Þjóðviljinn - 12.03.1978, Page 15

Sunnudagur 12. mars 1978 ÞJODVILJINN — SIÐA 15
Leikfangapíanó
A.N. Hvað með leikfanga-
pianóin?
S.B.Ef þú getur ekki tekið lokið
af leikfangapianóinu, þá hefur
það tákmarkaða moguleika. En
sé það opið, geturðu t.d. „undir-
búið” innvolsið. En þaö hljómar
alltaf eins og leikfangapianó.
Reyndar á P.T. hljómsveitin tvö
leikfangapianó sem minna meira
á hefðbundin hljóðfæri, mjúkir
hamrar og flókinn útbúnaöur.
P.B. Þessi leikfangapianó eru
sérstaklega hönnuð fyrir
„leikfangapianótónlist”. Þessi
litlu hvitu „uppréttu” (Þau heita
Nichelson S.B.) eru ekki leikföng,
þau eru ekki fyrir krakka. Þau
eru fyrir klassiska tónsmiði og
hljóðfæraleikara sem spila
„leikfangatónlist”.
S.B.Flippað. Hvað eru til mörg
leikfangapianóverk? Tvö eftir
Cage og nokkur eftir Crumb.
P.B. Ég sá þessi pianó á kon-
sert með Christian Wolff,
„Burdocks” það virtist vera i
tisku þá, allavega voru fimm...
S.B. Mér hefur aldrei tekist að
ná mér i eitt.
P.B.Ég held að gæinn hafi hætt
að framleiða þau. Þau voru mjög
ódýr, kostuðu u.þ.b. 15 pund.
Plasthljómborð. Hefuröu unnið
eitthvað með „undirbúin” pianó,
ekki endilega samið....?
éta gras
S.B. Ég hef meiri áhuga á
athöfnunum sem slikum.
P.B.Hvað með að nota pianóiö
á táknrænan hátt, eins og að
fóðra það á heyi?
S.B. Að skoða pianóið sem hlut,
sem þú þarft ekki endilega að
setjast niður við. Það er hægt að
gera ailt annað við pianó en að
spila á hljómborðið, og lfka að
gera ekkert annað en að spila
á hljómborðiö. Ég hef áhuga á
leikrænum þáttiim lika.
P.B.En hvað um Victor Borge
og Max Wall?
S.B.Max Wall er snillingur, það
er þessi dæmigerða framkoma
pianistans, það er húmor i henni.
Þetta er upprunnið hjá Liszt— Að
hefja handleggina upp með mikl-
um tilburðum og kasta sér úti
verkiö. Hefurðu nokkurn tima séö
Max Wall? Hann er stórkostleg-
ur, treöur upp með fáránlega
hárkollu, sem er komin með
skalla, i sokkabuxum, risastórum
trúðarskóm og i skærgrænu vesti.
Hann flytur verk þar sem hand-
leggirnir á honum eru of stuttir,
hann rembist við að toga i þá og
dettur svo ofaná hljómborðið. Svo
finnur hann fló á löppinni á sér og
setur hana undir lokið... eins og
Chico Marx, nema hvað Chico
spilar á hljómborðið en Max Wall
notar pianóið sem hlut, sömu-
leiðis Harpo. Harpo barði hljóm-
borðið ofsalega. Hann haföi gróf-
an húmor... húmor fyrir
„afbrigðilegri” hegðun. Hann
mölvaði reyndar einu sinni pianó.
Hann var búinn að fá nóg af þvi
sem Chico var að gera, Hann
greip til axarinnar og vann
á pianóinu.Hann tók strengina úr
og spilaði á þá eins og hörpu, sem
er ekki hægt nema i biómynd-
um...
P.B. Þaö er alltaf hlægilegt
hlutverk að leika stóra snilling-
inn, siðhærða prófessorinn sem
mistekst allt.
S.B. En sástu Eric More-
cambe? Andre Previn og
sinfóniuhljómsveit, „Nú ætlum
við að flytja konsert i a moll eftir
Grieg, einleikari er Eric Moreca-
mowitsch”. Hann var frábær! Ég
hef aldrei séð neitt jáfn fyndið.
Pianóið getur verið svo fáránlega
virðulegt, og sömuleiðis pianó-
leikarar... þeir kölluðu ragetime
pianistana prófessora.
Tilburðir
P.B. Prófessor Longhair,
bluespianisti.
S.B. Þeir hafa alltaf kallað
pianóleikara prófessora. Þú átt
að vera menntaður til að spila á
pianó. Til aö berja bassatrommu
þarftu aðeins að hafa smá tilfinn-
ingu fyrir rythma... en þetta aka-
demiska eðli pianósins... Það
gerði Scott Joplin og þessa
fyrstu ragtimegæja að „alvarleg-
um” tónlistarmönnum. Hug-
myndin var að svört tónlist og
stórar sinfóniur gætu verið sam-
bærileg fyrirbæri.
P.B. Jafnvel Duke Ellington..
011 þessi verk sem hann samdi
eins og „Harlem suite”.
S.B. Það var alltaf þessi skól-
aöa hefð.
P.B. Með vatnsgreitt hár og
svoleiðis.
A.N. Eru pianó staðbundin?
P.B. Ég á plötu með pianótón-
list frá austurlöndum nær.
Mimaroglu spilar á henni. A
hulstrinu eru langar raðir af
pianóum, kameldýrum og mosk-
um sem hafa næstum eins útlinur.
Opnir flyglarnir lita út fyrir að
vera með kryppu.
S.B. Mimaroglu stýröi líkaip'löitu
með Ray Charles og ég held að"
hann sé i einhverjum tengslum
við prófessor Longhair. En
snúum okkur að Cecil Taylor.
Hans still einkennist af geysilega
mikilli orku og úthaldi.
P.B.Hann virðist falla inni all-
ar tegundir af spuna hann nær
samsömun við alla. Hann er með
þetta á lager.
S.B.Mér var sagt að það væri
gaman að horfa á hann á sviði.
Mér fannst það nú ekki.
P.B.Það getur verið ferlegt að
horfa á klassiskan hljómflutning.
Carla Hubner spilaði verk eftir
Debussy. Hún spilaði með tilgerð-
arlegum, væmnum handahreyf-
ingum og hreyfði höfuðið eins og i
dáleiðslu. Hún hefði alveg eins
getað verið að lesa teiknimynda-
sögur meðan hún spilaði þetta
verk, það hefði hljómað nákvæm-
lega eins. Tilfinningar hennar
voru beinlinis sviðsettar, hræði-
legt! Ég hef aldrei séð neinn sem
leikur af fingrum fram haga sér
svona.
S.B.Einhver sagði mér sögu af
vini sinum sem hafði nýlokið
ánægjulegu konserthaldi. Vin-
urinn var þó ekki ánægður með
frammistöðu sina, vegna
smávægilegra tæknigalla. En
þessari tæknigeðveiki er andmælt
i „aðeyðileggjapianókeppnum”.
Það hefur orðiö til and-tækni-
stefna i sambandi viö pianó.
Afi, amma og Maó
P.B.Einu sinni var til pianó á
hverju einasta heimili. Mynd af
mömmunni á arinhiliunni og
pianó i stássstofunni. Þetta var
menningarlegt stöðutákn.
S.B.l bókum Jane Austin spila
allar konur á pianó.
P.B.Ég var meira með hugann
við kynslóð afa mins og ömmu.
Þar var pianóið til skrauts, glans-
andi svart ferliki, sem helst átti
ekki að spila á.
S.B.Á maóista»timabili Ross og
Gromarty hljómsveitarinnar,
áður en maóistinn, tónsmiðurinn
þeirra yfirgaf þá, settu þeir einu
sinni litla rauða fána i staðinn
fyrir hamra og strengi. Þegar
þeir spiluðu fóru litlu rauðu
fánarnir upp og niður.
P.B. Afskaplega þögult maóist-
iskt verk. Eg hef það á tilfinning-
unni að fæstir pianótónsmiðir
hlusti á hljóm pianósins, heldur
noti það sem kerfi, eins og ritvél.
Mjög fáir vestrænir tónsmiðir
hafa tilfinningu fyrir hljómblæ
tónsins. Debussy, Satie, Henry
Cowell og John Cage, kannski
Messiaen. Allir aðrir sem sömdu
klassiska konserta virðast ekki
hafa haft neina tilfinningu fyrir
hljómblænum.
Ballett fyrir píanó
P.B. Hefurðu heyrt söguna
um tónlistarskólann sem fékk
nýtt pianó fyrir prófin?
Fyrsti nemandinn kvartaði yfir
þvi að það væri stift. Allir spiluðu
sama verkið. Þegar á daginn leið
varð hljóðfærið mýkra og undir
kvöld kvartaði fólk yfir þvi að það
væri of laust. Hápunktur sögunn-
ar er að i rauninni flytur pianóið
sitt eigið verk i leiðinni. Sama
verkið hefur verið spilað á það
allan daginn, en það hefur breytt
um blæ. En það er ekki hægt að
tala um pianó án þess að minnast
á 57 dansandi pianó Busby
Berkley
S.B.Það byrjar með ferhyrndu
pianói og þremur konum i engla-
liki. Pianóin eru reyndar ekki fer-
hyrnd, heldur ilöng, lág. Það er
langt siðan þau hurfu af sjónar-
sviðinu. Já, það byrjar á einu
sliku, en siðan færast hendur
pianóleikarans frá einu hljóm-
borði til annars, þegar pianóin
sigla framhjá og áður en þú veist
af, er hann farinn að spila á
stóran flygil. Það tekur eitt við af
öðru. Ég held þau séu 70. Þetta er
ballett fyrir pianó, pianóin dansa
um, og um leið mynda þau dans-
gólf fyrir dansarana. Það
er spilað á a.m.k. 10 pianó i einu,
og að hlusta á 10 pianó i einu er
hræðilegt. Svo man ég eftir verki
sem Robin Mortimer samdi fyrir
5 eða 6 pianó hvert ofan á öðru, en
það var mjög erfitt i flutningi og
sennilega stórhættulegt. Það átti
að klifra yfir þau.
P.B.Ég skrifaði einu sinni verk
fyrir litla hljómsveit, þar sem
ásláttarhljóðfærum og pianói er
sökkt rólega niður i sundlaug og
spilað á þau undir vatnsborðinu.
S.B. Ég sá mjög athyglisvert
pianó i Póllandi, siamspianó.
Hljómborðin eru andspænis hvort
öðru, þannig að pianóleikararnir
horfast i augu. Ég veit ekki hvort
bæði hljómborðin eru tengd sömu
hörpunni.
P.B. Hvað með litaorgel? Það
er tilraun til að sameina listform i
hljómborðinu.
S.B. Já, hljómborðið..
P.B. Vill einhver segja meira
um pianó, að lokum....?
Þýtt og endursagt. A.V. / J.V.Þ. /
K.Ól.
Geymiðgreinina
UNM
Vikuna 25.2—4.3 stóð yfir i
Bergen hátið ungs, norræns tón-
listarfólks, „Ung Nordisk
Musik”. Hátið þessi er haldin ár-
lega og á henni eru flutt verk
norrænna tónsmiða innan við 30
ára aldur.
Flytjendur verkanna eru
tónlistarnemendur frá öllum
Norðurlöndum. Hátiðin stendur i
eina viku og eru haldnir 1—2
konsertar á dag. A hátiðinni i
Bergen voru 2 islensk verk:
„Songs and Places”,eftir Snorra
S. Birgisson, sem var frumflutt á
sinfóniutónleikum um daginn,
„Hughrif” eftir Áskel Másson og
kammerverk eftir Karólinu
Eiriksdóttur, „Six poems from
the Japanes”. Verk Snorra og
Askels eru hljómsveitarverk. Auk
þeirra fóru á hátiðina frá Islandi,
Páll P. Pálsson, sem stjórnaöi
tónleikum með Filharmoniu-
hljómsveitinni i Bergen, Þorkell
Sigurbjörnsson var þátttakandi i
umræðufundum um verkin sem
haldnir voru daglega. Ennfremur
voru nokkrir hljóðfæraleikarar
með i ferðinni. 1 næsta Hornauga
mun að öllum likindum birtast
viðtal sem við áttum við Askel
Másson af þessu tilefni.
Látum þaö
Jón Hncfill Aöalsteinsson
Hugmyndasaga
Frá sögnum til siðskipta
Hugmynda-
saga eftir
Jón Hnefíl
Aðalsteins-
son
Ot er komin á vegum Iðunnar
bókin Hugmyndasaga. Frá sögn-
um til siðaskipta, eftir Jón Hnefil
Aðalsteinsson fil. lic, mennta-
skólakennara. t bókarkynningu á
kápu er gerð svofelld grein fyrir
bókinni:
,,t bók þessari eru teknar til
meðferðar ferns konar hugmynd-
ir: Þjóðsagnahugmyndir, trúar-
hugmyndir, heimspekihugmynd-
ir og stjórnmálahugmyndir.
Þjóðsagnahugmyndir skipa veru-
legt rúm i bókinni, enda er þar
um að ræða elstu vitnisburöi
mannlegrar hugsunar, og reynt
er að skipa þjóðsögnunum á sinn
markaða básá vettvangi visinda.
Trúarhugmyndir og stjórnmála-
hugmyndir eru einnig teknar
hlutlausum, fræðilegum tökum
eins og gera ber i riti, sem ætlað
er til notkunar I skólum. Og sama
er að segja um heimspekihug-
myndir.
Frá örófi alda hafa mennspurt:
Hvaðan kom ég? Hver er ég?
Hvað ber mér? Hvert fer ég?
Og svo spyrja menn enn i dag.
Hugmyndasagan greinir frá
formi þessara spurninga á ýms-
um timum. Bók þessi hlýtur þvi
að vera áhugaverður lestur
hverjum þeim sem glima vill
við gátur lifsins og fræðast um
hvaða svör hafa verið gefin við
þeim á mismunandi timum. En
fyrst og fremst er bókin rituð til
notkunar við kennslu i hug-
myndasögu i menntaskólum og
öðrum framhaldsskólum.”
Bókin er 146 bls. að stærð. Hún
er sett og prentuð i Offsetækni
sf., en Bókfell hf. annaðist bók-
bandsvinnu.
Ödipús
konungur
á bók
Mál og menning hefur gefið út
leikritið ödipús konung eftir
Sófókles i þýðingu Helga Hálf-
danarsonar. ödipús konungur er
meöal þekktustu harmleikja
þessa mikla griska skáids. Hann
er fyrstur i timaröð af svonefnd-
um Þebu-leikum; hinir eru
ödipús i Kólónos og Antfgóna,
sem þegar hefur verið gefin út 1
þýðingu Helga Hálfdanarsonar og
með inngangi eftir Friðrik
Þórðarson. Bókinni fylgja skýr-
ingar og athugasemdir sem þýð-
andinn hefur tekið saman i tilefni
útgáfunnar.
Leikrita- og ljóðaþýðingar
Helga Hálfdanarsonar hafa hlotið
mikið og verðskuldað lof gagn-
rýnenda. Þýðingin á ödipusi kon-
ungi, sem er í fornlegum ljóðstil,
var gerð fyrir Þjóðleikhúsið, og
bókin kom út sama dag og leikrit-
ið var frumsýnt. Prentsmiðjan
Oddi hf. prentaði bókina.