Dagur - 21.12.1960, Page 32

EINAR GUTTORMSSON:
Endurskin fimmtíu ára minningar
MÁNUDAGINN 10. des. árið 1888
bar svo við, að drengur fæddist að Osi
í Hörgárdal. Hann er enn tórandi. Æfi
hans verður ekki rakin hér, aðeins atvik
úr lífi hans, sem geymzt hefur honum í
minni fram á þennan dag.
Eg átti þá heima á Norðurstíg 4 í
Reykjavík. Vann að prentverki í Isafold-
arprentsmiðju. Tók þátt í leikfimi og
íþróttaæfingum. Kvöldið þess 9. des.
1910 var ég við leikfimiæfingar. Man að
ég kom harkalega niður i einhverju
stökki. Að æfingu lokinni, hélt ég heim
og beint í rúmið. Morguninn eftir til
vinnu minnar í prentsmiðjuna. Eg var í
Sjúkrasamlagi prentara. Þegar liðið var
fram að hádegi, fann ég, að ég var ein-
hvernveginn öðru vísi, en ég átti að mér
að vera, og eftir staðfestingu á að svo
væri, fór ég tafarlaust á fund verkstjór-
ans, sem hét Herbert Mackenzie Sig-
mundsson, og tjáði honum, hversu um
mig var ástatt. Herbert stofnaði síðar
Ilerbertsprent. Hann sagði mér að fara
tafarlaust til sjúkrasamlagslæknisins,
Matthíasar Einarssonar, síðar yfirlæknis
á Sankti Jósefssystraspítala í Landakoti,
venjulega nefndur Landakotsspítali. Eg
lét ekki segja mér þetta tvisvar, en hrað-
aði mér á fund læknisins. Sem betur fór
hitti ég hann heima. Hann tók mér ljúf-
mannlega. Eftir að hafa skýrt honum frá,
hvernig högum mínum var komið, sagði
hann: „Þú hefur fengið gulusótt“. Lagði
mér síðan lifsreglurnar eitthvað á þessa
leið: Þú verður að leggjast í rúmið, þeg-
ar í stað. Þú verður að láta Sækja yfir-
setukonu. Þú mátt ekki nærast á neinu,
sem fita er i. Þú verður að drekka tvo
lítra af soðnu vatni á sólarhring. Þú
verður að liggja fyrir í hálfan mánuð.
Með þetta veganesti hélt ég aftur til
prentsmiðjunnar. Var ekki um annað að
ræða, en að ég kveddi kóng og prest,
héldi heim til mín og legðist í rúmið.
I rúmið lagðist ég, og um sexleytið
kom yfirsetukonan. Að þessu sinni hét
hún Þuríður Bárðardóttir, alþekkt kjark-
kona og dugnaðarljósmóðir í Reykjavík.
Sú, sem sótt var til móður minnar,
tuttugu og tveim árum fyrr, hét Jakobína
Sveinsdóttir, ættuð úr Suður-Þingeyjar-
sýslu og móðir, meðal annarra, Jóhönnu
Friðriksdóttur, yfirljósmóður á Lands-
spítalanum, og Önnu Friðriksdóttur frá
Ytri-Bakka, hálfsystur Jóhönnu, seinni
konu Gunnars kaupmanns Einarssonar.
Eru þau foreldrar Jóhannesar, hins
fyrsta íslenzka Hólabiskups í kaþólskum
fræðum eftir siðabót.
Eins og fyrr er frá greint, var heimili
mitt vestur í bæ, sem svo var kallað, á
Norðurstíg 4. Leigði ég þar hjá Gunnari
kaupmanni Einarssyni, föðurbróður mín-
um. Herbergið, sem ég hafði til afnota,
sneri norður að sjónum. Reykjavík var
þá hafnarlaus bær, engin bryggja, sem
stærri skip gætu lagzt að. Eitt sinn, er
mér varð litið út um gluggann á herbergi
mínu, sá ég að ein rúðan var eitthvað
krotuð. Ut úr þessari skrift las ég þetta:
Guðmundur Guðlaugsson stud. art. Ár-
talinu hef ég gleymt, hafi það nokkurt
verið. Eg kannaðist við nafn þetta norð-
an frá Akureyri; stóð um það mikill
ljómi, sérstaklega meðal kvenþjóðarinn-
ar. Og fyrst ég er farinn að ljósta þessu
upp, langar mig til að bæta við lítilli
sögu, sem mér var sögð þar syðra, af
tilefni þessa rúðurisps.
Einhverju sinni, meðan Guðmundur
leigði þarna, var herbergisfélagi hans
Jónas skáld Guðlaugsson. Á nöpru vetr-
arkvöldi, er þeir vinirnir ætluðu að
ganga til náða, varð Jónas fyrri til að af-
klæðast. Er hann ætlaði upp í, varði
samvistarmaður hans honum að komast
undir rekkjuklæðin, og lét svo um mælt,
að í hvíluna fengi hann ekki að fara,
fyrr en hann hefði ort um sig lofkvæði
að sinni vild. Segir sagan, að Jónas hafi
orðið að yrkja kvæðið fáklæddur í
nepjukulda, og áliðið hafi verið nætur,
er Guðmundur gaf upp vörnina og taldi
Jónas hafa lokið kvæðinu.
Eftir útúrdúr þenna sný ég mér að
því, sem frá var horfið. Fór vel á með
okkur Þuríði. Lauk hún hlutverki sínu
og hvarf brott að því búnu. Eftir þetta
var ég rúmfastur i hálfan mánuð og hag-
aði mér að öllu leyti sem læknirinn
hafði fyrirskipað. Eg drakk mína tvo
lítra af soðnu vatni daglega, nærðist ein-
göngu á feitisnauðri fæðu, og lá næstum
því hreyfingar- og hugsunarlaus allan
tímann. Á meðan þetta leið svona til-
breytingarlítið inni hjá mér, var margt
að gerast utan dyra, sem á ýmsan hátt
snerist um tilveru mína.
Nokkru fyrr en ég lagðist í gulunni,
hafði ég látið taka af mér mál hjá fata-
smið, sem hét Jón Féldsted og var klæð-
skerameistari hjá fyrirtæki Th. Thor-
steinsson kaupmanns. Var langt komið
að sauma fötin og áttu þau að vera til-
búin fyrir jólin. Efnið í fötunum var eitt-
hvert hið allra bezta, sem þá var fáan-
legt í höfuðstaðnum, kallað „Cheviot“.
Eg ætlaði mér sem sagt að vera „fínn
maður“ á þessum jólum.
Á aðfangadag jóla fór ég að hafa mig
á kreik og voru þá fötin komin, svo að
ekki þurfti ég að „klæða köttinn" um
þessi jöl.
Nú vaknar ef til vill hjá ykkur for-
vitni um, hvernig fór með greiðslu fat-
anna. Það er saga út af fyrir sig. Svo var
málum háttað, að yrði prentari veikur,
fékk hann fullt kaup fyrsta hálfan mán-
uðinn veikindatímans, frá prentsmiðj-
unni. Eg fékk því útborgaðar þaðan
krónur 42.00. Auk þess greiddi Sjúkra-
samlag prentara mér tvær krónur hvern
legudag, virkan, eða alls kr. 24.00. Bár-
ust þannig upp í hendur mér, fyrirhafn-
arlítið, krónur 66.00. Þessi fjárhæð var
meiri, en fyrir fötunum. Þau kostuðu 62
eða 64 krónur.
Nú eru senn liðin 50 ár frá því að at-
burður þessi gerðist. Hér sjáið þið gaml-
an mann í sömu fötunum, sem hann
klæddist á jólunum 1910. Hann hefur
fyrir löngu tileinkað sér setninguna:
„Hold er mold, hverju sem það klæðist“.
Hann er hættur að hugsa sér sig sem
„fínan mann“, eða tildurmenni tízkunn-
ar. Þegar hann hverfur héðan, sannast á
honum Ijóðlínur þessar:
Hann fæddist, hann lifði, af flestu var
nóg;
hann fékk margan sannleik að skilja.
Hann gladdist, hann hryggðist, grét
bæði og hló,
svo greinir hans saga, en þegar hann dó,
var enginn, sem vissi hans vilja.
Cleðileg jál!
32 JÓLABLAÐ DAGS