Þjóðviljinn - 20.12.1975, Síða 23

Laugardagur 20, desember 1975, ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 23
af erlendum vettvangi
ekki verið, telur Radetzki liggja
ljóst fyrir að krafturinn i at-
vinnulifi Sviþjóðar hefði orðið
minni en nti er, svo og hagvöxtur
og velferð.
Lundgren er þeirrar skoðunar
að blómatimi fjölþjóðlegu risa-
auðhringanna sé liðinn. Hann tel-
ur að ýmislegt setji þeim nti stól-
inn fyrir dyrnar i sivaxandi mæli:
Þjóðernishyggja i efnahagsstefnu
rikja, þjóðnýting nátttiruauð-
linda, vaxandi áhrif launamanna,
aukið eftirlit rikisvalds með efna-
hagslifinu og alþjóðleg samræm-
ing laga um stofnun fyrirtækja.
Radetzki er á öðru máli. Hún
sér þess engin merki að farið sé
að draga af fjölþjóðlegu hringun-
um, nema siður væri. Hún telur
að leikni þeirra i að reka pólitik i
efnahagsmálum sé orðin slik að
þeim takist jafnan að hagnýta sér
smugur á nýjum lögum og regu-
gerðum og aðlagast þannig
breyttum aðstæðum án þess að
biða tjón af. Hún bendir þannig á
aö hringarnir hafi orðið öðrum
fljótari til að átta sig á þeim
sig gegn tjóni af völdum þjóðnýt-
inga með þvi einfaldlega að eiga
ekki námur og aðrar auðlindir.
Hringarnir geta hagnast engu að
siöur með þvi að selja einkaleyfi
og tækniþekkingu.
Ráð yfir sérhæfingu
og tækniþekkingu
Það gæti þvi vel verið rétt að
fjölþjóðlegir hringar eins og þcir
hafa hingað til verið þekktir, það
er sem eigendur fyrirtækja sem
vinna úr hráefnum, væru i þann
veginn að hverfa. Þetta fælist þó
ekki i þvi að hringarnir hyrfu sem
slikir, heldur aðeins að þeir
skiptu um ham; i framtiðinni gæti
veldi hringanna fyrst og fremst
byggst á yfirráðum þeirra yfir
sérhæfðum mannafla og tækni-
þekkingu. En ekki þarf veldi
þeirra að minnka fyrir það. Þótt
sjálft fjármagnið og framleiðslan
komist i eigu annarra, helst fyrir
tækja i opinberri eigu, þá er ekk
ótrtilegt að þessi opinberu fyrir
tæki verði ófær um að samræma
Hve voldugir eru
fjölþjóðlegu auðhringarnir?
1 hálfan annan áratug hefur
starfað i Sviþjóð stjómskipuð
nefnd, sem hefur það hiutverk að
fylgjast með samþjöppun fjár-
magns og valds i atvinnuilfinu.
Eitt af meginverkefnum þessarar
nefndar hefur verið að rannsaka
starfsemi fjölþjóðlegu auðhring-
anna. Skýrsla, sem nefndin iét
nýlega frá sér fara um hringana,
hefur vakið verulegar umræður i
sænskum biöðum. t skýrsiunni er
þvi haldið fram að fjölþjóðiegu
hringarnir hafi þegar lifað sitt
fegursta, en sumir hafa gagnrýnt
höfund skýrslunnar fyrir slfka
bjartsýni og telja sennilegra að
auðhringunum takist að laga sig
eftir breyttum aðstæðum. — Þaö
er óneitanlega athygllisvert I
þessu sambandi að stjórnarvöld i
háþróuðum iðnrikjum eins og
Sviþjóð skuli llta á fjölþjóðlegu
hringana sem háskaleg fyrirbæri,
er vandlega þurfi aö fyigjast með,
ekki sist með tilliti til þess að is-
iensk stjórnarvöid virðast hafa
bitiðfsig að láta svo sem fjöiþjóð-
legu hringarnir séu ekki til. ts-
iendingar fá þó sæmiiega að
kenna á einum þessara auðhringa
um þessar mundir; Unilever,
sem er sterkasti aðilinn i fisk-
veiðum og fiskiðnaði I Bretlandi
og Vestur-Þýskalandi, og hefur ó-
tæpt hvatt þarlend stjórnarvöld
til óbilgirni gagnvart islending-
um.
1961 skipaði Gunnar StrSng,
fjármálaráðherra sænsku sósial-
demókratastjórnarinnar svo ára-
tugum skiptir, nefnd til að rann-
saka og skilgreina tilhneiging-
arnar til samþjöppunar fjár-
magns og valds i atvinnulifinu.
Nýlega hefur nefnd þessi sent frá
sér skýrslu um fjölþjóðlega auð-
hringa, og er höfundur hennar
Knattspyrnuskór
Æfingaskór
Fótknettir
HELLAS
Skólavörðustíg 17
Nils Lundgren. Skýrslan hefur
vakiö verulegar umræöur i
sænskum blöðum, þannig skrifar
Marian Radetzki um hana grein I
stórblaðið Dagens Nyheter, sem
hefur orð á sér fyrir frjálslyndi,
en er talið heldur borgaralegt á
sænskan mælikvarða.
Deyjandi risaeðlur?
1 greininni gagnrýnir Radetzki
talsvert skýrslu Lundgrens og
telur hann gera alltof litið úr
möguleikum og hæfni fjölþjóð-
legu hringanna til að magnast og
laga sig eftir aöstæðum. Þannig
likir Lundgren fjölþjóðlegu hring-
unum við risaeðlur fyrri tiða
jarðsögunnar, sem dóu út af þvi
að þær gátu ekki aðlagast breytt-
um náttúruskilyrðum. Eins telur
Lundgren að fara muni fyrir fjöl-
þjóðlegu auðhringunum, breyttir
hættir i stjórn og skipan efna-
hagsmála muni riða þeim aö
fullu.
Lundgren hallast að þvi að á-
hrif fjölþjóðlegu hringanna séu
ekki svo mikil, sem almennt hef-
ur verið álitið. Of mikið sé gert úr
valdi þeirra og aðgerðir rikis-
stjórna til að ná betri tökum á at-
vinnulifinu dragi úr áhrifum fjöl-
þjóðlegu hringanna. Lundgren
telur þannig að vöxtur hringanna
hafi ekki verið neitt stórkostlegur
undanfarið, meira að segja
hafi beinar f járfestingar
stóru iðnrikjanna, sem eru heim-
ili flestra auðhringanna, aukist
hægar en iðnaðarframleiðslan.
Radetzki telur að þetta segi litið,
þótt auðvelt sé að færa rök að þvi
með tölum. Hún bendir á að það
geti verið satt að eigið fjármagn
hringanna erlendis hafi ekki vax-
ið nein ósköp, en hinsvegar sé það
alþekkt að útþensla f jölþjóðlegra
fyrirtækja byggist aðeins að litlu
leyti á beinum fjármagnsflutn-
ingi milli landa. Þess i stað hafa
þau fyrir sið aö fullnægja fjár-
magnsþörf sinni i hverju landi
fyrir sig meö lántökum þar. Enda
er það svo að fjármagn þaö, sem
fjölþjóðlegu hringarnir hafa vald
á, þótt það sé ekki allt skrifað á
þá, er hefur aukist nærri helmingi
hraöar en iðnaðarframleiöslan i
einstökum löndum.
Blómatimi hringanna
ekki liðinn
Radetzki kemur i þessu sam-
bandi inn á þaö að itök fjölþjóð-
legu hringanna erlendis gera að
verkum að veldi heimarikja
þeirra á efnahagssviöinuer miklu
.meira en svarar til þeirra, en
eðlilegt er að spurt sé hvort hún
væri eins auðúg og raun ber vitni
um ef sænsk stórfyrirtæki, SKF,
LM og önnur, hefðu ekki náð itök
um útum allan heim. Ef svo hefði
breyttu samfélagsaðstæðum, sem
koma fram i þvi að beinn eignar-
réttur á framleiðslutækjum og
auðlindum er að verða fyrirtækj-
um fjötur um fót. Þannig eru
hringarnir nú farnir að tryggja
starfsemi sina og reka hana
snurðulaust nema með þvi af
leita aðstoðar fjölþjóðlegu hring
anna, sem myndu ráða yfir þeirr
sérþekkingu er til þess þyrfti.
dþ.

s
\
býður Pennann
velkominn í
nágrennið og
viðskiptavini hans
r
a
AUGLVSINQASTOFAN HF K
GISU B BJORNSSON \í
Blómabúðin Mira
Blómabúðin Mira
a
T3
Gjafavörur — Jólavörur
Jólaskreytingar -
Falleg vara — Gott
BLÓMABÚÐIN
Opið öll kvöld til kl. 10.
- Blómaskreytingar
verð — Afskorin blóm
Miðbæ
við Háaleitisbraut, sími 83590
Suðurveri
við Stigahlíð, sími 82430
Hagkaupshúsinu
Skeifunni 15 opið á sama tíma
og Hagkaup.
*0
'CÖ
O.
rH

Blómabúðin Mira
Blómabúðin Mira