Dagblaðið Vísir - DV - 04.02.1995, Blaðsíða 24

24
LAUGARDAGUR 4. FEBRÚAR 1995
Nýyrði
Myndhvörf
í síðasta þætti lét ég þess getið,
að orðið hluthvöríhcföi orðið fyrir-
mynd að nokkrum öðrum orðum,
sem ég myndaði, þegar ég samdi
prófritgerð mína við Háskólann á
árunum 1937 til 1938.
Ein merkingarbreyting, sem ég
þurfti að fjalla um í ritgerðinni,
kallaðist á þýsku Metapher, en á
ensku metaphor. Þetta orð barst
germönskum þjóðum úr latneskri
málskrúðsfræði. Orðið er þó grískt
að uppruna, komið af grísku sögn-
inni metaphérein, sem merkir
„bera yfir, færa yfir“. Upprunaleg
merking orösins er því í rauninni
„yfirfærsla".
Merkingarbreyting sú, sem hér
um ræðir, er fólgin í því, að merk-
ing orðs er færð af einu merkingar-
sviði yfir á annað, venjulega mjög
ólíkt merkingarsvið. Þetta skýrist
best með dæmum. Orðið skakka-
fall merkir upphaflega „bylgjur,
sem falla á ská upp að ströndinni,
svo að erfitt er að lenda“. Orðið
táknaði, sem sé, sérstakt hugtak,
sem tengdist sjómennsku. En þegar
við segjum nú, að einhver, t.d. eitt-
hvert fyrirtæki, hafi orðið fyrir
skakkafollum, er átt við, að einhver
hafi orðið fyrir „óhappi" eða
„tjóni". Hér hefir orðið skipt um
merkingarsvið, færst úr sjónjanna-
máli yfir á almennara svið. Við
gætum líka orðað þetta þannig, aö
hér sé notuð mynd eða líking úr
sjómannamáli. Þetta á þó aðeins
við um þá, sem gera sér grein fyrir
upprunalegu merkingunni. Miðað
við upprunalegu merkinguna hefir
myndin breyst. Af þeim sökum
kallaði ég merkingarbreytinguna
myndhvörf. Samsvarandi lýsingar-
orö er þá myndhverfur (í þýsku
metaphorisch, ensku metaphoric-
al). Venjuleg merking orðsins
skakkafall er samkvæmt þessu
myndhverf.
Ur máli sveitamanna mætti taka
orðið taglhnýtingur, sem táknar í
fyrstu „hest, sem hnýttur er í tagl
á öðrum hesti", en fær síðar merk-
inguna „maður, sem fylgir öðrum
í blindni".
Myndhvörf eru algeng í orðtök-
um. Sem dæmi mætti taka koma
Umsjón
Halldór Halldórsson
einhverjum í opna skjöldu „koma
einhverjum á óvart“. Þetta orðtak
er runnið frá hernaði. Opinn
skjöldur var „bakhlið á hvelfdum
skildi". Orðtakið merkti því upp-
haflega „að koma aftan að óvinin-
um“. Hér er greinilega um mjög
gamalt, myndhverft orðasamband
að ræða og engin von til, að menn
geri sér almennt nákvæma grein
fyrir uppruna þess.
Orðin myndhvörfog myndhverf-
ur eru nú almennt notuð í merk-
ingarfræði og stílfræði. Það mun
fyrst hafa komiö á prent í bók
minni, íslenskri málfræði, sem út
kom 1950. Inn í orðabækur komst
það 1963 (Orðabók Menningarsjóðs
og Blöndalsviðbæti). Þá má geta
þess, að það kemur fyrir sem stíl-
fræðilegt hugtak í bók Jakobs
Benediktssonar, Hugtök og heiti í
bókmenntafræði (1983), undir orð-
inu myndhverfing.
Tilboð óskast
í fjögur snókerborð. Borðin eru sundurtekin og selj-
ast í einu lagi.
Borðin eru til sýnis mánudaginn 6. febrúar frá kl.
15-18 að Ármúla 3 (gengið inn frá Hallarmúla).
Upplýsingar í síma 605145.
Vátryggingafélag íslands
Umsókn um styrki
til atvinnumála kvenna 1995
Á árinu 1995 hefur félagsmálaráðuneytið til ráðstöfun-
ar 20 milljónir króna sem eru ætlaðar til atvinnuátaks
meðal kvenna. Við ráðstöfun íjárins er einkum tekið
mið af þróunarverkefnum og námskeiðum sem þykja
líkleg til að fjölgg atvinnutækifærurn kvenna á viðkom-
andi atvinnusvæði. Þau atvinnusvæði þar sem atvinnu-
leysi kvenna hefur farið vaxandi eða er varanlegt koma
sérstaklega til álita við ráðstöfun Qárveitinga. Við
skiptingu íjárins munu eftirfarandi atriði höfð til hlið-
sjónar:
1. Ekki verða veittir beinir stofn- eða rekstrarstyrkir
til einstakra fyrirtækja nema sérstakar ástæður
mæli með því.
2. Verkefnin skulu vera vel skilgreind og fyrir liggja
framkvæmda- og kostnaðaráætlun.
3. Tekið er mið af framlagi heimamanna til þess verk-
efnis sem sótt er um.
4. Verkefnið skal koma sem flestum konum að notum.
5. Að öðru jöfnu skal fjármögnun af hálfu ríkisins
ekki nema meira en 50% af kostnaði við verkefnið.
Umsóknareyðublöð fást í félagsmálaráðuneytinu,
Hafnarhúsinu v/Tryggvagötu, s. 5609100, og hjá at-
vinnu- og iðnráðgjöfum á landsbyggðinni.
Umsóknarfrestur er til 20. mars nk. og áskilur ráðuneyt-
ið sér rétt til að hafna öllum umsóknum sem berast
eftir þann tíma.
Félagsmálaráðuneytíð
ECrossgáta
vöflvr 'RE/B/ HLJÓt/ / 2 3
E/HK. ST■
Só'EÞ
WtfRF ®/»/92) 2% floT/ flftL 5 r/Kftp/ PRESTft KftLL H
öut) ' EUÐJ- Lft/JÖUk (iSAmftJir, Mf!LB/k ■ HoGN/ KSPPfliS ÖKU TÆ /</k / 5
ftusmt IftNDS /ó M/SS/R össu TEY/r/fí 6
ÖtXft&ftR 1£/ivS 2-5 7 BoRMr VESÆL ftST /2 1
SKÓL/ Sflm//L. S
u BoRÐ SToKKUg tf/KLft þ/ÐftN /9 5
RfíTftR OTfK/ft ONÝTft F/5KUR. 'ISTflfl* DUú ISGUR 21 Ty/Hl. 10
• E/flfl- sr. LÚPU LEC/ft 11
BETLfl BE/T/ LÓ/VZ> /3 MftL STRLrnB nv SftTf n /O 12
'í 6 STRoK VÉL /flpj /3
6J/UT> FtokK. FtR . /.5 /y
' t
f F/ftR- SÆLT ÚFIPOR 15
F/3K 26 OP/K/R II TflLS V£RT . EflK/ HS/LU /6
£/KS um R. TRÝM/ 5 flfl/Ffl
\ PúKftR MB/J- uÐUR SLEtPU flutt r/L- TýflO/ /7
ftFl/Ð fOFSk 3 HuRFz/s HYhPí H’ftR 23 18
IH UUflV- UP/hN £/VG/N úm/rp/ 9 5 PYRH T/r /9
A ‘ ró/v/v FLOflfl RR SUflHU 2o
RjF/LftR v/jp £RFÐ þoRP RR/ STR/E 27 BflflD/ Tóflfl 2!
VSSÆl Z>/)/?- LE6 V 20 5/ÐP) flörr /A/flf 22
Sl'oÐ mr/R. 8 23
7.É/F5 R/Ei/ft// þflftNlM floóUR 2 21
'oufrR þvoTr Qyi-Tfí u/n 25
fevoF/ Vlúr/R Of/R£/fJ /a'D/
pv/r/j YflRG, aflf/vN SUV. 2H 2b
5 f HVÚftl STPftK UR : 27
RftuSftp. 641/foR STóRflP H lg 28
u. a: s- ct: • > •s. > - V- Q: > - Ui * Pi o: bí.
cí; K Q: • * á; K V* q: . > £ X ■2; --
• V) K > • a; o: ~4 ~~n VÖ V~
• ít; tt; 0 vt s: VD X > VÐ * U:
tu w K - fii n; -4 o u; 5: u. > U) K GC
U. 9: ó: • K % VO • A '44 • v\ $ o; oc
3 > > k K - s * £ • • v\ o;
o; • q; K • vs • N K • * '■U U\ <?: $
a; K Vö VÖ • R 'T) 0:: * ~4 >
tí; Ri £ N * > > • v\
Ui Uj > \n x • u. 's. • a; ;> •
> Q - Vft k • K q; u. * $ Vö
• Ci o; - • • - • P: • • V) o - - á; - • o •