Þjóðviljinn - 18.11.1979, Blaðsíða 9

Sunnudagur 18. ndvember 1979 þjóÐVILJINN — SIÐA 9
legu umbrot — sem engin umbrot
voru.
Ég sigldi svo til Hafnar 1936 til
að læra við Akademiuna. Af
hverju til Hafnar? — Við vorum
enn í sambandi við þessa dönsku
jörð, konungssambandi að
minnsta kosti, það var hefð fyrir
þvi að sigla þangað. Þar var ég
svo lengi, öll striðsárin, og hafði
þá varla samband heim að heitið
gæti fy-rr en Esja kom og sótti
Islendinga 1945.
Stuttur stans
En á Listaháskólanum gerði ég
stuttan stans. Einhvern stysta
stans sem um getur. Ég kom i
febrúar og var út það skólaár og
lét svo innrita mig aftur um
haustið, en mætti aldrei. Það var
mjög frjálst þarna á Aka-
demiunni og ekkert verið að
nöldra yfir skrópi. Prófessorinn
minn af afskaplega elskulegur og
vildi vist aö _ég væri hjá sér
áfram, en það varð ekkert úr þvi.
Ég fór minar götur. Hann var
mjög viðkunnanlegur maður,
karlanginn, en leiöinlegur. Hann
kom 1 skólann og horföi á það sem
við höfðum verið að gera um
morguninn, við vorum að mála og
teikna naktar konur. Hann gekk
um með helviti mikið prik og pot-
aði i myndirnar. Min ven Svavar,
sagði hann, heldurðu ekki að hér
á lærinu eigi að vera meiri litur?
Ég varð fljótt þreyttur á þessari
kemisku kennslu i þvi að mála
mannslikama. Og hætti. Kaus að
vera minn eigin kennari.
Franskbrauö fyrir
sex aura
Ég fékk mér húsnæði i
Holbergsgötu og bjó þar þótt ég
hefði reyndar ekkert til að búa
við. Sannleikurinn var sá, að ég
blátt afram svalt. Heilt fransk-
brauð kostaði þá 26 aura, og þar
kom, að hálfan mánuð gat ég ekki
leyft mér að boröa neitt annaö en
franskbrauð fyrir sex aura á dag.
Um álegg eða smjör eða mjólk
var ekki að tala. Þá er það eitt
sinn að ég hitti upp á Nýjatorgi
Islending sem ég kannaðist við,
og var ég þá harla langt leiddur,
satt best að segja. Hann tók mig
upp á sfna arma, og viti menn,
hann selur dönskum manni mynd
eftir mig á 125 krónur. Nú var ég
alveg ofan á. Þessi maður var
Skúli Þórðarson magister, og
kannski þykir mér síðan vænna
um hann en nokkurn annan mann
sem ég þekki. Þetta var fyrsta
myndin sem ég seldi i Danmörku.
Svo fékk ég einhverja aura að
heiman lika og gat haldið áfram
að berjast — upp á lif og dauða.
Upp úr þessu kynnist ég kon-
unni minni og þá fór heldur betur
að vænkast minn hagur. Það
kemur maður aö heiman og ég fer
með honum i heimsókn og hitti
þar islenska stúlku. Ég komst
fljótt að þvi, að hana vildi ég eiga
fyrir konu, og þaö varö úr að við
urðum hjón, Asta heitir hún og
var ættuð úr Borgarfirði eystra,
ekki úr mikiö hærri stað en ég,
Hornfirðingurinn — en Horna-
fjörður hefur nú heldur sótt á
siðan.
List i skugga hernáms
— Við bjuggum svo öll striðs-
árin I Danmörku, þoldum súrt og
sætt með dönsku fólki. Við vorum
stödd á þessum stað, þeir höfðu
alltaf verið þarna. Viö kynntumst
þá mörgu fólki ágætu, bæði
dðnsku og islensku, og gleymum
þvi aldrei...
En þrátt fyrir hernám og marg-
visleg ótiðindi sem þvi fylgdu
voru þetta ár mikillar grósku i
sköpun og leit. Svavar og sam-
ferðamenn hans danskir einbeittu
sinni orku að hinu erfiða tján-
ingarformi abstraktmyndarinn-
ar, sem þá átti marga sigra
óunna. Þessi hópur, kenndur við
haustsýningar eöa Cobra, hefur
siðan eignast fastan sess i listsög-
unni.
— Já, segir Svavar, i hvert
skipti sem viö opnuðum sýningu,
þessir ungu og róttæku málarar,
þá áttum viö ekki aöeins von á
þvi, að henni yrði lokað og
myndirnar fluttar i tugthús,
heldur við sjálfir lika. Þannig var
okkar lif...
Og það gerist sem mörgum
kann að þykja undarlegt: óhlut-
bundin list sem mörgum kynni aö
finnast „meinlaust” — hún fær
einhvern nýjan kraft, nýja merk-
ingu i nábýli viö þaö vald sem
hafði hernumiö Danmörku og var |
öörum öflum menningarfjand- ,
samlegra. Svavar hefur orðið: i
— Okkar starf varð I
óhjákvæmilega tengt þessu hatri I
fólksins á hernámsliðinu, á '
nasistunum. Aldrei unnum viö ■
kappsamlegar en einmitt þegar I
við höfðum uppgötvað þetta. Ég |
vil I þvi samhengi nefna sérstak- ,
lega tvo félaga mina, Asger Jorn ■
og Carl Henning-Petersen, sem I
nýlega hélt sýningu hér i Norræna |
húsinu. Við unnum af meira .
kappi en nokkru sinni fyrr, og við ■
lifðum i heimi sem að visu var I
enn ekki til orðinn, en við áttum |
von á handan við næsta horn. ■
Við vorum að brjótast út. Við I
vorum að skapa þetta spontana, I
sjálfvakta málverk, sem siðan |
varö alþjóöleg listastefna. Og við ■
vorum engir impressjónistar eða I
kúbistar, það fannst mér svo I
ágætt. Það var ekki hægt að festa |
okkur á miöa, ekki negla okkur ■
niður, ekki reikna okkur út...
Nýtttímabil
Svavar kom svo heim 1945 og ■
festi upp myndir slnar i Lista- I
mannaskálanum gamla. Þá I
höfðu, segir hann.gerst stórkost- ,
legir hlutir i verslun og viðskipt- .
um og á ýmsum öðrum sviðum, I
en litlu munaði að við værum ekki I
sömu fátæklingarnir i myndlist J
og þegar ég fór að heiman.
Mönnum ber saman um, að I
þessi sýning Svavars hafi miklu I
ráðið um framvindu myndlistar ,
hér á landi. Þorvaldur Skúlason ■
hefur sagt: íslenskum almenn- I
ingi gafst i fyrsta sinn tækifæri til I
að sjá heilsteypta sýningu á ,
fullgildri abstrakt list og um leið ■
hófst i rauninni nýtt timabil i I
islenskri listasögu. Halldór Lax- |
ness: íslensk list var ekki söm og ,
áður. Hér stóðu menn andspænis i
þroskuðum islenskum listamanni I
sem hafði samsamað sig list sam- |
tiðarinnar, framlagi einstaklings ■
sem tjáði hina miklu umbyltingu i I
málverki aldarinnar, og þótt I
þetta framlag væri 1 grundvallar- |
atriðum i andstöðu við náttúru- ■
eftirlikingu, þá réðist það samt af I
islenskri birtu, litrófi og form- I
táknum...
■
Að vinna
ódauðleg verk
En nú erum við eiginlega komin J
út fyrir ramma þessa viðtals. Viö ■
vitum að eftir ýmsar skrýtnar I
geðshræringar viö upphaf I
afstrakttima vann list Svavars og ,
samferöamanna hans marga ■
sigra og ágæta sigra. Þróttur, I
formvilji og uppreisnarandi I
Svavars var mikill þáttur i þeirri ,
sögu eins og listfróðir menn og ■
smekkvisir hafa itrekað.
Það er merkileg reynsla að I
skoða myndir með Svavari, ,
hlusta á hann bera saman skyldar ■
myndir og bera fram dæmigerða I
athugasemd eins og þessa hér: |
Ég sé hvernig ég hefi fikraö mig ■
áfram i andúð gagnvart þvi sem I
ég haföi verið að gera áöur... Ég I
hefi mest gaman af myndum sem |
ég hefi ekki tekið fram lengi. Mér •
finnst þá útilokað að mála sllka I
mynd framar, það þýðir ekki að I
ganga veginn til baka.
Einu sinni spuröi Svavar og ■
benti á nokkrar myndir sinar: I
Heldurðu ekki aö fólk komi og I
segi þetta er nú alveg eins og I
krakkarnir minir eru að gera? ■
— Kannski, svaraði ég. Menn
hafa lengi þann steininn klappaö.
En hverju svarar þú þá?
— Ég segi: börn eru góöir
listámenn. Reyni að bjarga mér á
þvi.
Ég spurði Svavar llka að þvi, ■
hvað honum fyndist um I
afturhvarf til hins figúratifa, um I
„konsept” og aðra þá hluti sem J
hafa verið á döfinni.
Ég get, sagði Svavar, ómögu- I
lega haft neitt á móti þvi. En mér |
finnst þaö sé óþarflega mikið um ,
hliöarstökk á þeim brautum. Mér ■
finnst lika að sumt af þessu unga I
fólki velti mjög fyrir sér tækni- |
legum hlutum, sem mér finnast ,
ekki skipta neinu höfuðmáli.
Ef mér leyfist að minna á þá |
gömlu daga: þá skulfu menn af ,
áhuga á þvi að vinna einhver ■
ódauðleg verk, sem fullnægðu I
þeim sjálfum og öllum heimi... |
Það fer vel á þvi, aö láta þau •
orð tengjast við innilegar heilla- I
óskir til Svavars, sem er sjötugur I
1 dag.
Arni Bergmann. ■
Nýtt jólakort
frá
Ásgrimssafni
Jólakort Asgrimssafns á þessu
ári er prentað eftir vatnslita-
myndinni „A ferð yfir Kaldadal”.
Myndin er máluð árið 1922 og
þykir ein af öndvegismyndum
safnsins. Sýnir hún hvernig As-
grimur Jónsson ferðaðist þar sem
voru vegleysur einar.
Kortið er i sömu stærð og hin
fyrrilistaverkakortsafnsins, með
islenskum, dönskum og enskum
texta á bakhlið,
Grafik sá um prentun þessa
korts,en Eirikur Smith listmálari
vaidi myndina til prentunar, en
hann hefur verið ráðunautur As-
grimssafns frá fystu tið
Einsog undanfarin ár helstsala
jólakortanna snemma til hægðar-
auka fyrir þá sem langt þurfa aö
senda jóla- og nýárskveðju en
þessar litlu eftirprentanir af
verkum Asgrims Jónssonar má
telja góða landkynningu. Ennþá
eru fáanleg hin ýmsu kort sem
safnið hefur látið prenta undan-
farin ár. Agóði af kortasölunni er
notaður til viðhalds listaverkum
safnsins.
Listaverkakortin eru aðeins til
sölu i Asgrimssafni, Bergstaða-
stræti 74 á opnunardögum og I
verslun Rammagerðarinnar i
Hafnarstræti 17.
Safniö er opið sunnudaga,
þriðjudaga og fimmtudaga frá kl.
1,30-4.
úrvalsvara á
instöku verði
Skoðið TY .
saunaklefan
til notkunar
Nú bjóðum við hina viöurkenndu TYLO saunakiefa á einstak-
lega hagstæðu verði. Fáanlegir i ýmsum stærðum. Lítill
afgreiðslufrestur.
Munið hina þægilegu kaupsamninga - allar afborgnnir með
póstgiróseðlum i stað víxla.
Byggingavörudeild
Jón Loftsson hf.
IJJ Hringbraut 121 simi 10 600
Þaö datt dýrgripur, svona af
tilviljun, upp I hendurnar á mér
á dögunum. Mig langar að
þakka hann nokkrum orðum og 1
leiöinni að benda öðrum á það
að þeir eiga hans llka kost ef
vilja.
Það er ekki hversdagslegur
atburöur að islenskt útgáfu-
fyrirtæki, á þessum siðustu
og..., sjái sérfært að láta frá sér
ganga vandað snilldarverk á
efnissviöi sem sjaldnast gerir i
blóðiö sitt, fjárhagslega. Þegar
þetta gerist er það heiður útgáf-
unni og sómi þjóöinni.
Þetta hefur Iðunn I Reykjavik
gert með þvi að taka að sér út-
gáfu á frábæru ritverki Hannes-
ar Péturssonar, Kvæöafylgsnl,
um skáldskap eftir Jónas Hall-
grlmsson.
Og það er ekki heldur hvers-
dagslegur atburður að annað
eins ljóðskáld og Hannes
Pétursson beiti gáfum sinum,
þekkingu og innsýn á skáldskap
eftir slikt ljóðskáld sem Jónas
Hallgrimsson. En þegar sá at-
burður gerist er hann stórhátið.
Og er það ekki undur að geta
tekið óvæntan þátt i þessari
hátlö með lestri bókarinnar — ef
til vill ekki sist nú þessa dag-
ana?
Ef til vill þykir það undarlega
að oröi kveöið, en fyrsta lýsing-
in sem ég vil hafa á þessari bók
er sú að hún er skemmtileg og
jafnvel spennandi á köflum.
Hannes er að greiða úr nokkrum
fléttum i kvæðum Jónasar, út-
skýra „fólgna staöi” I „felustil”
Jónasar sem hann kallar svo.
Og honum tekst að gera það af
þvilikri lipurö, hugkvæmni og
þekkingu ab það er óblandiö
yndi að mega njóta þess.
Annar þáttur þessarar
skemmtunar er sá hversu
Hannesi er lagiö að fara um efn-
Hannes Pétursson
Jónas Hallgrimsson
Þeír eru góftlr saman
ið höndum fræðimannsins, eins
og það orð hefur ævinlega verið
skiliö meöal Islendinga. Nú er
Hannes að visu lærður háskóla-
maður og tiökar strangöguð
vinnubrögð og heimildarýni. 1
þessari bók bregður hann fyrir
sig flestum undirgreinum bók-
menntafræðinnar — ef fræði-
grein má kalla — , allt frá
upptekningu texta til menn-
ingarsögulegra og fagurfræði-
legra ályktana.
En hann gerir þetta svo leik-
andi létt, svo áreynslulitið, af
slikri frásagnargleði og sögu-
mennsku — eftir alla frumvinn-
una, yfirleguna og gagnaleitina
— aö þaö sér ekki I saumana. Og
hann nálgast viðfangsefniö
vegna mikilvægis þess i sjálfu
sér eins og islenskir fræðimenn
á öllum tlmum, sveitum og
þorpum hafa gert. Varðar les-
andann þá ekki endilega öllu að
fallist sé þegar á sérhveria
ályktun, heldur skiptir hitt
mestu að hafa sllkan leibsögu-
mann.
Einnig þess vegna er lestur
bókarinnar skemmtun og hátið
sem heldur áfram allt kvöldið
og alla nóttina og langt fram á
morgun, og allt uns siðasta blaöi
er flett. Og þá er eins og ör-
skotsstund hafi liðið slban hún
hófst. Mikil ánægja, nýr skiln-
ingur, nýjar leiðir til að njóta
skáldskaparins, verða eftir og
endast. Þá ér lika eftir löngunin
til að fá að glugga i þetta aftur
og aftur...
Mættu sem allra flestir, þeir
sem á annað borö hirða um
skáldskap, njóta þessarar
skemmtunar. Ég vil fá að þakka
fyrir mig.
Tíminn, 14. nóvember. JS
(Auglýsing)