Dagblaðið Vísir - DV - 28.11.1992, Blaðsíða 32

44
LAUGARDAGUR 28. NÓVEMBER 1992.
Brot úr bók Óttars Guðmundssonar, Tíminn og tárið:
Presturinn valt
bindindisfélög og ritningarstaði.
Kvöld eitt í maímánuði 1845 þegar
hann var á leið heim til sín upp
dimman stiga til herbergis síns á St.
Pétursstæti missté hann sig svo illa
aö hægri fóturinn gekk úr hö um
ökklann og fótarbeinin hrukku í
sundur og stóðu út úr hörundinu.
Hann komst að sögn hjálparlaust inn
til sín og hafðist þar við um nóttina.
Næsta dag var hann fluttur á Frið-
riksspítala í Breiðgötu og andaðist
þar fimm dögum síðar aðeins 38 ára
að aldri.
Þjóðsagan um
andlát Jónasar
í eftirmælum um Jónas, sem birt-
ust sama ár og hann dó í Fjölni, seg-
ir þannig frá dauða hans í grein eftir
Konráð Gíslason:
Þegar inn var komiö til hans um
morguninn og hann var spurður því
hann hefði ekki kallað á neinn sér
til hjálpar sagði hann að sér hefði
þótt óþarfi að gjöra neinum ónæði
um nóttina af því að hann vissi hvort
sem væri að hann gæti ekki lifað.
Því næst lét hann flytja sig í Frið-
riksspítala en ritaði fyrst til etasráðs
Finns Magnússonar til að fá hann til
ábyrgðarmanns um borgun til spítal-
ans. Þegar Jónas var kominn þangað
og lagður í sæng var fóturinn skoðað-
ur og stóðu út úr beinin; en á meðan
því var komið í lag og bundið um lá
hann grafkyrr og var að lesa í bók
en brá sér alls ekki. Þar lá hann íjóra
daga, vel málhress og lífvænlegur
yfirhtum.
En fjórða daginn að kveldi, þegar
yfirlæknirinn gekk um stofumar,
sagði hann við aðstoðarmenn sína
þegar hann var genginn frá rúmi
Jónasar:
„Tækin verða að bíta í fyrramáhð,
viö þurfum að taka af lim.“
Hafði læknirinn séð að drep var
komið í fótinn en hins varði hann
ekki að það mundi dreifast eins fljótt
um allan hkamann og raun varö á.
Jónas bað að ijós væri látið loga hjá
sér um nóttina. Síðan vakti hann aha
þá nótt og var að lesa skemmtunar-
sögu sem heitir jakob Ærhg - eftir
enskan mann, Marryat að nafni -
þangað til að aflíðandi miðjum
morgni. Þá bað hann um te og drakk
það, fékk síöan sinadrátt rétt á eftir
og var þegar hðinn. Það var hér um
bil jöfnu báðu miðs morguns og dag-
mála.
Sögutúlkun Tómasar
í útgáfu á verkum Jónasar áriö
1948 ritar Tómas Guðmundsson
skáld ágætan formála. Tómas reynir
að fanga andartakið þegar skáldið
kveður þennan heim fegurðar og
þjáningar og tekst það á snihdarleg-
an hátt. íslensk þjóð hefur gælt við
þessa mynd af banalegu skáldsins
síns sem lét sér hvorki bregða við sár
né bana og tók dauða sínum af stakri
karlmennsku og hugarró.
Bitur raun-
veruleikinn
„Alhr sem hafa unniö við umönn-
un slasaðra og sjúkra vita að maður
með opið beinbrot les ekki í bók og
lætur sem ekkert sé meðan læknar
og hjúkrunarhð eru að setja brotið í
a
Komu bjórsins fagnað í mars 1989. Ein myndanna er prýða bók Óttars Guðmundssonar.
DV-mynd KAE
Tíminn og tárið - íslendingar og
áfengi í 1100 ár, nefnist bók sem Ótt-
ar Guðmundsson hefur sent frá sér.
Þar bregður þessi góðkunni læknir
sér í ahra kvikinda líki og skoðar
samskipti íslendinga og áfengis með
augirni sagnfræðings, læknis, spaug-
ara, alkohóhsta og aðstandanda
hans. Þessi bók geymir sögulegan
fróðleik og þar eru bæði dregnar upp
broslegar og átakanlegar myndir af
tvöfoldu andhti vímunnar - í sælu
og kvöl. Forlagið gefur bókina út.
Við birtum hér nokkra kafla úr
henni.
Séra Jón dettir
Skáld og prestar eru fyrirferðar-
mikhr í frásögnum af drykkjuskap
síöustu alda. Prestar voru engir eftir-
bátar skáldanna ef marka má heim-
hdir frá síðustu öldum.
„Af drykkjuskap presta fer mörg-
um ófögrum sögum á þessari öld sem
staðfestir enn frásagnir Harboes og
Pipers (danskir menn sem ferðuðust
um landið á 18. öld, innsk. blaðsins).
Tveir voru dæmdir frá embætti fyrir
„drykkjuskaparafglöp" á synodus
(prestastefnu, innsk. blaðsins) árið
1723. Hafði annar bölvað fólki er
komið var th kirkju á jólanóttina og
rekið það úr kirkjunni, hinn hafði
gefið fólki er var til altaris loðpappír
fyrir brauð við útdeihnguna. (Valla-
annáll). Sá hét Gissur Bjarnason og
hafði fengið prestakah sitt fyrir th-
stihi Odds Sigurðssonar. Séra Gissur
lenti í miklum vandræðum og sigldi
loks th Kaupmannahafnar og
drukknaði þar í síki á páskadag árið
1727.
Messufah varð hjá séra Sigurði
Ámasyni í Voömúlastaðakirkju á
jólanótt árið 1734. Séra Sigurður var
svo drukkinn við messuna að hann
valt út af á kórgólfið fyrir altarinu.
Tóku kirkjugestir hann síðan og
lögðu á kórbekkinn. Varð ekki meira
af guðsþjónustu í bih en prestur var
ekki heldur fær um að messa á jóla-
dag. Annar prestur var svo drukkinn
við embættisgerð á allrahehagra-
messu árið 1734 aö hann datt við alt-
arið á kórgólfið og var svo lagður á
bekk þar í kirkjunni. Var hann síðar
kahaður séra Jón dettir. Auknefnið
ber sérstakri kímnigáfu íslendinga
gott vitni. Einn bænda las texta dags-
ins meðan prestur svaf en hann
raknaði síðan úr rotinu og tók að
útdeha sakramenti. Ekki tókst þó
betur th en svo að hann gleymdi að
blessa vínið og brauðið. Þessum
sama presti láðist eitt sinn sakir ölv-
unar að vígja hjónaefni sem komu
th hans þeirra erinda.
Þjóð í afneitun
í bókinni bregður Óttar stundum
óvæntu Ijósi á sögu íslendinga. Þar
á meðal er frásögn hans af endalok-
um hstaskáldsins góða, Jónasar
Hahgrímssonar.
„Drykkjuskapur háði Jónasi aha
tíö. Á ánmum í Reykjavík var hann
talinn vínhneigður og í Kaupmanna-
höfn virðist hann hafa drukkiö mjög
mikið. Þegar Fjölnismenn stofnuðu
bindindisfélag var hart lagt að Jón-
asi að ganga í það. Hann ritaði Brynj-
ólfi Péturssyni bréf og sagði þá:
„Láttu nafniö standa; ekki er vert
að draga mig út, þó ég hefði heldur
viijað hófsemd en tótalóh (algjört
bann). Ég held enginn vhji vera í
veislunni okkar, lagsmaður!“
En Jónas lét sér ekki segjast og
hélt áfram drykkjuskap þrátt fyrir
Líkið var krufið sólarhring eftir
andlátið og er skráö um það löng og
nákvæm skýrsla. Helstu atriði henn-
ar eru þessi: Drep var komið í brot-
inn sköflunginn og blóðeitrun þaðan
út um líkamann. Svæsin lungna-
bólga var í vinstra lunga með graft-
arígerð í bijósthimnunni. Höfuðkúp-
an var opnuð og kom þá í ljós byij-
andi hehabólga. Lungnabólga hefur
magnast heiftarlega og svo bættist
hehabólga við. Líkið var innanfeitt
og lifrin nærri tvöfalt stærri og
þyngri en heilbrigt er, 2875 grömm.
Svona mikil fitulifur er mjög fátíð
nema eftir langvinna áfengiseitrun
og kemur það heim við umsögn
læknanna um ástandið í legunni þar
sem gefið er upp aö sjúklingurinn
hafi fengið delirium tremens."
Árið 1945 birti Gunnlaugur Claess-
en læknir grein um raunverulega
dánarorsök skáldsins í timaritinu
Heilbrigt líf. Skýrsla Gunnlaugs
er . . . „óravegu frá rómantískri
lýsingu Konráðs og túlkun Tómasar
Guðmundssonar á því hvernig dauða
hans bar að höndum. En frásögn
Konráðs leiðir athygli frá drykkju-
skap skáldsins og hörmulegum af-
leiðingum hans og beinir sjónum á
aðrar brautir.
Tryggð íslendinga við þjóðsöguna
er skýrt dæmi um afneitun hehlar
þjóðar á alkohóhsma ástsælasta
skálds síns. Hann hverfur út úr ís-
lenskum bókmenntum á þroska-
braut sinni miðri. Bakkus karUnn
kóngur hafði enn einu sinni greitt
íslenskri menningu þungt högg.
Aukin fíkn
í áfengi og átyllur
í kafla undir nafninu AlkóhóUsmi
eða stjómleysi bregður Óttar upp
meðal annars mynd af tveimur
drykkjumönnum, Sigurði Breiðfjörð,
einu þekktasta og afkastamesta
rímnaskáldi 19. aldar, og Starkaði,
tilbúinni persónu sem að sögn Óttars
er að hluta hann sjálfur, vinir hans
og kunningjar í einni persónu.
„Smám saman verða menn mjög
uppteknir af áfengi og hugsun um
það. Helgamar snúast um drykkju
með vaxandi tilhlökkun á fimmtu-.
degi og föstudegi og hún nær há-
marki á föstudagskvöldi þegar
drykkja hefst. Menn finna fyrir auk-
inni fíkn í áfengi og era hræddir um
að fá ekki nóg að drekka. Sumir fara
að taka með sér htla pyttlu þegar
kórgólfið
réttar skorður. Bókálestur tíðkast
heldur hvergi í aðgerðarstofum
sjúkrahúsa. Konráð segir að Jónas
hafi lesið skemmtunarsögu fram í
andlátið og Tómas tekur þetta upp
eins og fjölmargir aðrir sem skrifað
hafa um Jónas. Þá átti hann að hafa
vitað að æghega kvalafuh aðgerð
væri fyrirhuguö næsta dag. Kaldrifj-
aður hefur Jónas verið ef þetta er
satt. Konráð getur hvergi um heim-
hdarmenn, enda segja sjúkraskrár
spítalans ailt aðra sögu um banalegu
skáldsins. Frásögnin er því sennilega
hreinn uppspuni til að halda minn-
ingu Jónasar sem fegurstri og leggja
áherslu á karlmennsku hans á þess-
um rómantísku tímum. En shkar
lýsingar á látnum hafa tíðkast um
aldir.
Sjúkraskrá
og krufning
ofurölvi