Þjóðviljinn - 18.11.1979, Blaðsíða 8

8 StÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnildagur 18. nóvember 1979
Ég bjarga mér á þvi Það besta var að Við áttum von á Ég varð að láta Ég ákvað
að segja að það var ekki þvi að myndirnar mér nægja að vera
börn séu góðir hægt að negla yrðu fluttar í franskbrauð fyrir minn eigin
listamenn okkur niður tugthús og við líka sex aura á dag kennari
SVAVAR GUÐNASON SJÖTUGUR í DAG
Við lifðum 1 heimi sem
var enn ekki kominn...
Ég sat á dögunum hjá
Svavari Guðnasyni og Ástu
konu hans og var að
forvitnast um byrjun
merkilegs listferils. Mér
kom þá fyrst til hugar að
spyrja um áhrif frá
íslenskri náttúru sem góðir
menn haf a lesið af verkum
Svavars, sem bjó til ný
tíðindi í listum um það bil
sem lokið var ákveðnum
áfanga í því landnámi sem
íslenskt landslagsmálverk
var. Halldór Laxness talar
til dæmis um minninguna
um þá birtu sem hvíldi yf ir
átthögum listamannsins og
ekki er að finna annars-
staðar í heiminum.
Vatnajökull
og Ásgrímur
1 minni sál, sagði Svavar er
alltaf eitthvað af birtunni af
Vatnajökli, þvi get ég ekki neitað.
Ég fæddist á Höfn i Hornafirði og
var i kaupamennsku þarna út um
sveitir, og alltaf fannst mér sem
Vatnajökull lýsti upp þessa staði.
Sveitungi minn einn gamall kom
hér viö á dögunum og gat þett að
ekki sæist snjóföl austur á Horna-
firöi. Veistu ekki af hverju það
er? spurði ég. Það er af þvi
Vatnajökull dregur til sln snjóinn.
Hvenær mér datt fyrst I hug að
mála myndir? Móðir min segir
mér að Asgrímur Jónsson hafi
fyrst komið austur til okkar árið
1909, sama ár og ég fæddist. En
Bjarnveig frænka Ásgrims, telur
aö það hafi nú ekki verið fyrr en
1911. Nema hvað: Asgrimur hélt
áfram að koma og ég man eftir
honum stlapaður og hálffull-
orðinn maður. Hann bjó oft hjá
foreldrum minum. Ég fylgdist
alltaf með honum hvenær sem
færi gafst og það var alltaf mikill
viðburður
Þóttist gera hið sama
Ekkert þori ég um það aö segja
hvenær ég málaði mina fyrstu
mynd, en ég var byrjaöur heima,
áður en ég fór hingað suður tii
verslunarnáms. Fordæmi
Asgrims var smitandi. Jón
Þorleifsson byrjaði að mála og
Bjarni Guðmundsson samstarfs-
maður minn i Kaupfélaginu —
hann var þar aðalbókari en ég
búöarloka. Við fórum saman út á
sunnudögum til að mála. Mótif
Ásgrims voru elt — ég vona
að Bjarni vinur minn og
frændi risi ekki upp úr gröf
sinni við að ég segi þetta — en það
var engin skömm að þessu,
þetta voru bestu mótifin. Það
var afskaplega gaman fyrir mig,
strákinn, að fá að vera með i
þessum ferðum og ég þóttist gera
slikt hið sama og Bjarni og Jón
sem voru eldri menn og reyndari.
Föður minum likaði ekki vel þetta
rand á mér. Hann vildi heldur
senda mig suöur á mýrar að
sækja hey eða eitthvað
þessháttar. Ekki svo að skilja að
hann vildi fara með son sinn eins
og þræl, en það var blátt áfram
erfitt að búa á Höfn og i meira en
nógu að snúast. Þar stóðu þá
aðeins fimm hús.
Ég kom suður, var i Samvinnu-
skólanum, fékk mér vinnu við að
aka útöliog gosdrykkjum. Ég get
þessvegna haldið upp á fimmtiu
ára bilstjóraafmæli — og hefi
reyndar veriö svo heppinn að ég
hefi ekki keyrt yfir flugu svo ég
viti til.
Myndlistarfreistingar voru
heldur fátæklegar. Safn Einars
Jónssonar, strjálar sýningar, ör-
fáir menn keyptu helstu erlend
myndlistartimarit. Ég hélt
sambandi við Jón Þorleifsson,
sem þá bjó vestur i Blátúni, og
þegar þeir Höskuldur Björnsson
og Bjarni Guðmundsson komu til
bæjarins komum við saman og
töluðum um Iistarinnar stórkost-
THOR VILHJÁLMSSON:
Svavar Guðnason sjötugur
Það er ekki háskalaust ef
reynt væri að skilgreina viö
þetta tækifæri list Svavars
Guðnasonar. Ég hef reynt það
áöur, og visa til þess sem stend-
ur i bók minni Hvað er San
Marinó? Þessa stundina finnst
mérþaðkallaá ljóð þóþað vertó
sennilega ekki ort i dag. Ég vildi
senda þessum gamla vini min-
um litla kveöju i tilefni dagsins.
Ég segi ekki gamla vini af þvi
að Svavar er sjötugur I dag
heldur vegna þess að vinátta
okkar hefur lengi staöið og á
djúpar rætur.
Þaö ætti ekki að þurfa að
segja neinum að Svavar er einn
fremstu listamanna þjóöar-
innar, og mun skipa þann sess i
Islenskri menningarsögu aö það
fer ekki hjá þvi að verði fram-
tiðarverkefni listfræöingum
þjóðarinnar að gllma viö að
skilgreina mikilvægi hans og
sérstööu,mæla og vega list hans
eftir visindum sinum. Þaö kynni
aðkoma á daginn að enn sé fátt
unniö hér I þeim efnum sem á
verði byggt þegar undan er
skilin umfjöllun Björns Th.
sinni. Halldór Laxness
skrifaði bók um Svavar að
beiöni Dana og er skaði að hún
hefur ekki enn birzt á Islensku
Enda er mun meira efni tiitækt
um Svavar á erlendum máluift
en islensku. Þegar Svavar flutt-
ist endanlega heim áriö 1951
hafandi lengstum búið erlendis I
hálfan annan áratug naut hann
viðurkenningar sem einn
fremsti brautryöjandi nútima-
listar á Noröurlöndum. Hann
var einn af stofnendum list-
hópsinssem kenndisig viö þrjár
höfuðborgir á meginlandinu
Kaupmannahöfn, Brussel og
Amsterdam: COBRA. Það sem
kom fram undir þvi merki á ár-
unum upp Ur stf-föslokum hefur
af mörgum veriö talið ein merk-
asta nýbreytni I evrópskri list á
skeiöinu næst eftir striðiö, og
söng sig fram meö dirfsku og
þrótti sundurleitra einstaklinga,
ennógtengdiþótilaðþá skildist
hvaö væri COBRA-list; þótt nú
kunni þaö að vefjast fyrir ýms-
um, og jafnvel ekki hinir nýrri
fræðimenn okkar tryggir i þeim
efnum. Norræni þátturinn i
COBRA-listinni þróaöist upp Ur
starfi þess listamannahóps sem
stóð aö Höstudstillingen i Kaup-
mannahöfn, og þar stóðu saman
menn einsog Asger Jorn, Carl
Henning-Pedersen og kona hans
ElseAlfelt, Ejler Bille o.fl., auk
myndhöggvarans Roberts
Jacobsens;og ég veit meö vissu
að i þeim hópi var Svavar einn
sá áhrifarikasti. Þessir menn og
fleiri samherjar þeirra höfðu
náið samband með sér á þessum
árum sem og á stríðsárunum,
og hittust ekki sjaldnar en viku-
lega til að ræða viöhorfin eða
þegja saman, hertir af andstöðu
og skilningstregöu. Og upp úr
þvi þróaðist COBRA I samspili
við nokkra Hollendinga og
Belga og raunar fleiri i ýmsum
löndum sem réru á svipuð miö,
hugmyndafræðilega og I list-
rænum tökum. Svavar ttík þátt i
fyrstu COBRA-sýningunum, ég
hygg öllum áður en hann flutti
alkominn heim,og ég er þeirrar
skoöunar að hann hafi ásamt
Asger Jorn haft úrslitaáhrif á
hinn norræna streng I COBRAa ö
minnsta kosti. Þetta kemur lika
glöggt fram i listasögu Björns
Th. sem var einmitt búsettur
þessi árin i Kauprftannahöfn.
Siðar hlaut Asger Jorn heims-
frægð en Svavar flutti heim I
tómleikann og fálætið sem jafn-
an mætir okkur fremstu lista-
mönnum, og var af opinberum
aðilum og úthlutunarmönnum
styrkja listamanna settur i
flokk með strákum sem voru að
hefja feril sinn.
Þótt list hans væri þá þegar
öflug og tilbrigðarik hófst nú
hver kafKnn öðrum glæstari i
list hans,þótt hann byggi viö aö-
stæöur sem enginn myndi trúa
semekki þekkti þegar horft er á
það sem hann hefur afkastað.
Það var helzt hópur mennta-
manna og listamanna sem dáöu
Svavar,þvi meir sem þeir voru
tómlátari sem réðu dirgum sjóð
um hvort sem var i einkahirzl-
um þeirra,i fylgsnum ellegar
sameignarfé okkar almennings.
Þvi meira gerðu útlendingar sér
jafnan titt um Svavar, og marg-
ar gersemarnar hafa horfið úr
landi fyrir bragðið, og verður
ekki bætt Islendingum.
Svo stæltur og stoltur hefur
Svavar alltaf verið aö eftir þvi
sem hagur hans var ótryggari
og aðstaðan þrengri og honum
boðnir lakari kostir til lifsfram-
færis þvi betur hefur hann jafn-
an borið sig og verið dreissugri
sinum andskotum* borinn
áfram af meðfæddri seiglu og
geðólgu sem skörp hugsun hefur
bundið og hamið i listrænum
farvegi öflugum böndum
hrynjandi spils, þótt kraumi og
sjóði og fryssi i átökunum iðu-
lega svo maður undrast þær
hamfarir,þar sem hiö bliöa hef-
ur furðuvinjar i krikum við
striðar sveiflur hins hrjúfa
máttarspils.
Danir sögðu i gamla daga svo
égvitniennilistasöguBjörns að
Svavar væri Höstudstillingens
He-man með þeirri tilgerðar-
gleöi sem danskir hafa af þvi að
sletta ensku. Engum dylst sS
þróttur og karlmennska sem
býr i oliumálverki Svavars, og
gengur raunar gegnum alla
þróunarkaflana i list hans. Þó
þarf engum aö koma á óvart
sem skoðar þær myndir hans
vel hve finlegar og viökvæmar
margar vatnslitamy ndir
Svavarserupg kynnuaö virðast
ættskyldar sumar japönsku
ljóði fornu,þar sem ljóð og
myndlist eru eitt.Skáldúð
Svavars vakir i öllu myndverki
hans þar sem myndræn hygg-
indi nýta sprengikraft geðsins.
í miðju kalda striðinu hér
nutu félagar Svavars i myndlist
forystu hans, og frægt verður i
sögunni þegar hann sigraði
stjórnþursa landsins i striðinu
vegna Rómarsýningarinnar,
þegar átti að knésetja sem oftar
listamenn landsins meö
skammsýni og hroka valda-
manna Istjórnmálum. Siðar var
Svavar forseti Bandalags
Islenskra listamanna um sinn.
Ég vil ekki ljúka þessum lln-
um án þess að nefna hana Astu
sem giftist Svavari fyrir fjöru-
tiu árum, og hefur staðið
óbilandi við hliö hans og stutt
þennan stormelska mann.