Þjóðviljinn - 17.06.1978, Blaðsíða 21

Laugardagur 17. júnl 1978 ■ ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 2 1
Umsjón:
Dagný Kristjánsdóttir
Elisabet Gunnarsdóttir
Hejga ólafsdóttir
Helga Sigurjónsdóttir
Silja Aðalsteínsdóttir
Kyenréttíndahreyfíngin
Siðast liðinn vetur komst ég yfir ákaflega at-
hyglisverðabókeftir ungan, breskan sagnfræðing,
Richard J. Evans. Bók hans heitir „The Femin-
ists” og kom út hjá útgáfufyrirtækinu Croom
Helm, London 1977. Bók þessi var jafnframt aðal-
heimild greinarinnar um baráttukonuna Klöru
Zetkin sem birtist hér á Jafnréttissiðu fyrr i vetur
(11.2)
1 bók sinni rannsakar R.J.E.
tilurö, þróun og endalok þeirrar
kvenréttindabaráttu sem kom
upp á 19. öldinni og náöi há-
marki sinu i kröfunni um kosn-
ingarétt kvenna á fyrsta árs-
fjóröungi 20. aldar. Undirtitill
bókarinnar ,,The Feminists”
er: Kvenréttindahreyfingar i
Evrópu, Ameriku, Astralaslu
1840-1920. Þaö er þannig ekkert
smáræöi sem tekiö er til meö-
feröar i bókinni og ekki laust viö
aö manni blöskri þetta metnaö-
arfulla verkefni. Höfundur
sannar þaö hins vegar meö bók-
inni, hve mikils viröi þaö er aö
skoöa máliö i svo stóru sam-
hengi. 1 fyrsta hluta bókarinnar
rekur hann t.d. nokkrar kenn-
ingar um upphaf kvenréttinda-
hreyfingarinnar á 19. öldinni.
Kenningar þessar eru býsna
skemmtilegar en eiga þaö sam-
merkt aö þær fara aö riölast
ansi mikiö (sem altækar skýr-
ingar) þegar komiö er Utfyrir
landsteina þess lands/landa
sem höf. þeirra taka miö af.
Meö samanburöi á kvenréttinda-
hreyfingum hinna óliku landa
sem hér eru til athugunar er
hins vegar hægt aö safna saman
þráöunum, skilja aö hiö sameig-
inlega og sértæka i þeirri sér-
kennilegu pólitik sem þróaöist i
gömlu kvenréttindabaráttunni.
„Stefnur og straumar”
Kvenréttindahreyfingin er
sprottin upp af efnahagslegri
þörf millistéttarkvenna. A 19.
öldinni uröu miklar þjóöfélags-
breytingar meö iönbyltingum,
vexti borganna o.fl. Um leiö
uröu miklar breytingar á stétt-
unum, millistéttin stækkaöi og
breyttist á ýmsa vegu og póli-
tisk og félagsleg áhrif hennar
uxu aö sama skapi. Þetta haföi
vitaskuld mikil áhrif á stööu
kvennaaf millistétt. Margvisleg
þróun leiddi til þess aö æ fleiri
milllistéttarkonur þörfnuöust
vinnu og þá auövitaö menntunar
til aö geta sótt um þau störf sem
tiltæk voru.
Elsta kvenréttindahreyfingin
sótti hugmyndir sinar til borg-
aralegrar frjálshyggju Johns
Stuart Mills o.fl. Hugmynda-
grundvöllur hreyfingarinnar
einkenndist þannig af einstakl-
ingshyggju og trú á rétt
frjálsra einstaklinga til aö
spreyta sig á samfélaginu og
njóta sömutækifæra og aörir til
þess.
Þetta er í ákaflega grófum
dráttum grundvöllurinn aö upp-
hafi kvenréttindahreyfingar-
innar, sem R.J.E. rekur mjög
skilmerkilega i bók sinni. Hann
gerir siöan grein fyrir hinum
ýmsu tilbrigöum viö þetta og
telur t.d. aö þjóöernishyggja
hafi leikiö stórt hlutverk i þróun
kvenréttindabaráttunnar hér á
Islandi. Hiö islenska kvenfélag
var þannig stofnaö áriö 1894 til
styrktar háskóla á Islandi.
Eftir aö töluveröur hópur
millistéttarkvenna vartekinn til
starfa (mest viö kennslu) og átti
aögang aö skólum, breyttist
kvenréttindahreyfingin. HUn
tók þá upp n.k. siöbótarpólitik
(gegn drykkjuskap, lauslæti
o.fl.), og kvenréttindakonur
beittu sér aö mannúöarmálum.
Aö lokum varö svo krafa þeirra
um kosningarétt helsta baráttu-
máliö. I mörgum löndum fylktu
kvenréttindakonur sér undir
merki frjálshyggjumanna. Þeg-
ar óttinn viö kommúnismann
magnaöist (1917) létu millistétt-
armenn hins vegar af frjáls-
hyggjunni i stórum stil og sneru
til hægri i stjórnmálum og kven-
réttindakonurnar fylgdu þeirri
stefnu lika.
ekki svo framtakssöm’
Anna Siguröardóttir i Kvennasögusafni tslands.
Vidtal yid Önnu Siguröardóttur
,Ég er
Aliir þeir sem heimsótt hafa
Kvennasögusaf niö, Hjarðar-
haga 26, vita hver Anna Sigurö-
ardóttir er. Meö tilliti til þeirra
sem ekki hafa enn komiö þang-
aö og hitt hana þar fyrir skut-
umstviöá Hjaröarhagann (einu
sinni sem oftar) og tókum önnu
tali.
— Hvers vegna var Kvenna-
sögusafniö stofnaö, Anna?
— Þaö var þörf fyrir þaö. Ég
haföi lengi vitaö um aö minnsta
kosti tvö slik kvennasögusöfn
erlendis og látiö mig dreyma
um eitthvaö þvi um líkt á ls-
landi. Ég kynntist tveimur á-
gætum bókasafnsfræöingum
Svanlaugu Baldurssóttur og
Else Miu Einarsdóttur sem
höföu áhuga á þessu lika.
Svanlaug var erlendis á meö-
an viö Elsa Mia unnum aö und-
irbúningi safnsins. Bréfaskrift-
irnar okkar I millum segja alla
þá sögusem var býsna viöburö-
arrik. Þaö var gott aö hafa Elsu
Miu sér viö hliö I undirbúningn-
um, þvi hún forkurduglegur. Ég
er ekki svo framtakssöm. Til aö
gera nú langa sögu stutta þá var
ákvöröuninum stofnun safnsins
tekin í júlf 1974. Kvennasögu-
safniö var síöan formlega stofn-
aö 1. janúar 1975.Stofninn i safn-
inu voru bækur og ýmiss konar
gögn sem ég haföi safnaö árum
saman og gaf þessu safni.
— Nú er safniö hér til húsa á
heimili þinu og þú hefur lagt ó-
skaplega vinnu I þaö. Hefuröu
nokkurn tima fengiö kaup fyrir
þessa vinnu?
— Nei, nei — ég hef svolitlar
tekjur sjálf og lifi á þvi.
— Hver er fjárhags-
grundvöllur safnsins?
— Fyrst lagöi ég til þá aura
sem þurfti til— viö hjónin höfö-
um sparaö þaö saman. Svo kom
kvennafriiö^ og peningagjöf
nefndanna sem sáu um þaö til
safnsins/ var hinn raunverulegi
fjárhagsgrundvöllur þess. Viö
höfum sföan fengiö nokkra
styrki frá Alþingi en þeir hafa
nú ekki veriö háir. Viö erum
ekki á fjárlögum heldur hefur
menntamálaráöuneytiö Uthlut-
aö okkur styrkjum skv. tilmæl-
um fjárveitingamefndar þings-
ins.
— Fyrir hvaöa peninga kaup-
iö þiö þá bækur og gögn til
safnsins?
— Þaö hefur ekki veriö keypt
annaö en þaö sem ég hef key pt á
fornsölum. En okkur hafa veriö
gefnar bókagjafir og fieira og
þaö hefur veriö drýgstur hluti
þess sem bæst hefur viö safniö.
— Fenguö þiö ekki styrk frá
Þjóöhátiöarsjóöi núna um dag-
inn?
— JU, viö fengum tvær
miljónir sem á aö nota til aö
skrá þaö sem til er i safninu og
koma upp spjaldskrá yfir þaö.
Andstæðingar kvennréttindabaráttunnar létu llka I sér heyra
■

Undir aldamótin haföi sósial-
Isk kvennabarátta oröið helsti
valkosturinn vib kvenréttinda-
hreyfinguna og þaö leiddi til
þess aö verkalýössinnar sneru
baki vib henni. Atökin milli
þessara hópa voru oft harkaleg
ogum þau mætti tala langt mál.
Þaö kemur glögglega fram i
bókinni „ The Feminists” ab þaö
er stétt en ekki kyn sem endan-
lega sker úr þvl hvort konur
geta barist hliö viö hliö. 1 bók-
inni er t.d. sagt frá kvenrétt-
indaþingi i Paris um aldamótin
Þar vorusérstakar sendinefndir
verkakvenna og vandamál
þeirra voru rædd á þinginu.
Þegar farið var aö ræöa um
vinnukonur á einkaheimilum
fór hins vegar aö syrta i álinn
þvi aö kvenréttindakonurnar
töluöu gegn þvi aö vinnustúlkur
fengjueinn fridag I viku og töldu
ab þaö myndi leiöa til aukins
vændis. Siöbótarkenningar
millistéttarkvennanna voru á-
kaflega móögandi fyrir
verkakonurnar þvi aö sjálf-
sögbu var mestur hluti sibbótar-
innar þeim ætiabur.
Kosningarétturinn vannst aö
lokum á mismunandi timum og
á ólikum forsendum. Eftir þaö
úrkynjaöist kvenréttindahreyf-
ingin vlöast hvar og leiö undir
lok. Þaö er mjög athyglisvert aö
sjá þaö rakið hvaö varö um
gömlu femínistana — hvernig
þetta þróaöist — en hér gefst
ekki rúm til aö endursegja þaö.
Séra Jón og bara Jón
1 formála bókarinnar kemur
höfundur aöeins inn á e.k.
„stéttskiptingu” viöfangsefna
i sagnfræði. Þegar hann fór aö
rannsaka þýska kvenréttinda-
baráttu var ekki trútt um Þjóö-
verjar (bæöi austur-og vestur-)
undruöust þessa starfsemi. Þvi
ekki aö taka eitthvert annaö —
og merkilegra — viöfangsefni
og láta konurnar um þetta dót.
Þessi viðhorf hafa nú séstviöar
t.d. I bókmenntarannsóknum
þar sem „kerlingabækur” hafa
til langs tima ekki veriö ýkja
hátt skrifaöar.
En nú er þetta aö breytast
(vonandi). Bók Richard J.
Evans um feministana er gott
dæmi um þaö aö snjallt fólk
beitir sér æ meira aö hinum
vanræktu sviöum fræöanna og
ég vil hveja islenska útgefendur
aö láta þýöa þessa bók. HUn
væri mikill fengur öllum þeim
sem’ hafa áhuga á sagnfræöi,
pólitík og kvenfrelsi. Þess má
geta aö bókin „The Feminists”
er til iKvennasögusafni Islands.
D.K.
Dugir styrkurinn til þess?
— Elsa Mia áætlaöi aö skrán-
ingin tæki hálft annaö ár og ef
reiknuð eru laun bókasafns-
fræöings þennan tima dugir þaö
nútæpast. Bókasafnsvinna erá-
kaflega timafrek, sérstaklega
þegar skrá þarf svo mikinn
fjölda greina og smærri heim-
ilda.
— Þú sagöir áöanaö þaö heföi
veriö þörf fyrir svona safn. Til
hvers er það ætlaö?
— Megintilgangurinn er sá aö
stuöla aö og hjálpa til viö rann-
Frh. á 30. sibu