Þjóðviljinn - 18.11.1979, Blaðsíða 15

1
Sunnudagur 18. nóvember 1979 WÓÐVILJINN — SIÐA 15
Popp-pólitík eða raunhæfa
stétíapólitík?
Hér fer á eftir meginmál fram-
söguerindis sem Hjalti
Kristgeirsson flutti á ráöstefnu
Alþýöubandalagsins 13. október
sl. um kjördæmaskipan og kosn-
ingalög. A&rir framsögumenn á
ráöstefnunni voru þeir Svanur
Kristjánsson og Gils Guömunds-
son. Heitiö á framsöguerindi
Hjalta á ráöstefnunni var „hug-
leiöingar um kosningaskipan i
ljósi lýöræöisbaráttu sósialista”,
en viö birtingu þess hér hefur
höfundur valiö þvi þá fyrirsögn
sem fylgir.
í upphafi máls sins gat Hjalti
þess aö ráöstefnan heföi veriö
skipulögö áöur en stjórnarslit
voru ráöin og kosningar
ákveönar. Af þeim ástæöum væri
skiljanlegt aö flokkurinn efndi til
ráöstefnu um mál sem ekki væri
hitamál dagsins, en greinilega
væru flokksmenn almennt um
annaö aö hugsa og gætti þess i
aösókninni. Hjalti kvaöst þurfa á
afsökun aö halda fyrir sjálfan sig
aö standa frammi fyrir efni
Hjalti
Kristgeirsson
skrifar:
ráöstefnunnar viö slikar aöstæö-
ur, ogþvi nefndihann þessi atvik.
Hann kvaöst aö visu ekki ætla aö
bera fram neitt lausnarorö um
hiö umdeilda kjördæmamál, og
raunarvildi hann skipa sér I flokk
hinna óákveönu og hikandi
varöahdi breytingar á kjördæm-
um og kosningaskipan. Eigi aö
siöur heföi hann fram aö færa
ýmis sjónarmiö um máliö, og þau
væru I sjálf sér ekkert ógiídari en
skoðanir hinna sem hugsanlega
vildu bera fram fullan rökstuön-
ing fyrir mótuöum tillögum i
breytingaátt. Siöan sagði Hjalti:
begar þessi mál, breytingar á
kosningafyrirkomulagi, ber á
góma, held ég aö okkur sóslalist-
um eigi aö veröa þaö fyrst fyrir
aö setja málin i samhengi við
almenna þjóöfélagssýn okkar.
Viö liggjum borgaralegum ridd-
urum stundum á hálsi fyrir þaö
aö þeir skoöi hvert mál einangraö
frá öörum og án tengsla viö
þjóöfélagiö I heild. Máliö, hvert
sem þaö er, sé ekki sett i röklegt
samhengiviöþaö lif sem lifaö er i
landinu. Hvert er þá þaö rétta
samhengi þess máls sem viö nú
viljum ræöa? Aö minni hyggju
eigum viö aö tengja þaö baráttu
okkar fyrir almannaþátttöku
i mótun félagslegra tengsla, er
þessa almannaþátttöku köllum
viö venjulega lýðræöi.
Reglur um kosningar lúta aö
hinni lögformlegu hliö á
lýöræðinu, þær ákveöa rétt
manna og i hvaöa formi honum
skuli beitt viö aö setja saman lög-
gjafarþing og sveitarstjórnir. 011
þekkjum viö þ.aö aö viö undirbún-
ing og framkvæmd kosninga fer
fram barátta, og meö fullum rétti
getum viö haldiö þvi fram aö þar
sé af okkar hálfu um lýöræöis-
baráttu aö ræöa. Hins vegar
staönæmist lýöræöisbarátta okk-
ar ekki viö þaö eitt aö kjósa til
þings og annarra slikra fulltrúa-
stofnana og láta sl&an fulltrúana,
þingmennina, um aö starfa þar I
einangrun frá þvi fólki sem veitti
þeim umboöiö meö atkvæöi sínu.
bað er þvert á móti eitt af eöli-
legum hlutverkum sósialisks
flokks aö sjá til þess aö lýðræöiö
veröi ekki formiö eitt, heldur sé
þaö gætt llfi meö stööugu starfi,
einnig á þeim timum þegarengar
kosningar eru I nánd. Hér er
reyndar um meira aö ræöa en
þetta: aö skilningi sósialista er
lýöræöi miklu víötækara en svo
að þaö rýmist innan þingræöis-
formsins. Viö keppum aö lýöræöi
i atvinnulifi og á starfsvettvangi
fólks, en einnig og ekki siöur
varöandi almenn samskipti,
menningar- og félagslif.
Sósíalisminn er
viðmiðun okkar
og mælikvarði
Lýöræ&isbarátta sósialista er
þvi barátta sem fer fram á miklu
fleiri sviöum en i þröngri lands-
málapólitik einni, og þarf ekki a&
skoöa málin náiö til aö ljóst veröi
aö tilveruform lýöræöisins eru af
margvislegu tagi og sum hver æöi
frábrugöin þeim formum sem
kosningalög kveöa á um. bar er
þaö regla aö kosningarétturinn er
jafn, þ.e. einn maöur — eitt at-
kvæöi. Inntak þessarar reglu vilj-
um viö sósiaiistar gera aö altækri
reglu um önnur ákvaröana- og
félagstengsl i þjóöfélaginu, i þvi
felst hugsjón okkar um jöfnuð og
frelsi. bessi hugsjón rekst hins
vegar á staðreyndir ójafnaöar og
nauöungar sem gerir viöleitni
okkarsvoerfittfyrir ogkrefstsvo
mikils af okkur, bæöi i heilindum
og hugrekki.
Nú er þaö gamalkunnugt og
raunar fast fram haldiö af borg-
urunum, aö einstaklingarnar eru
misjafnir aö atgervi og viöhorf-
um, og þaö er ákaflega erfitt aö
finna þann samnefnara sem þeir
ganga allir upp i. Enda er þaö
ekki máliö þegar allt kemur til
alls. baö sem viö viljum er ann-
ars vegar aö tryggja öllum
a&gang aö efnislegum lifsgæöum
aö þvi marki sem almennt gerist I
núverandiallsnægta þjóöfélagi og
hins vegar aö hver maöur hafi
tækifær i til aö þroskast og r eyna á
krafta sina og hæfileika I frjáls-
um samskiptum viö aöra. betta
er I fáeinum útlinum lýsing á þvi
þjóöfélagi sem viö stefnum aö, og
vitaskuld er þaö enn mjög
fjarlægt. Samt þarf það aö vera
sifellt nálæg viömiöun okkar, þvi
ella töpum viö áttum og vitum
ekki gjörla hvert stefna skal.
Barátta okkar fyrir almanna-
tryggingum er gott dæmi um
a&ger&ir i anda þessa allsherjar
markmiös, en þær ganga
vitaskuld miklu skemmra sjálfu
markmiöinu: Sá sem er ófær til
atvinnulegrarþátttökumissir þar
meö veigamikinn þjóöfélagslegan
rétt, en bæta skal honum upp
þann missi meðrétti til sérstakra
tryggingabóta. barna kemur þvi
sérstakur réttur i staöinn fyrir
skertan almennan rétt. betta er
ein af þeim leiöum sem viö get-
um nýtt til aö koma á þolanlegum
jöfnuöi i þjóöfélaginu, a.m.k.
varöandi peningatekjur.
Svona einfaldar aöferöir til
jöfnunar standa hins vegar ekki
til boöa þegar um er aö ræöa mis-
munandi þroskaskilyröi heilla
hópa i þjóöfélaginu, en nátengt
þvi er menningarlegt misgengi og
ójöfn aöstaða til margháttaöra
félagslegra samskipta. bar
veröur aö leita aö rótum meins-
ins, ogvaröandi þaö sem gerist I
skólakerfinu visa ég til gagnrýn-
innar umræöu sem fram fór á
sérstakri flokksráöstefnu hér um
áriö og fyrir liggur ágrq) af i
bæklingsformi. Upptök ójafn-
aöarins er vitanlega aö rekja til
stéttaskiptingarinnar I þjóöfélag-
inu, þeirrar staöreyndar aö
mannfélagiö er stéttskipt á
grundvelli kapitaliskra eignaraf-
stæöna i framleiöslu- og efna-
hagskerfinu. Afleiöingarnar má
siöan rekja um allt þjóöfélags-
kerfiö varöandi aöstööu fólks til
lifsbjargar og llfshátta,
skoöanamótunar og andlegs
sjálfstæ&is.
Lýöræöisbarátta okkar byggist
þvi ekki á hugdettum eöa leit aö
minniháttar göllum i framkvæmd
laga og réttar sem viö si&an not-
færum okkur I áróðri til aö fegra
málstaö okkar frammi fyrir hátt-
virtum kjósendum. Lýöræöis-
barátta okkar er samofin hinum
sérstaka skilningi okkar á
.mu.
Um lýðræðisbaráttuna sem
meginatriði í stjórnmála-
þátttöku sósíalista og um
tengsl verkalýðsmála og
vitundarhreyfinga
þjó&félaginu meö þeim hætti aö
viö heyjum lýöræöisbaráttuna á
grundvelli stéttaskiptingarinn-
ar, — þetta er barátta fyrir rétti
þeirra er minna mega sin,
barátta gegn kúgunarvaldi
auömagns og gegn allri
réttlætingu á auövaldskerfinu.
betta kemur fram i mörgum
myndum, svo sem atfylgi okkar
ogforgöngu fyrir bættum kjörum
láglaunafólks, en ekki er siöur aö
nefna þátttöku okkar imenningar-
anna á viöhlitandi hátt, en ætti
samt a& geta varpaö nokkru ljósi
á máliö. Kosningarétturinn er þá
eins oghluti af almennum áhrifa-
rétti hvers einstaklings, en
áhrifarétturinn helgast af viöur-
kenningu þjóöfélagsins á almenn-
um mannréttindum, þe. persónu-
frelsi, skoöanafrelsi osfrv.
Kosningarétturinn er settur I
fast mót af lögum samfélagsins,
en aörir hlutar áhrifaréttarins
eru þaö ekki, heldur er þar frem-
og félagsmálum. Viö teljum aö
hver maður eigi rétt til a& finna
tilgang i lifinu I þroskavænlegu
umhverfi. Sá sem lifir viö aöstæö-
ur er meina honum menningar-
legt lifssnið, á þvi rétt til
uppreisnar gegn þvi umhverfi.
Okkur ber aö veita honum
liösemd til uppreisnar og
rökstyöja vonir hans um aö hún
geti leitt til árangurs.
Kosningaréttur jafn
— almennur
áhrifaréttur ójafn
Nú skal gera tilraun til aö lita á
kosningaréttinn i samhengi viö
almennan rétt manna til áhrifa á
umhverfi sitt og lifsskilyröi. baö
má þó ljóst vera aö hér er um
einföldun aö ræöa sem skýrir ekki
allar aðstæður þjóöfélagsþegn-
ur um aö ræöa möguleika sem
atvik ráöa hversu nýtast. bvi er
oröiö áhrifastaöa etv. heppilegra
til aö lýsa þessum þáttum áhrifa-
réttarins sem ekki koma kosn-
ingum viö. Hvaöa þætti er hér um
að ræða? Eru menn jafnir að þvi
er tekur til þessara ólögbundnu
áhrifamöguleika? bessum þátt-
um má skipta I tvo staði. Annars-
vegar eru áhrifamöguíeikar
vinnu og annarra efnahagsat-
hafna, hins vegar áhrifamögu-
leikar annarra samskipta og fé-
lagsmálastarfs. baö sem tengist
störfum, atvinnu- og efnahags-
málum vikur beint aö stéttar-
stöðu hvers einstaklings, og þar
teljum viö sósialistar aö finna
uppsprettuna að meginhluta þess
ójafnaöar og mismununar sem
klýfur þjóöfélagiö niöur i stéttir
og einangrar einstaklingana frá
sinum mennska grundvelli og þar
með þeim samskiptum sem ella
ættu að geta veriö opin gagnvart
öllum án aðgreiningar, en eru nú I
ákaflega rikum mæli hópa- og
stéttbundin. Hér kemur sem sé
fram skerðing á jöfnum áhrifa-
möguleikum samskipta og fé-
lagsmálastarfa.
Niðurstaðan er þvi sú aö
áhrifamöguleikar manna eru
mjög misjafnir, einkum þau áhrif
sem menn hafa I gegnum störf
sin, atvinnuveg og hlutdeild i
efnahagsstarfseminni. baö sjá
allir sjálfir aö umsvif manna I at-
vinnurekstri þurfa ekki aö vera
ýkja mikil til aö áhrifastaðan
jafngiidi margföldum atkvæöa-
seðli þess hins aumasta af okkar
bræðrum og systrum.
baö er mjög i tisku um þessar
mundir aö tala um þrýstihópa,
einkum af þeim sem loka augun-
um fyrir þrýstihópum peninga-
valds og atvinnurekendavalds. A
vissan hátt má lita á verkalýðs-
félag sem jyýstihóp.en þar er um
þaö að ræöa, aö fólk, sem hefur
litla eöa nálega enga áhrifastööu
sem einstaklingar, myndar sam-
tök til a& fá svolitla áhrifastöðu
gagnvart valdhöfum atvinnulifs
og þjóöfélags. barna eru áhrifa-
möguleikarnir myndaöir meö
samskipta- og félagsmálaþættin-
um, en hann er svolitil uppbót
fyrir þaö sem skortir á áhrifa-
möguleika i atvinnuþátttökunni
sjálfri.
' Ýmis önnur samtök eru mynd-
u& til aö menn fái hlutdeild i
áhrifavaldi stofnana á vegum
samtakanna, til aö mynda
samvinnufélög. Stundum tekst
þetta vel og stundum miður, en
segja má aö þaö sé ekki
samtakanna sök heldur almennt
auövaldseinkenni, aö slikar stofn-
anir i atvinnu- og viöskiptalifi,
hafa — þótt á félagslegum grunni
séu — tilhneigingu til aö vaxa frá
uppruna sinum og taka aö þjóna
undir stjórnendurna fyrst og
fremst.
Nefna má ýmis ytri skilyröi
fyrir þvi aö áhrifastaða nýtist.
Hér skulu nefnd svo óskyld atriði
sem samgöngur og vinnutimi.
Gó&ur aðgangur aö samgöngu-
tækjum, þar með talið samskipta-
tækjum nútimans eins og sima,
eykur aö ööru jöfnu áhrifastööu
manna, greiöir fyrir þvi aö þeir
fái notiö til fulls þeirra formlegu
möguleika sem þeir hafa.
Skaplegur vinnutimi er stórt
atriði I þvi aö menn fái notið eöli-
legra áhrifamöguleika hvaö
varöar samskipti og aöra þátt-
töku i þjóölifinu. Sá sem vinnur
myrkranna á milli og hefur
nálega aldrei fritima, er sviptur
öllum e&lilegum samskiptatæki-
færum, og þá er þar meö fariö æöi
mikiö af lifsgæöunum, hvaö sem
peningatekjum liöur. Hér haldast
lifsgæði og lýðræöi i hendur. I
landi þar sem verkalýðsstéttin er
vinnuþrælkuö, rikir ákaflega tak-
markaö lýðræöi.
Trygging þess að
unnt sé að kjósa
um málefni
Ég hef leitast viö aö sýna fram
á, hvernig sú pólitik sem kosn-
ingar snúast um er a&eins hluti af
allri pólitikinni i þjó&félaginu. 1
þessu felst þá einnig a& völd og
áhrif safnast saman i valdamiö-
stöö va r m iklu viðar I þjóðf élaginu
en hjá hinum kjörnu fulltrúa-
stofnunum rikis og sveitarfélaga.
Nálægö manna viö þessar valda-
miðstöðvar, bæöi landfræöileg og
stéttarleg, skiptir miklu máli fyr-
ir áhrifastööu manna, þe.
möguleika á nokkurri hlutdeild i
umráöum var&andi lifsskilyrði
sin og aögang a& lifsgæöum,
efnislegum og andlegum. Nú vií
ég ekki þar meö gera litið úr
kosningaréttinum, heldur vil ég
aðeins setja hann i samhengi viö
aörar tiökanlegar aðferðir til
valdmyndunar i þjóöfélaginu og
vekja athygli á þvi, hvernig
pólitiskt misrétti, sem vissulega
er til i mörgum myndum og á
mörgum sviðum, tengist ýmsum
öörum þáttum áhrifaréttarins
fastar en sjálfum kosningaréttin-
um.
FYRRI HLUTI