Þjóðviljinn - 09.12.1979, Blaðsíða 6

6 SÍÐA — ÞJQDVILJINN Sunnudagur 9, desember 1979
í TILEFNI HUNDRUÐUSTU ÁRTÍÐAR:
Þegar Islendingar brugðust
Jóni Sigurðssyni
Ef að einhver maður er
orðinn þjóðhetja eða
þjóðardýrlingur, er hætta
miki! á því að menn hætti
að hugsa um hann. Virðing
fyrir honum er orðin
kennsluefni, fastur liður í
hátíðarræðum, einskonar
borgaraleg skylda. Smám
saman skapast hálfgerð
glansmynd af óskabarni
þjóðarinnar — og ekki
aðeins af persónunni
sjálfri, heldur og
sambandi þjóðarinnar við
hann. Mynd sem er sjaldan
dregin I efa og kemur ekki
oft til umræðu eða endur-
skoðunar.
Eins er málum háttaö um þann
mann sem kallaöur hefur veriö
sómi tslands, sverö þess og
skjöldur og sagöi frægustu setn-
ingu í islenskri stjórnmála-
baráttu: Vér mótmælum allir.
Kynslóö eftir kynslóö hefur boriö
lof á þennan ágæta foringja sem
einn sagnfræöingur hefur um
sagt, aö „i 30 ár bar Jón
Sigurösson einn uppi stjórnmál
tslands” Viö höfum lofaö Jón
fyrir gáfur og þekkingu, fyrir
fræöistörf og þrautseiga baráttu,
fyrirskarpskyggni og hugrekki —
og allt er þetta maklegt. Viö höf-
um lika talaö fallega um
samband þjóöarinnar viö þennan
foringja sinn, „öll þjóöin fylgdi
honum” segir sami sagnfræöing-
ur (Þorkell Jóhannesson) og
skáldin taka i sama streng.
Stephan G. Stephansson orti á 100
ára afmæli Jóns áriö 1911.
Okkar gæfumesta mann
metum viö nú, hann sem vann
þjóö sem átti ekkert vald
ádrátt launa, tign né gjald.
Sögu hennar lög og lönd
leitaöi uppi i trölla hönd.
Tók frá boröi æöstan auö,
ástir hennar, fyrir brauö.
Þaö væri kannski ekki úr vegi
aö hafa hundruöustu ártiö Jóns i
þessari viku aö tilefni til aö rifja
upp,ekki hvaö þessi ágæti leiötogi
geröi fyrir þjóö sina, heldur
hvernig hún reyndist honum. Hér
er ekki um neina fræöimennsku
aö ræöa — hér veröur stuöst viö
merkan þátt i ágætri bók Lúöviks
Kristjánssonar, tJr fórum Jóns
Sigurössonar”, sem
nefnist „Þegar Jóni reið
allra mest á”. Eins og sjá má er
kaflaheitiö sniöiö eftir frægri
ljóölinu: „Þú komst þegar Fróni
reiö allra mest á”.
Danskar
refsingar?
Eins og menn vita lágu föst og
vel launuö embætti aldrei á lausu
fyrir Jón Sigurðsson i hinu
danska konungsriki. Þaö var þvi
ekki aö undra þótt einhverntima
þrengdi svo aö honum aö hann
teldi sig nauöbeygöan til að leita
aöstoöar landa sinna. Isiendingar
hafa aö sinu leyti þóst vita, aö
Danir hafi lagt sig fram um aö
refsa Jóni fyrir baráttu hans, ekki
sist eftir Þjóöfundinn 1851. Menn
hafa taliö eöa staöhæft, aö þá hafi
hann veriö sviptur embætti
(skjalavarðar hjá Fornfræöa-
félaginu i Höfn), aö reynt hafi
veriö aö múta honum meö ágætu
embætti, eöa þá aö komiö hafi
Arni Bergmann
tók saman
veriö i veg fyrir aö hann fengi
embættisem þá lá á lausu. Allt er
þetta málum blandað. Skjala-
varöarstarfiö haföi Jón misst
þegar áriö 1849, en var á biölaun-
um tvö ár eftir þaö. Þaö embætti
sem Jóni gat staöiö til boöa (viö
leyndarskjalasafniö) treysti hann
sér ekki til aö sækja um vegna
þess að i þvi embætti heföi hann
ekki getað siglt til Islands ann-
aöhvert ár til þingstarfa. Yfir-
höfub fer þvi fjarri aö dönsk
stjórnvöld séu eins bölvuð við Jón
og Islendingar hafa lengst af vilj-
að trúa, samkvæmt þeim þægi-
lega hugsunarhætti aö vort böl
hljóti jafnan aö koma aö utan.
Ekki ölmusa
En hvaö um tslendinga sjálfa?
A Þingvallafundi 1852 var ákveðiö
aö senda skyldi Jóni Sigurössyni
700 rikisdali, sem safnaö haföi
veriö eöa loforö fengist fyrir, til
aö standa straum af ferö Jóns og
nafna hans Guðmundssonar á
konungsfund. Ekki tókst samt
betur til en svo, að tveim
áratugum siöar getur Jón þess i
bréfi, aö sum samskotaloforð frá
1851 séu ekki enn komin fram.
Sjálfur viröist Jón hafa illan bifur
á þessari aöferö, þótt hann sé
neyddur til aö játast undir hana ef
hann sér ekki önnur ráö sér til
framfærslu og til þess aö geta
áfram unnið tslandi. Hann segir
um þetta i bréfi frá 1852:
„Ég vil hafa samskot svoleiöis,
að þaö sé frjáls og einarðleg
viðleitni til aö koma þvi fram sem
vér allir viljum, en ekki ölmusa af
meðaumkun viö atvinnulausa
aumingja”.
Leitað eftir
aðstoð
Nema hvaö: Jóni forseta leggst
ýmislegt til, m.a. visindastyrkur
viö Kaupmannahafnarháskóla.
Sá styrkur rann út i árslok 1854.
Var þá allt á huldu um þaö
hvernig Jón gæti ráöiö fram úr
vandræöum sinum. Einmitt þá er
svo aö honum kreppt, aö hann
neyðist til þess að fara þess á leit
viö landa sina heima, aö þeir
liösinni honum. Undirtektir
þeirra voru meö þeim endemum,
aö Jón reyndi slikt aldrei aftur.
Nú var þaö erfitt fyrir
skapstóran mann eins og Jón
Sigurösson aö leita eftir almenn-
um samskotum handa sjálfum
sér — hann er á móti „ölmusu-
gjöfum”. Hann þreifar þvi fyrir
sér um ýmsar hugmyndir meö
aöstoö og milligöngu eins helsta
samherja sins heima á tslandi,
Jóns Guömundssonar, ritstjóra
Þjóöólfs. Fyrst reynir hann að
koma á framfæri hugmynd um
stofnun almenns styrktarsjóös til
aö greiða fjárhagslega götu
þeirra sem veldust til aö hafa
forystu á hendi i þjóðfrelsis-
baráttunni. Um þetta voru til
fordæmi um Danmörku, þar sem
safnað haföi veriö i einskonar
málfrelsissjóö til styrktar frjáls-
lyndum mönnum sem höföu beðiö
efnalegt tjón af „aö vernda frelsi
þjóöarinnar móti stjórninni”.
Næsta ár, 1855, kom Jón ekki á
þing — m.a. vegna fjárhags-
erfiöleika, en lfka vegna þess aö.
hann mun sjálfur ekki hafa viljaö
vera viöstaddur þegar stuönings-
menn hans bæru upp hugmyndir
um aöstoö honum til handa. Sú
aöstoð átti ekki aö vera ölmusa;
eftir þvi sem næst verður komist
hefur Jón helst viljaö aö Islend-
ingar tækju á sig nokkur útgjöld
til að launa hann sem verslunar-
erindreka — ekki sist vegna þess
hve mikinn þátt Jón sjálfur hafði
átt i þvi aö koma á löggjöf um
verslunarfrelsi.
Heiðursgjöfm
sem hvarf
Bréf gengu manna á milli á
tslandi, ekki vantaði þaö, og
helstu stuöningsmenn Jóns skildu
vel nauðsyn þess aö hlaupa undir
bagga meö honum. En
framkvæmd varö öll f skötuliki. í
júni 1855 komu 59 menn úr öllum
landshlutum, þar af tiu
þingmenn, saman til fundar á
Þingvöllum. Þar var gerö
samþykkt, um aö efna til
almennra samskota um allt land
til aö færa Jóni Sigurössyni
„heiöursgjöf”. Ypparlegustu
fulltrúar þjóðar sem mjög hefur
elskaö Jón Sigurösson dauöan,
ætluöu aö láta þaö nægja. Og það
sem verra var: framkvæmdir
fylgdu ekki einu sinni hinni smáu
samþykkt um „heiöursgjöf”.
Ekki tók betra viö á alþingi.
Jón Sigurösson get ekki mætt
sjálfur sem fyrr segir. En I staö
þess aö menn reyndu aö setja sig
inn I hans aðstæöur fór verulegur
hluti þingheims I fýlu — álösuðu
Jóni óspart fyrir aö mæta ekki,
gott ef þeir ekki brigsluöu honum
um föburlandssvik Andrúmsloft-
iö var þannig, aö helstu stuðn-
ingsmenn Jóns áræddu blátt
áfram ekki að hreyfa máli hans á
þingi.
Semsagt: liösbón Jóns kom
ekki til kasta alþingis. Samskota-
tilraunir runnu aö mestu út i
sandinn. Meira að segja sauðir,
sem Tungna- og Hreppamenn
höföu lofað að fyrra bragði aö
senda Jóni, komu aldrei fram.
Þaö er þetta sama ár, sem Jón
Sigurösson tekur aö sér aö svara
lærðri ritgerð eftir danskan laga-
prófessor, en ritgeröinni var
stefnt gegn réttindabaráttu
Islendinga. Aö sjálfsögðu samdi
Jón snjallt og ýtarlegt svar sitt án
endurgjalds —ekki nóg meö þaö:
hann varö sjálfur aö gefa út
bækling meö svarinu á eigin
Næst síöasti dagur ársins
Næstsíðasti dagur ársins eftir Normu E. Samúels-
dóttur.
Beta( húsmóðir í Breiðholti, situr við dagbókar-
skriftir og gerir upp líf sitt, hispurslaust og af ein-
lægni. Upp af slitróttum dagbókarblöðum þar sem
renna saman endurminningar, svipmyndir daglegs
lífs og hvers konar utanaðkomandi áreiti rís smám
saman heilsteypt persónulýsing, skýr og trúverðug
mynd af hlutskipti láglaunafólks, húsmæðra fyrst
og fremst, í svéfnhverfum Stór-Reykjavíkur. Því
nærtæka viðfangsef ni hafa ekki fyrr verið gerð skil
í íslenskri skáldsögu.
Næstsíðasti dagur ársins er fyrsta bók Normu E.
Samúelsdóttur.
Mál og menning
kostnaö — fyrir prentunina varð
hann aö borgar rúma hundrað
rikisdali.
Framtak
Reykhólamanna
Þetta sama sumar, 1855, veröur
til i Reykhólasveit boösbréf eöa
ávarp, sem sr. Ólafur E. Johnson
samdi. Þar er fariö fögrum
oröum um störf Jóns
Sigurðssonar i þágu lands og
þjóöar, sem hafi hingað til veriö
vanmetin, en eins og þar segir:
„Nú eru (sem betur fer) augu
nokkurra landsmanna farin aö
opnast og þeir farnir aö sjá
hvilikan mann þeir eiga, þar sem
herra Jón Sigurösson er, og
hvilikur vanheiöur þaö er öllu
landinu, ef hann af viöurværis-
skorti þyrfti aö neyöast til aö
yifirgefa málefni vor”. Siöan
segir aö „nokkrir fööurlandsvin-
ir” hafi tekið sig saman um að
skjóta saman nokkru fé honum til
aöstoðar og er skorað á aöra aö
gera slikt hið sama.
Bréfið birtist I Þjóöólfi — og
þangaö voru og sendir þeir 47
rikisdalir sem Reykhólamenn
höföu safnaö.
Jón Sigurðsson var ekki hrifinn
af því lofi sem hann var borinn I
þessu bréfi, né heldur stórýkjum
sem þar var aö finna um ofsóknir
Dana á hendur honum. En það er
önnursaga. Það sem mestu skipt-
ir i þessu sambandi er það, að
enginn varö til þess að taka undir
þetta fordæmi Reykhólamanna. I
blaöinu Noröra birtust nöldur-
greinar sem annaðhvort fundu
Jóni forseta allt til foráttu og var
látið aö þvi liggja aö sá próflausi
aumingi heföi nóg fyrir sig að
leggja. Onnur grein mælti I móti
„betli”eins og fjárhagsstubning-
ur viö Jón Sigurðsson var nefnd-
ur, og var þá til þess visaö, að Is-
lendingar væru svo fátækir aö
þeir mættu enga aura missa.
Vist var alþýöa manna fátæk
um þær mundir, en eins og Lúövik
Kristjánsson bendir rækilega á i
fyrrgreindri bók sinni, þá yar þaö
ekki auraleysi sem kom i veg
fyrir aö þeir hjálpuöu sinum
mætasta manni, heldur pólitisk
nærsýni, fullkomið skilningsleysi
á hlutverki og starfi Jóns.
Stytta af Lúther
Þetta sama ár, 1855, efndi
prófasturinn i Norbur-Múlasýslu
til kirkjufundar, þar sem hvatt
var til þess aö safnaö væri fé til
kristniboös i Kina. Þrem árum
siðar fengu söfnuöir landsins
ávarp, þar sem sagt var frá þeim
merku tiöindum, að Loövik
stórhertogi i Hessen og við Rin
hafi komiö á fót i sinu „allra
hæsta ástrika verndarskjóli”
Framhald á bls. 25.