Þjóðviljinn - 09.12.1979, Blaðsíða 10

10 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 9. desember 1979
helgarvíðtalíd 1
Lárus Ýmir óskarsson hefur aö eigin sögn aldrei
verið léttari síðan hann hætti að stækka, en einmitt nú.
Enda hefur maðurinn staðið í ströngu að undanförnu:
Leikstýrt „Drottinn blessi heimilið" eftir Guðlaug
Arason fyrir íslenska sjónvarpið. Og eins og komið
hefur fram i fréttum/ þá voru kræsnir kvikmynda-
kaupmenn skandinaviskra sjónvarpsstöðva ekki fyrr
búnir að sjá ræmuna fyrr en þeir ruku upp til handa og
fóta: //Þetta kaupum við!" islenskir sjónvarpsáhorf-
endur geta hins vegar hlakkað til annars í jólum, en þá
verður þessi frumraun þeirra Guðlaugs og Lárusar
fyrir íslenskt sjónvarp frumsýnd.
Teikning og texti: Ingólfur Margeirsson
Þeir sem hófu kosninga-
nóttina snemma fyrir framan
skjáinn, sáu aftur á móti loka-
verkefni Lárusar viö sænska
kvikmyndaskólann, Drama-
tiska Institutet. „Fuglinn i
búrinu” fékk meira aB segja
einkunnina „eini ljósi punktur
kvöldsins” hjá ööru siödegis-
blaöanna.
Lárus er þó ekki manna auö-
veldastur aö fá i viötal eöa aö
tjá sig um eigin myndir. „Mér
leiöist aö tala um eigin verk, og
finnst myndir mínar vondar eft-
ir á”, er svariö sem und-
irritaöur fékk. Eftir nokkrar
fortölur og þar sem „Fuglinn”
haföi veriö sýndur I sjón-
varpinu.féllsthann þóaö lokum
á aö tjá sig um þá mynd.
— t „Fuglinum i búrinu” er
aðeins sagt eitt orð „titta!” eða
„sjáðu, horföu!”. Hvers vegna
þessi orðafæö?
— Þessi mynd er eins konar
mótmæli gegn öllu kaffibolla-
þambinu sem maður hefur séö I
sænskum kvikmyndum? myndir
af fólki sem maður sér tala. Ég
var oröinn afskaplega þreyttur
á þessum mynddauöu umræöu-
filmum og ákvaö aö fara eins
langt frá þeim og ég gat.
hver listamaöur aö ákveöa
hvernig hann vill vinna og fyrir
honum er þaö rétt. Fólk getur
skammast út I þá ágætu menn
Kurusawa, Bergmann, Hitch-
cock eöa Fellini, en þaö breytir
ekki þeirristaöreynd aöþeir eru
sjálfum sér samkvæmir. Og þaö
er aöalatriöiö.
Ég hef andúö á Godard, en get
aöeins leyft mér aö gagnrýna
hann á huglægan hátt, þvi auð-
vitaö hefur kvikmyndin
ótrúlega marga tjáningarmáta,
og allt er þetta listsköpun sem á
rétt á sér. Persónulega finnst
mér t.d. aö kvikmyndin eigi
ekki aö vera boöberi oröa, mér
finnst þaö slæm nýting á mögu-
leika kvikmyndarinnar, en ef
menn vilja einblina á þann eina
möguleika, ja, þá er þaö þeirra
mál.
Þú kannast eflaust viö þessar
svokölluöu heimildarmyndir,
vélin látin sýna yfirlitsmynd yf-
ir einhvern dal, meöan saga
byggöarlagsins er lesin upp.
Eöa eins og ég sá einu sinni 1
sjónvarpinu: Háskóli Islands
kvikmyndaöur og þulurinn
sagði: „Þetta er Háskóli
Islands, hann var stofnaöur
1911.”
Rissblokk
á 20 miljónir
— Er þar með sagt aö þú að-
hyllist meira myndrænar
lausnir en orðlegar i kvikmynd-
um?
— t þessu tilfelli, já. En ég vil
gjarnan vinna þannig, aö sam-
tölin veröi ekki forsenda
skilnings heldur sé likt og
músik; þau gefi tóninn. Viö
getum tekiö dæmi: Tvær
manneskjur ganga á móti
hvorri annarri a götu. Ef maður
leggur þrillermúslk undir,
hugsar áhorfandinn: „Aha,
hann ætlar aö drep>a hana!”. Ef
hins vegar er sett strengjatón-
list undir, hugsar sami
áhorfandi: „Aha, hann ætlar aö
kyssa hana!”
Þannig er þaö einnig meö
taliö: Þaö má aldrei koma sem
upplýsingar I staö myndar-
innar.en áaöstýra upplifuninni
aö þvi sem maöur sér.
Sama gildir um mynd-
bygginguna, lýsinguna, um-
hverfiö. Viö getum haldiö áfram
meö fyrra dæmi: Hughrifin
breytast eftir þvl hvar parið
hittist, er þaö I umferöargötu, á
leiöi, eða úti viö sjó? Eöa er
morgunn, nótt, dögun? Þaö er
einnig afgerandi atriöi hvernig
leikararnir taka sig út. Þeir
geta villt á sér heimildir gagn-
vart hverjum öörum en aldrei
til lengdar gagnvart áhorfand-
anum. Allt veröur aö stemma
þegar maöur horfir á myndina
eftirá, hver einasti þáttur
veröur aö ganga upp.
Og nú fær Lárus sér nýjan
vindil.
— o —
— Hefurðu fastmótaðar
hugmyndirhvernig kvikmynd á
að vera?
Lárus blæs reyknum frá sér.
— Þetta hvernig kvikmyndir
eigi aö vera eða eigi ekki aö
vera, þaö er sama tóbakiö og
meö skáldsögur, ljóö eöa mál-
verk. Þaö er ekki til nein absólút
aöferö, en aftur á móti verður
upp
Þá finnst mér einhvernveginn
aö ekkert sé eftir.
Ég held aö hægt sé aö segja,
aö grundvallaratriöi góöra
kvikmynda sé þaö, aö þær
þrykki ekki áhorfandanum
niöur I sætið og mati hann, held-
ur geri áhorfandann virkan og
leyfi honum aö leggja saman
tvo og tvo.
Annars er gaman aö spá i,
hvernig góöur listamaöur veld-
ur þvi sem hann er aö gera og
fer aö þvi aö gera góöa hluti.
Þaö er nefnilega alveg út i hött
aö nokkur listamaöur stökkvi
fullgildur út úr höföi Seifs.
Hann þarf ákveöna reynslu,
ákveöinn þroskaferil og hann
þarf aö hafa glímt viö viöfangs-
efnin áöur en hann nær tökum á
þeim. Þess vegna skulum viö
gera okkur grein fyrir aö rithöf-
undar hafa skrifaö mikiö fyrir
skúffuna áöur en þeir birta sina
fyrstu bók, málarar hafa notaö
margar rissblokkir áöur en þeir
opna slna fyrstu sýningu o.s.frv.
Kvikmyndageröarmenn hafa
hins vegar ekki mikiö ódýrari
Drukkið
kaffi með
Lárusi Ými
Óskarssyni
leikstjóra
rissblokkir en upp á svona 20
miljónir.
— o —
Lárus drekkur kaffiö svart.
Og nú berst talið að hlutverki
leikstjórans og valdi hans gagn-
vart samstarfsfólkinu.
— Þetta er vist mjög við-
kvæmt mál nú á dögum, en mln
skoöun er sú aö leikstjórinn eigi
aö hafa slöasta oröiö um allt
sem endanlega kemur fyrir
eyru og augu áhorfandans.
Þetta þýöir auövitað ekki aö
samstarfsfólkiö sé bara meö til
aö uppfylla óskir leikstjórans.
Teóretiskt gæti maöur hugsað
sér aö I góöri kvikmynd eöa
leiksýningu eigi leikstjórinn
bara 5% hugmyndanna. En það
er óhjákvæmilegt aö hann
veröur aö hafa valiö allar lausn-
irnar úr þeim hugmyndum sem
komið hafa fram hjá samstarfs-
fólkinu.
Skylda min sem leikstjóra
gagnvart áhorfendum er aftur á
móti sú aö ég sé sjálfum mér
trúr siöferöilega. Þetta á alveg
eins viö um leikara, en hjá
báöum stéttum vill veröa mis-
brestur á — oftaf peningaþörf.
Spursmáliö er nefnilega : Fyrir
hvern er maöur aö gera
hlutinn? Svariö hlýtur endan-
lega aö veröa: Fyrir sjálfan sig.
Þú getur sem listamaður aöeins
haft eigin dómgreind aö leiöar-
ljósi. Til þessaö geta gefiö eitt-
hvaö þarf maöur fyrst aö eiga
þaö sjálfur. Mér list llka alltaf
hálf illa á þegar fólk segist vera
aö starfa aö list bara til aö
kenna öörum — gjarnan ver
menntuöum. Afstaöan veröur
aö vera sú aö meö hverju viö-
fangsefni sé listamaöurinn
sjálfur aö læra og rannsaka. Sé
svo er von til aö verkiö veröi
öörum tíl góös lika. Hið fyrra er
fáránlegurhroki. ÞaBþýöir ekki
aö hlaupa endalaust eftir smekk
annarra, þaö er ekki hægt aö
taka miö af menningarvitum
eða meöal-jóni. Þaö sést llka
eins og skot þegar menn eru
farnir aöselja eöa kitla kllkuna
I kring um sig. Nú, eöa eigin
buddu.
— Hafa islenskir kvikmynda-
gerðarmenn átt þetta til?
— Ja, forsendan fyrir þvi aö
Islenskar kvikmyndir eiga að
seljast erlendis, viö erum jú
alltaf aö miöa viö þaö, er ein-
mitt aö þær séu íslenskar. Þaö
er ekki til mikils aö fjalla um
islenska eöa samevrópska
borgarastétt og blanda inn einu
moröi eöa svo og halda aö þar
meö sé maöur Islenskur
Chabrol. Þaö er bara til einn
Chabrol og hanner franskur. Til
þess maöur geti lýst af vití
ákveönu, mannlegu ferli þarf
maöur aö þekkja þann kúltúr,
sem þaö gerist i.
Viö getum sagt þetta svona:
Góö list er túlkun á veruleikan-
um I viöustu merkingu þess
orös, en verri list er sú sem bara
stælir veruleikann og verst sú
sem bara stælir aöra list.
Þetta er líka ástæöan fyrir því
aö sú pólitiska vitund sem er
sprottin upp úr stúdentaóeirö-
unum 1968 er listrænt geld.
— Hvað áttu við?
— Pólitlsk meövitund getur I
mjög grófum dráttum veriö
sprottín upp úr tvennu: 1 fyrsta
lagi getur einstaklingurinn
rekiö höfuöiö I pólitlskan veru-
leika og tekiö afstööu, sem fyrst
er tilfinningaleg og svo kannski
líka fræöileg. I ööru lagi getur
maöur fengiö pólitlska meövit-
und meö samræöum og lestri og
skiliö samhengi þjóöfélagsins
fræöilega.
Þannig var megnið af
’68- kynslóöinni: Misréttí og
óréttlæti þjóöfélagsins hefur I
mjög fáum tilfellum brunniö
þessu fólki á skinni. Fyrir
bragöiö er hinn eini bakhjarl
teorian og skoöanir þess nánast
trúarbrögö, því allt stendur og
fellur meö hugmyndafræöinni.
Hrynji hluti hugmyndafræöinn-
ar skiptir þetta fólk annab hvort
um trúarbrögö eöa gerist for-
lagatrúar — fatalistar.
1 fáum orðum sagt: Þessi
^kynslóö á bakhjarl i fræöi-
kenningum en ekki veruleikan-
um. Þetta hefur haft þau áhrif,
aö listsköpun þess gengur undir
gagnrýni teorlunnar: hver
setning eöa hugsun á papplr
veröur aö standast sensúr
fræöikenningarinnar. Hinir
fyrrnefndu þurfa „bara” aö
bera verk sin undir veruleika-
skjmiö. M.ö.o. lífiö.
Þaö er einnig hægt aö beita
afstöðuleysi lifsins og umhverf-
isins sem oft lýsir sér I einangr-
uðum egóisma og þá fylgir
engin skoöun á réttlátu þjóö-
félagi. Þaö veldur þvl aö
viðkomandi er ekki fær um túlk-
un á raunveruleikanum.
— Lárus, ég hef alveg gleymt
að spyrja þig um „Drottinn
blessi heimilið”, sjálfa jóla-
mynd sjónvarpsins?
— Ég vil ekki gefa
áhorfendum neinn leiöarvlsi
fyrirfram, hvernig horfa eigi á
myndina. Hins vegar reyndi ég
aö vinna mitt verk I góöu sam-
starfi viö Guölaug Arason, meö
þaö fyrir augum aö eina dauöa-
syndin væri ef áhorfendanum
leiddist. Þaö þarf ekki aö þýöa
aö hann eigi aö hlæja allan
tlmann, þaö má alveg eins
dapra fólk, bara ef þvi leiöist
ekki.
— im