Þess vegna varð að finna
einhvem á móti honum. Nánast
hvem sem var - bara að hann
væri í réttum flokki.
Ljóst er að mörgum almennum
fulltrúum á þinginu sveið undan
höggum þessarar flokkspólitísku
svipu. Sú reiöi kom í Ijós í kjörinu
um fyrsta varaforseta þegar vem-
legur hluti þingfulltrúa greiddi
Bimu Þórðardóttur atkvæði sitt.
En þau mótmæli vora látin
nægja.
Þegar kom að sjálfu miðstjómar-
kjörinu hafði fjórflokkurinn aftur
handjámað sitt fólk. Enga óþekkt-
aranga í miðstjómina, nei takk.
Mistök annarra
Launamenn hafa að undanfórnu
fylgst með því í fjölmiðlum hvemig
forystumenn samtaka þeirra hafa
undirbúið skerðingu lifskjaranna.
Þótt ekki næðist þar samkomulag
á lokasprettinum skorti ljóslega
ekki viljann til að láta launafólk
taka á sig auknar byröar. Ekki að-
eins sinn skerf vegna minnkandi
afla, sem vissulega er mál allrar
þjóðarinnar. Nei, launþegar eiga
líka að borga að mestu leyti reikn-
ing hrikalegra mistaka við stjóm
atvinnuveganna - mistaka sem
launafólk ber þó enga ábyrgð á.
Hvers vegna á launafólk að taka
á sig himinháa reikninga vegna
fjárfestingarfyllirís forstjóra og
stjómmálamanna, til dæmis í sjáv-
arútvegi, fiskeldi, loðdýrarækt og
orkuverum?
Jú, til að draga úr atvinnuleysinu
segja þessir menn.
Og svo er gripið til hastarlegrar
kjaraskeröingar með ráðstöfunum
sem allir vita að ekkert duga til að
draga úr atvinnuleysi.
Forystusveit verkalýðshreyfing-
arinnar hefur hvorki kraft né vifja
til að stöðva hrunadans lífskjara-
skerðingarinnar. Hún sendir að
vísu frá sér ályktanir. Samþykkir
svo harðorð mótmæli að ef launa-
menn gætu lifað á innantómum
orðum foringjanna væm þeir allir
ríkir.
En ekkert breytist nema til hins
verra. Skattamir hækka. Kjörin
versna. Atvinnulausum flölgar.
Félagsleg þjónusta minnkar. Heim-
ilin þrengja enn að sér með því að
draga úr útgjöldum eða safna enn
meiri skuldum.
Og verkalýðsforingjamir halda
áfram að imiheimta félagsgjöldin.
Elías Snæland Jónsson