Dagblaðið Vísir - DV - 28.01.1995, Blaðsíða 16

16
LAUGARDAGUR 28. JANÚAR 1995
Sögur af nýyrðum _
Hluthvörf
Lokaprófsritgerð mín við Há-
skóla íslands fjallaði um merking-
arbreytingar. Hana samdi ég á ár-
unum 1937-1938. Ekkert hafði þá
verið ritað um merkingarfræði á
íslenzku. Þetta hafði það í fór með
sér, að ég varð að mynda fjölda
nýyrða. Eg þurfti í rauninni að
koma mér upp nýju hugtakakerfi.
Að þessu sinni ætla ég að fjalla um
eitt þeirra nýyrða, sem ég myndaði
þá, ekki af því að það sé mikið not-
að, heldur vegna þess að það varð
fyrirmynd nokkurra annarra ný-
yrða, sem ég myndaði og nú eru
algeng meðal þeirra, sem á þeim
þurfa að halda. Ég mun fjalla um
sum hver þeirra í síðari þáttum.
Orðið, sem nú verður til umræðu,
er hluthvörf.
En til þess að skýra það er nauð-
synlegt að víkja að hugtakinu
merking. Það hugtak verður ekki
skilgreint í fáum orðum, enda mun
ég ekki reyna það. Hér nægir að
segja, að merking er hugmynd eða
tilvísun í mannsheilanum, sem
annars vegar er tengd tákni (hljóð-
mynd, ritmynd), en vísar hins veg-
ar til einhvers þáttar í raunveru-
leikanum. Þannig er merkingin
stóll aðeins til í mannshuganum,
en þessi hugmynd tengist hljóð-
myndinni (eða ritmyndinni) stóll,
en vísar hins vegar til tiltekins
hlutar í raunveruleikanum, þ.e.
húsgagns, sem setið er á. Þessi
„hlutur" í veruleikanum er kallað-
ur merkingarmiö (nýyrði, sem Vil-
mundur Jónsson landlæknir bjó til
fyrir mig um 1951).
Merkingarbreytingar geta stafað
af ýmsum orsökum. Ein þeirra er
þannig til komin, að merkingarm-
iðið breytist, en um leið breytist
merkingin.
Þetta skýrist bezt með dæmum.
Þannig hefir orðið hamar uppruna-
lega verið haft um „verkfæri úr
steini", sbr. að hamar merkir einn-
ig „klettur, bjarg". Nú er orðið not-
að um verkfæri úr allt öðru efni.
Þessi menningarsögulega breyting
hefir breytt merkingu orðsins
hamar. Mörg fleiri dæmi mætti
taka. Þessa merkingarbreytingu
kallaði ég hluthvörf og hafði þá í
huga orðiö straumhvörf.
Bækur, sem ég studdist við á
þessum tíma, voru margar á þýzku.
I einni þeirra var þessi merkingar-
breyting kölluð Bedeutungswandel
Umsjón
Halldór Halldórsson
infolge von Sachwandel. Það var
orðið Sachwandel, sem varð til
þess, að mér datt í hug orðið hlut-
hvörf. En þess verður að geta, að
þá var merkingarmiðið kallað Sac-
he á þýzku. í mínum huga merkti
því hluthvörf í raun „breyting á
merkingarmiði".
Kennari minn, Sigurður Nordal
prófessor, vildi gefa út einhvern
þátt úr ritgerð minni í ritröðinni
Studia islandica, sem hann rit-
stýrði.. .Það varð úr, að til útgáfu
var valinn inngangur ritgerðar
minnar og kaflinn um hluthvörf.
Bæklingurinn Um hluthvörf kom
svo út 1939, og þar birtist þetta orð
fyrst á prenti. Orðið komst svo í
Blöndalsviðbæti 1963 og í Orðabók
Menningarsjóðs 1983.
Uppboð
Uppboð munu byrja á skrifstofu
embættisins að Skógarhlíð 6,
Reykjavík, 2. hæð, sem hér segir
á eftirfarandi eignum:
Laugavegur 51b, 1. hæð, þingl. eig.
Jón Elíasson, gerðarbeiðandi Mark-
sjóðurinn hf. 1. febrúar 1995 kl. 10.00.
SYSLUMAÐURINNIREYKJAVIK
Uppboð
Framhald uppboðs á eftirtöldum
eignum verður háð á þeim sjálf-
um sem hér segir:
Ásvegur 15, hluti, þingl. eig. Kristján
R. Pálsson, gerðarbeiðendur Gjald-
heimtan í Reykjavík, Verðbréfamark-
aður íslandsbanka hf.og íslandsbanki
hf., 2. febrúar 1995 kl. 14.00.
Bauganes 13, 50% hlutur, þingl. eig.
Kristinn Jónsson, gerðarbeiðendur
Gjaldheimtan í Reykjavík og íslands-
banki hf„ Akureyri, 1. febrúar 1995
kl. 16.30.______________________
Faxafen 12, hluti, þingl. eig. Eyvík hf.
b.t. Þorst. Daníelssonar, gerðarbeið-
endur Gjaldheimtan í Reykjavík og
Húsfélagið Faxafen 12,2. febrúar 1995
kl. 13.30._____________________
Fífusel 24, þingl. eig. Kristján Auð-
unsson, gerðarbeiðandi Gjaldheimtan
í Reykjavík, 1. febrúar 1995 kl. 14.30.
Frostafold 6, 50% hluti, þingl. eig.
Eiríkur Leifsson, gerðarbeiðendur
Gjaldheimtan í Reykjavík og Smith
og Norland hf„ 2. febrúar 1995 kl.
15.00.__________________________
Háberg 22, 50% hluti, þingl. eig. Guð-
mundur Hjaltason, gerðarbeiðendur
Byggingarsjóður ríkisins og Gjald-
heimtan í Reykjavík, 2. febrúar 1995
kl. 16.30.
Laxakvísl 17,1. hæð 0101, þingl. eig.
Úlfar Hróarsson, gerðarbeiðandi
Sameinaði lífeyrissjóðurinn, 2. febrúar
1995 kl. 16.00.
Logafold 146, þingl. eig. Sigurður D.
Sigmannsson, gerðarbeiðendur Am-
aro heildverslun, Byggingarsjóður
ríkisins, Búnaðarbanki Islands, Gjald-
heimtan í Reykjavík, Lífeyrissjóður
verslunarmanna, Sparisjóður Kópa!
vogs og Valgarð Briem, 2. febrúar
1995 kl. 15.30.
Markholt 17,2. hæð, vesturendi, Mos-
fellsbæ, þingl. eig. Erla Ósk Lárus-
dóttir, gerðarbeiðendur Lífeyrissjóður
verksmiðjufólks, Lífeyrissjóður versl-
unarmanna og Mosfellsbær, 1. febrúar
1995 kl. 10.30.
MÓðrufell 11, 3. hæð f.m„ þingl. eig.
Ólína Gyða Ómarsdóttir, gerðarbeið-
andi Alefli, 1. febrúar 1995 kl. 15.30.
Stíflusel 11, 3. hæð 3-1, þingl. eig.
Borghildur Emilsdóttir, gerðarbeið-
andi Ríkisútvarpið, 1. febrúar 1995 kl.
15.00.
Strandasel 8, 2. hæð 2-2, þingl. eig.
Ólöf Viktoría Jónasdóttir, gerðarbeið-
andi Gjaldheimtan í Reykjavík, 1. fe-
brúar 1995 kl. 14.00.
Torfúfell 27, 4. hæð t.h. 0403, þingl.
eig. Guðbrandur Ingólfeson, gerðar-
beiðendur Byggingarsjóður verka-
manna, Gjaldheimtan í Reykjavík,
tollstjórinn í Reykjavík og Vátiygg-
ingafélag íslands hf„ 2. febrúar 1995
kl. 10.30.
Vallarás 4, 0302, þingl. eig. Jóhann
Þórlindsson, gerðarbeiðendur Bygg-
ingarsjóður ríkisins, Gjaldheimtan í
Reykjavík, Kaupþing hf. og Trygg-
ingamiðstöðin hf„ 2. febrúar 1995 kl.
14.30.
SÝSLUMAÐURINN í REYKJAVÍK
Krossgáta
V/Sfl/J / úfiTUNN/ " ÚT5y/Jfj///QuR"
2E/NS OL~DU 't GolF/ EKK/ mfiRöfík OREN- Gí Bolr YF/R StEtt' VEFJfí öRm - um
L~ w'fiTr UGt fflfiT Re/Ðjs Lfi URGfiR SflRfiN BlFBI/v KÓ3UR SLQGH 3
STzrm II 10 Sfímr.
TuVPfíR PRÓF RumBu VERKi/K
) FRUm EFN/ SK'fl/V 4
f’ KONfl 'RG/ETIS RFL
GmihR PiT FERL/ 'OSV/K /£> kyrre> f KflRI
í UNP/R EfNS 5 m'fíTr * /1
VR5ÆL F)ST r* pRflm/n STR/T/ —f— p
/i>NSF OL U
/ Frtftrn AV'£/Wfl TfiNRfiR TÖRNIN
SfifDRft S/flYflR m'flL
FR/íSfí rRlPPI 7
\J£!K1 FJR K G'OU /nfiLfú AF- KL/ki/f)
ú V/BU T/T/LL
SKUNB um SNYLD mSD L/muR
FuGl- 15 flá.N/R Kó/nflST RÆFS/s/6 S/6V. /R &£/r/ SS//V7? SÚPU SKfíLlH
IRÐ! £NV.
% SLOt) B'flRU HVFLLT V
RQóÐfl 5 TbRflf) HEÍT/
TRfíUS TU snmHL. L/TuR P/LLfiN 6LUFU 1 HRFNfí þ'fl ER
) HLJOD r/flFt l£/G>f 9
f : » EERH/.r RETT V PESSU KfiPL/ b
HLEÞJffl KPLi.fi TfíLfl QE/TflN UTfi/J 'DFKK/ HfiGLfl
VORZKr fiFRG MflLfi KIORR /K/V 5UÐfl
VÆhfS FUGL Tór/N BofíEfiR
V ‘flKYÍV JÐ
JRRB £FR/ \ FlEYG UR<- FOF B/RTfl HRtNá /R %. SPoTj F)R
^ HlutF 'ohrein fit/ 8 ' L'/TUR 13 / LflmBi /
BELJfi 5Ú6
SORUR 'OL'/Kffi
V TÆPU IfiLflR 'ófi/flHL .
A ÞeFflk Rj'fi/ffi
F///FAS £RK/ k/bur 5 HflF Plónt UR
Lausn á síðustu krossgátu
X u 4 4 V S 4 o. u. X u. 14 4 X 4 X (4
U. K <5 ÖC (?) ■V. X X Ul N X , e: X K X £ X c* V)
o -U 'ó y ra a X Qi K 4 X X 4 Uc 4) X X X 4
4 (X X X * X o: M) X X VD X X X
-- X > VD x X VD 4 Q: <t: << << 4 X X X X X X 4
• x 4 X íé Q -4 ■4 X 4 4 '4 V X X X
X -- G t " ö U. X "i X V- 4 4 X X X X X
4 Cs Q V- . X X 4 X X X 4 '4 X X Vf) ■> IX
-4 -X X 4 V) <0 V" 4 << <£ ÝÍV N X X X
öc o: X X V s: ■ \" X X X X *-N,
£ 4 Qí •U X x 3; o; X X nN X 4
X oc (X -4 ■u 4 0. QC X X X K X X 5;
• u. VD • X • X X