Dagur - 13.03.1993, Blaðsíða 8

8 - DAGUR - Laugardagur 13. mars 1993
Veðrið hefur verið sígilt
umræðuefni hér á landi. Menn
hittust, tóku tal saman og þá
var gjarnan minnst á veðrið -
stundum á atvinnulífið eða
stjórnmálin. Vera má að þessi
umræðuefni séu fremur ein-
kennandi fyrir landsbyggðina
en höfuðborgarsvæðið enda á
hún oftar meira undir þeim öfl-
um er stýra - bæði vindum him-
insins og þjóðmálanna. Oft er
talað um veðrið í karlkyni. -
Hann er genginn í norðrið. - Er
dæmi um málvenju þegar vind-
urinn á í hlut. Og menn hafa á
honum mislitar skoðanir eftir
því hvernig hann blæs og úr-
koman fellur til jarðar hverju
sinni. Þeir sem komast næst
honum í daglegum störfum eru
veðurfræðingarnir sem beita
reikniformúlum til að sjá fyrir
duttlunga hans. Einn þeirra er
Magnús Jónsson, sem mun taka
við starfi veðurstofustjóra á
Veðurstofu íslands innan tíðar.
Magnús er Skagfírðingur -
fæddur og alinn upp á Sauðár-
króki og komst snemma í kynni
við veðurfarið og atvinnulífíð.
Hann sigldi fyrst sem 11 ára
drengur út á fjörðinn til fískjar.
Magnús hefur sterkar taugar til
smábátaútgerðar og segir hana
vera ákveðinn lífsstíl. En
áhugamál hans eru fleiri - raun-
ar mörg - og hann sagði að
áhugi sinn á stærðfræði hafí ýtt
undir að hann valdi veðurfræð-
ina sem viðfangsefni. Magnús
hefur einnig mikinn áhuga á
almennum þjóðmálum og verið
ófeiminn við að láta skoðanir
sínar í ljós. Og þá kemur
trillusjómaðurinn aftur við
sögu. Hann hefur deilt hart á
marga þætti sjávarútvegsmála
að undanförnu. Við hittumst í
morgunkaffí á dögunum.
Þegar við höfðum komið okkur fyrir á
kaffihúsi í húsakynnum bændasamtakanna
á Melunum og biðum eftir þjónustu sagði ég
honum að fátt hafi mér þótt jafn leiðinlegt í
æsku og veðurspárnar. Pótt spárnar hafi
verið og séu enn á meðal þess útvarpsefnis
sem margir hlusta á hér á landi voru þær
alltaf verri en ég vildi hafa þær. Þetta
sjónarmið kom veðurfræðingnum og verð-
andi veðurstofustjóra ekkert á óvart. Hann
brosti góðlátlega og sagði að víst vildum við
að veðrið væri betra. Ef Kári hefði hægar
um sig væri veðráttan allt önnur. Þess vegna
sé okkur nauðsynlegt að nota trjárækt og
búa til skjólbelti. Þannig gætum við dregið
úr áhrifum vindsins - til dæmis í nánd við
bústaði manna. Magnús kvaðst telja að við
munum aldrei geta keppt við aðrar þjóðir
um framleiðslu á trjávörum. Til þess sé
veðráttan ekki nægilega hagstæð og ekki
mögulegt að ná nauðsynlegum vaxtarhraða.
„En við eigum að rækta skóga til land-
græðslu og skjóls. Ekki síst að rækta skjól-
belti. Skógræktin er þannig eitt af áhuga-
málum mínum, en ég verð þó að viður-
kenna að ég sinni henni alltof lítið þótt ég
hafi í raun aðstöðu til að láta þar meira gott
af mér leiða. Ef til vill er þetta spurning um
tíma og hvað hafi forgang.“
Lífsbaráttan veröur aldrei óháö
veðurfarinu
Magnús kvaðst telja að áhugi íslendinga fyr-
ir veðrinu eigi sér djúpar rætur í atvinnu-
sögu þjóðarinnar. „Landbúnaður og sjó-
sókn voru undirstaða atvinnulífsins og stór
hluti landsmanna á þann hátt mjög háður
veðrinu. Lífsbjörg fjölda fólks byggðist á
því að unnt væri að komast á sjó - oft á litl-
um og illa sjófærum bátum. Bændur áttu
einnig nær alla fóðuröflun og afkomu bú-
stofns undir veðurfarinu. Lífsafkoman gat
því alfarið byggst á hvernig viðraði á hverj-
um tíma. Þótt aðstæður hafi breyst og við
séum ekki að öllu leyti eins háð veðri frá
einum degi til annars og var fyrir nokkrum
áratugum þá þarf nokkurn tíma - jafnvel
kynslóðir til að breyta svo grónum hugsun-
aríiætti sem veðuráhuginn er.“
Magnús benti á að þrátt fyrir margvísleg-
ar breytingar á atvinnuháttum á síðari árum
þurfum við eftir sem áður að taka mið af
veðrinu af mörgum ástæðum. Lífsbarátta
hér á landi verði aldrei óháð veðri og
vindum.
„Ég get ekki séð fyrir mér byggð í þessu
landi án sjósóknar. Og meðan svo er verð-
um við háðir veðurfarinu. Þjóðfélagið í dag
er einnig að ýmsu leyti viðkvæmara fyrir
veðri en áður var. Við erum til dæmis mun
háðari samgöngum en fyrr og ýmislegt getur
farið úr skorðum ef ferðir teppast um lengri
eða skemmri tíma. Þær þjóðir sem búa við
norðanvert Atlantshaf lifa við óstöðugt
veðurfar. Við erum auk þess staðsett á
svæði þar sem öflugar lægðir fara um - bæði
á milli íslands og Grænlands og einnig fyrir
austan land - á milli íslands og Noregs.
Ferðir þessara stóru lægða valda því hvað
Kári blæs oft kröftuglega hér á landi.“
Magnús sagði að þótt oft væri hvasst á
lægðarsvæðum á norðurhveli jarðar þá væru
það nánast smámunir samanborið við þær
lægðamyndanir sem eigi sér stað í nánd við
Suðurskautið. Þar væru dæmi um svæði þar
sem vindur geti mælst hátt í níu vindstig í
allt að 300 daga á ári, þótt það sé vissulega
breytilegt frá einu ári til annars.
Nýir möguleikar til að sjá
duttlunga veðursins fyrir
Veðurspárnar - stundum rætast þær, stund-
um rætast þær ekki og veðrið fer eftir öðrum
farvegi en veðurfræðingar spá fyrir um.
Straumar loftsins geta verið ósýrilátir og
formúlur stærðfræðinnar, sem notaðar eru
til að reikna út stærðir og hraða hæða og
lægða í veðrahvolfi jarðar eiga oft erfitt með
að elta þá uppi. Þó hafa orðið miklar breyt-
ingar á störfum veðurfræðinga á undanförn-
um árum með tilkomu aukinnar upplýsinga-
öflunar og nýrrar tækni til úrvinnslu gagna.
Með tölvutækninni hafa opnaðst nýir mögu-
leikar.
Magnús sagði að í fyrstu hafi tölvutæknin
þó hvorki verið nægilega öflug eða hraðvirk
til að unnt væri að nýta hana við útreikninga
á veðurspám. Reiknigeta tölvanna hafi ver-
ið of lítil. Fyrir um einum áratug hafi tölvu-
tæknin þó náð að þróast að því marki að
menn sáu að unnt yrði að nýta hana við
útreikninga á veðurspám. Og þróunin hafi
orðið sú að nú sé mögulegt að reikna út
nákvæmar verðurspár lengra fram í tímann
en áður var.
„Þegar ég kom fyrst til starfa á Veðurstof-
unni 1979 voru þær tölvuspár sem til voru
ekki nothæfar nema að litlu leyti. Við höfð-
um þær til hliðsjónar en eins og tölvutæknin
var á þeim tíma þá töldum við mannshug-
ann öruggari og allar endanlegir útreikning-
ar voru gerðir í huga og höndum. Og þá var
nær ógerlegt að reikna út veðurspár fyrir
fimm daga eins og nú er gert. Með auknum
tækniframförum sjáum við fram á að geta
spáð allt að' tíu daga fram í tímann með
nokkurri vissu. Þannig má segja að tölvu-
tæknin hafi opnað nýja möguleika til að sjá
fyrir duttlunga veðursins.“
Veöurfarið er vissulega sveiflukennt
Stundum finnst fólki að tíðarfarið sé erfið-
ara á einu tímabili en öðru. Það var hlýrra á
þeim árum - eða kaldara - er algengt minni
þegar rifjuð eru upp liðin ár eða eitthvert
tiltekið tímabil, sem er minnisstætt öðrum
fremur. Talið barst að sveiflum í veðurfar-
inu - þessum sem sumir telja sig hafa veitt
athygli og muna eftir. En má vera að slíkar
tilfinningar fólks tengist fremur minningum
um einhverja atburði í undirmeðvitundinni
en beinlínis breytingum á veðurfari.
„Við búum við nokkuð sveiflukennt
veðurfar og því ekki ótrúlegt að fólk telji sig
hafa fundið fyrir ákveðnum veðrabreyting-
um á milli einstakra tímabila, jafnvel ára og
tveir eða fleiri vetur geta verið mjög ólíkir
hvað veður varðar. Við vitum dæmi um löng
tímabil sem hafa verið samfelld kuldaskeið.
Einnig bá benda á langan hlýviðriskafla frá
því um 1920 til 1965. Þó verður að fara var-
lega í allar spár um sveiflur því veður-
fræðingum hefur ekki tekist að finna neinar
reglur sem þær fara eftir. Ekkert er heldur
að finna sem bendir til hækkandi hitastigs
eða gróðurhúsaáhrifa hér á norðurslóðum
þótt einstakir vísindamenn hafi viljað vara
við slíkum áhrifum. Menn verða að fara
mjög varlega í alla spádóma um slíkt. Flest-
ar spár um stórar veðursveiflur eru mjög
vafasamar. Að minnsta kosti er ég vantrú-
aður á þær.“
A sjóinn í stað hestamennsku
En frá veðrinu að manninum sjálfum. Þótt
Magnús Jónsson sé Skagfirðingur þá kvaðst
hann aldrei hafa fengið áhuga á hrossum
eða hestamennsku. Hann komst þó ekki hjá
að heyra minnst á þessa þjóðaríþrótt sveit-
unga sinna á uppvaxtarárunum - sagði að
afi sinn hefði helst ekki talað um annað en
hross nema nauðsyn bæri til. En þrátt fyrir
dræman áhuga á hrossum tók Magnús ungur
þátt í lífsbaráttunni á Króknum þótt hann
væri ekki á hestbaki. í stað þess hvarf hann
um borð í bát og hélt á sjóinn. Fyrst ellefu
ára gamall.
„Ég náði líka í endann á síldarævintýrinu.
Var á síldarbát síðasta sumarið sem hún
veiddist - árið 1967. Ég man að mér leiddist
á síldinni. Við sigldum eftir henni norður
undir Svalbarða. Þetta var eltingaleikur og
hálfgert hangs. Ég held að ég hafi haft of lít-
ið að gera í þessum túrum.“
Eftir stúdentspróf frá Menntaskólanum á
Akureyri lá leiðin í Háskólann þar sem
Magnús kvaðst hafa reynt við sitt lítið af
hverju. Saga og þó einkum stærðfræði hafi
höfðað mest til sín.
„í stærðfræðinni er fólgin ákveðin hugar-
leikfimi og ég hef alltaf haft ánægju af að
glíma við stærðfræðiþrautir. Þar er einnig
að finna ákveðna samsvörum við heimspeki
og jafnvel litsir. Ég stundaði nám við
Háskólann um tíma en lauk þó ekki prófi og
hóf síðan að kenna við Hagaskólann í
Reykjavík. En draumurinn um frekara nám
blundaði undir niðri og eftir fimm ára
kennslustörf ákvað ég að láta hann rætast.
Ég fór til Uppsala í Svíþjóð þar sem veður-
fræðin varð fyrir valinu.“
Magnús minntist Uppsalaáranna og
námsmannalífsins með hlýhug. Hins sér-
staka andrúmslofts og mannlífs þar sem 30
þúsund manna háskóli setur óumdeilanlega
svip á 100 þúsund manna bæjarfélag.
„Á þeim tíma fann ég einnig að það voru
ákveðin forréttindi fólgin í því að stunda
nám. Ég var orðinn 27 ára gamall og með
fjögurra manna fjölskyldu."
Akureyri - kennslustörf -
húsbygging - Sigtúnshópurinn
Eftir heimkomuna starfaði Magnús í fyrstu
sem lausráðinn á Veðurstofunni, þar sem
föst staða var ekki fyrir hendi. Því átti leið
hans eftir að liggja til Akureyrar að nýju og
þar kenndi hann við sinn gamla skóla -
Menntaskólann á Akureyri í þrjú ár.
„Mér leist strax vel á að fara út í kennsl-
una á nýjan leik. Að vera með ungu fólki
gefur manni möguleikana á að vera lengur
ungur - að minnsta kosti í anda. Kona mín
er einnig ættuð frá Akureyri þótt ég hafi
ekki kynnst henni á menntaskólaárunum og
raunar aldrei séð hana á þeim tíma. Við
ákváðum að fara norður, í nokkur ár að
minnsta kosti, en ég sá framtíðina þó ekki
fyrir mér á þeim slóðum - ekki nema
Veðurstofan yrði flutt norður. Og Akureyr-
arárin urðu á vissan hátt lærdómsrík. Ég fór
eins og margir fleiri út í að byggja á þeim
tíma sem verðtryggingin var farin að hafa
áhrif og lánin hækkuðu svo að segja dag frá
degi. Þegar ég hafði komið húsinu á Akur-
eyri upp losnaði staða á Veðurstofunni. Þar
sem ég hafði mikinn áhuga á að starfa við
mitt fag gat ég ekki sleppt þessu tækifæri.
Ég sóttist eftir starfinu á Veðurstofunni og
við urðum að flytja frá Akureyri. Á þeim
tíma var lægð í þjóðarbúskapnum,“ heldur
Magnús áfram. „Éftirspum eftir húseignum
var lítil og verðlag lágtt. Við gátum ekki selt