Þjóðviljinn - 09.12.1979, Blaðsíða 8

8 SIÐA — ÞJÖÐVILJINN Sunnudagur 9. desember 1979
Árni
Bergmann
skrifar
bókmcnntrir
Sigur verkamanns
Tryggvi Emilsson:
Fyrir sunnan.
Æviminningar.
Þriöja bindi.
Mál og menning.
1979. 317 bls.
Tryggvi Emilsson hefur lokið
miklu verki og ágætu. Þriöja
bindi æviminninga hans er út
komiö og segir frá Reykjavikur-
árum Tryggva, sem flutti frá
Akureyri suöur áriö 1947, frá hús-
næöisbasli i úthverfum eftir-
striösáranna, frá striti og erfiöis-
mönnum og þá ekki sist frá verk-
fallsátökum höröum og annarri
stéttabaráttu.
Margar aldir
Æviminningar Tryggva hafa
ekki sist orðið okkur merki-
legar fyrir þær sakir, að þar
segir samtiöarmaöur okkar
sögu margra alda. Lesanda
finnst einatt aö Tryggvi Emilsson
hafi lifaö nær allar aldir tslands-
sögunnar. Viö höföum i fyrri
bindunum kynnst hinu kyrr-
stæöa tslandi dreifbýlisins sem
teygöi sig langt aftur i aldir, ör-
birgð þess, haröneskju og kúgun,
en einnig sælum stundum sonar
þess i samvistum viö náttúru og
skáldskap. Viö höfðum einnig séö
þetta tsland hopa á hæli á ævi-
skeiði Tryggva fyrir nýjum
vandamálum og nýjum skilningi
alþýöu á kjörum sinum og hlut-
skipti. Þaö mætti ætla aö loka-
bindi verksins, sem fjallar um
eftirstriðsárin, sé snauöara aö
tiöindum en hin fyrri, og er þaö að
nokkru leyti rétt. Samt mun sá
maður ösanngjarn sem kvartar
yfir aö þaö sé daufleg bók. Enn
eru aldir aö vikja og nýjar að risa
á ferli islensks erfiðismanns; við
erum t.a.m. minnt á það, hve
stutt er siðan tækniöld gekk i garö
og þokaði til hliðar handverk-
færum eins og haka og skóflu —
og þar með heilu kerfi af siðum og
venjum og afstööu til starfs.
Orlofsbyltingin
Þaö sem einna eftirminnilegast
T■!¥(>(• VI EMIL8SON
veröur i Fyrir sunnan er einmitt
lýsing Tryggva á vinnufélögum
hans, hitaveitukörlunum sem
áttu eitt sameiginlegt, fátæktina
og svo það viöhorf aö „vinnan var
mönnum skylda og skapadómur
sem ekki mátti rifta, allt annað
varð aö sitja á hakanum”. Ævi-
kjör þessara manna höföu sniðiö
þeim svo þröngan stakk, aö þeir
hlutu að gefa lifi sínu merkingu
meö þvi aö játast undir þaö að
„laun vinnunnar voru vinnan
sjálf” eins og Tryggvi kemst aö
oröi. Þetta þýddi meöal annars,
að ferðalög, þótt ekki væru nema
eins eöa tvegja daga skemmtiferö
út i náttúruna, voru „utan
rammans”. Þaö þarf hressa
félagshyggjumenn eins og
Tryggva sjálfan til aö ýta viö
verkamönnum og fá þá til aö
leyfa sér slíkan munað.
Frásögnin af þessari orlofsbylt-
ingu, sem er svo ótrúlega
skammt undan i tima, er einkar
hlýleg og geöþekk. Það stafar
ekki aðeins af vinsamlegri
gamansemi sem Tryggvi bregöur
fyrir sig i lýsingu á vinnufélögum
sem „voru meö innra manninn
utan á sér” I tilefni þess ævintýris
sem skemmtiferðirnar voru. Viö
erum i leiöinni minnt á þaö, aö
Tryggvi er sveitamaður sem
nýtur sin hvergi betur sem rit-
höfundur en þegar hann hefur
náttúruna hið næsta sér og getur
tengt lif og strit við aðdáun á fis-
léttum snjótittlingum i hvassviöri
eöa listflugi smárra flugna i
sumarlogni.
Siöferöilegur
áttaviti
Mig minnir það hafi verið
Bjarni frá Hofteigi sem skoöaöi
bréfasafn annars islensks erfiöis-
manns og bókmenntamanns,
Stephans G. Stephanssonar, og
var þá aö leita aö snöggum bletti
á skáld-bóndanum, en fann enga,
og brást glaöur viö sem vonlegt
var. Nú er á þetta minnst vegna
þess, aö eins mundi fara fyrir
þeim sem leitar f æviminningum
þessum aö áviröingum i fari
sögumanns. Lesandinn mun ekki
finna i fari hans hefnigirni né
meinfýsni né heldur lágkúruskap.
Oft greinir Tryggvi frá höröum
átökum og ýmislegri rangsleitni
viö snauöa menn — en hann kann
þá list, að skýra frá þeim at-
buröum án þess að gera lltið úr
andstæöingum persónulega — og
þá lika án þess aö hann láti
persónulegt umburðarlyndi sitt
fyrirgefa þaö ranglæti sem
framiö var. Sá siðferöilegur og
-pólitiskur áttaviti sem Tryggvi
hefur smiöaö sér reynist mjög
áreiöanlegur. Þaö særir hann
mest aö verkamanninum er sýnd
litilsviröing, aö honum er gleymt,
að hann fær að kenna á hunsku
yfirlæti og mismunun af hálfu
ýmissa þeirra sem betur eru
settir. Slikan ósóma lætur
Tryggvi ekki I gleymsku falla og
hann foröast þaö um leiö aö láta
réttláta beiskju smækka sig og
viöhorf sin.
Heimildargildi
Þaö hefur veriö fundiö aö þvi,
aö Tryggva láti verraö lýsa þátt-
töku sinni i sjálfri verkalýös-
baráttunni og flokksstarfi sósial-
ista en mörgu ööru.'Það er nokk-
uö til I þessu: stundum finnst les-
anda aö einmitt þessi þáttur ævi-
starfsins sé höfundinum svo heil-
agt mál, að hann geti ekki lýst
honum af jafn frjálslega og ýmsu
ööru. En þar fyrir er ekki ástæöa
til aö gera litiö úr heimildargildi
Tryggvi Emilsson
minninganna einmitt að þvi er
þetta varðar — minni okkar
dregur skammt og margir halda
aö þaö sé alltaf aö versna, nýjar
kynslóöir eru undra fáfróðar um
þaö sem geröist þótt ekki væri
nema fyrir tuttugu árum. Bók
Tryggva fyllir upp i margar
eyöur bæöi i minni og þekkingu —
og er þar með ekki hvaö sist átt
viö lýsingar hans á stórverk-
föllum um og eftir 1950.
Holl fylgd
1 fyrri skrifum um þessa bók
hafa verið tiundaöir ýmsir kostir
Tryggva Emilssonar sem rit-
höfundar, skyggns manns á
náttúru, skáldskap og sambýli
manna. Undir lokin er ærin
ástæða til aö itreka þaö sem fyrr
var sagt um þann sigur sem
maðurinn Tryggvi Emilsson
vinnur i þessari bók: hlýlegur
maður, einlægur, hjálpfús, ósér-
plæginn. Undir bókarlok litur
aldraður verkalýössinni og
sósialisti yfir farinn veg og segir:
„Þaö er gott til þess að hugsa i lok
langrar göngu að hafa átt þess
kost aö velta völum úr leið þar
sem gatan var grýttust og hafa
veriö þátttakandi i samtökum
verkamanna þegar vegir til nýs
tima voru ruddir og björgum
bylt”. Stór veröur sá skari les-
anda sem vill svara þvi til, að það
er sannarlega gott til þess að
hugsa að jafn góöur og vammlaus
drengur hafi verið með i för.
AB
Enginn verður
óbarinn biskup
Jóhannes Helgi.
A brattann.
Agnar Kofoed-Hansen
rekur minningar sinar.
AB 1979.
Samtalsbókin er áfram nokkuö
gildur þáttur i bókaútgáfu. Stund-
um eru uppi vangaveltur um það,
hvort sjálft þetta form búi yfir
innbyggðum ókostum til að
mynda i samanburði viö sjálfs-
æfisögur. Engin aigild svör verða
fundin við þvi. Sá sem er tilefni
bókar hefur það að mestu i hendi
sér, hvaö kemur fram,hve nálægt
hann hleypir forvitnum — hvort
sem spyrill heldur á penna eöa þá
hann sjálfur. Þaö kemur að
visu fyrir, aö spyrill hefur sýnt
fórnarlambi sinu svo áleitinn
áhuga og þrautseigan, að ráöin
eru með nokkrum hætti tekin af
sögumanni og eitthvaö nýtt verö-
ur til. En þaö er fremur sjaidgæft.
Þaö gerist til dæmis ekki I bók
Jóhannesar Helga um Agnar
Kofoed-Hansen. 1 stórum drátt-
um er hér um aö ræöa stækkaö
blaöaviötal, með kostum þess og
göllum,meöal annars vissri óreiöu
I niöurrööun efnis. Þáttur skrá-
setjarans er ekki áberandi, hann
býr til ramma utan um upprifjun-
ina með tedrykkju og gönguferö-
um, einatt sleppir hann sjálfum
spurningum sinum, en lætur sér
nægja aö gefa þær til kynna meö
punktalinu og spurningarmerki.
Þaö er kannski óþarfijeins og til
þessarar bókar er stofnaö heföi
liklega veriö betra aö Jóhannes
Helgi drægi sig enn meira i hlé.
Semsagt: Agnar Kofoed-
Hansen ræöur feröinni i þessari
bók. Enginn þarf aö efast um aö
þessi uppeldissonur danska sjó-
hersins, flugmaöur, flugmála-
frömuður o.m.fl. sé ágætt tilefni i
bók. Upphaf fiugs i hverju landi
hefur verið mikið ævintýri og þaö
leikur viss rómantiskur ljómi um
þá sem þar áttu hlut að máli —
ljómi sem hverfur ekki jafnvel
þótt hrifningarvima frá fyrri
skeiöum tæknialdar hafi nú um
stundir vikiö fyrir timburmönn-
um og þreytu. Agnar Kofoed-
Hansen segir hér allitarlegan
flugmálaannál. Ýmislegt veröur i
honum nokkuð þurr fróöleikur
venjulegum lesanda, þótt ekki sé
aö efa að hann komi sér vel þeim
sem hafa sérstakan áhuga á
þessu sviði. Þaö sem ófróöir
menn hafa mest gaman af eru
blátt áfram mannraunasögur af
háskalegu flugi i upphafi is-
lenskrar flugaldar — sem eru i
raun og veru merkilega skyldar
fyrri hrakningasögum frá þeim
tima þegar menn fóri 1 tvisýnar
ferðir á tveimur jafnfljótum.
Agnar Kofoed-Hansen hefur
lagaö lif sitt aö hugsjóninni um
manninn sem hefst af sjálfum sér
til frama og velgengni, brýst yfir
hindranir meö dugnaði og hörku
og sjálfsaga, nálægt þungamiðju i
æfi hans er sú dýrkun starfs og af-
reka sem einkenndi upphaf borg-
aralegrar tæknialdar og okkur
strákum var á sinum tima
innrætt með lofsamlegum bókum
um Henry Ford, Edison og fleiri
kappa. Sjálfur verður sögumaöur
heldur geöfelld „afurö” sliks
hugsunarháttar — sem betur fer,
þvi á þessum vegum eru margar
Agnar Kofoed-Hansen
hættur sjálfshafningar og valda-
hroka. Agnar Kofoed-Hansen tel-
ur sig vera hlynntan herþjálfun
vegna „uppeldisgildis hennar,
sjálfsagans sem hún innrætir
mönnum, regluseminnar og
likamsþjálfunarinnar”. En hon-
um tekst samt að sýna fram á
ranghverfu þessarar sömu her-
þjálfunar i giska fróölegum kafla
um veru sina á flugskóla danska
sjóhersins. Hvort sem hann hef-
ur nú viljað það sjálfur eöa ekki,
kemur þar vel fram, aö einmitt á
vettvangi herþjálfunar og heraga
fá ýmsar viöbjóðslegar hvatir ab
gera mikinn usla á mannslifum —
áður en til striös kemur.
I bókinni eru ýmsar almennar
vangaveltur um lifiö og tilver-
una: um eilifa lífiö og trúna og
annað þaö sem gerir alla jafn-
vitra og jafnheimska. Stundum
verða þessar vangaveltur óvart
spaugilegar eins og þegar sagt er
af rammri alvöru: „Konan geng-
ur eins og þú veist eins og rauður
þráöur gegnum alla skráöa sögu
mannsins og gerir enn”.
AB
Dœmisögur Esóps í
þýöingu Þorsteins
frá Hamri
Bókaforlagið Saga hefur sent
frá sér bókina Dæmisögur Esóps I
þýöingu Þorsteins frá Hamri.
Dæmisögur Esóps eru meðal sf -
gildra verkalheimsbókmenntanna
safn ævafornra sagna, sem ef til
vill hafa fylgt mannkyninu I ár-
þúsundir. Um uppruna þeirra er
fatt vitað, en þær eru kenndar við
Esóp nokkurn,þræl á Samos, sem
uppi var á 6. öld f.Kr. Sögurnar
hafa liklega gengið lengi I munn-
mælum en um 300 f. Kr. var þeim
safnaö saman og þær stilfæröar
ýmislega i bundnu máli og lausu.
Sögurnar flytja einfaldan og
ljósan boðskap, sem aldrei fyrn-
ist. Raunveruleiki þeirra er hinn
sami og fyrir tvö þúsund árum ef
skyggnst er til hinna mannlegu
viöbragöa sem þær fjalla um og
eru innsti kjarni þeirra.
Margir munu kannst viö eldri
þýöingar á Dæmisögum Esóps,
t.d. þýöingu Steingrims Thor-
steinssonar (útg. 1895, 1904 og
1942) og þýöingu Freysteins
Gunnarssonar (útg. 1942). En þar
sem þessar bækur eru nú löngu
ófáanlegar er vist aö margir
munu fagna þessari útgáfu á
Dæmisögum Esóps I vandaöri
þýöingu Þorsteins frá Hamri.
Þetta er i fyrsta sinn sem
Dæmisögur Esóps koma út i
myndskreyttri útgáfu hér á landi,
en i bókinni eru 28 litmyndir auk
38 svart-hvitra teikninga, sem
allar eru eftir breska listamann-
inn Frank Baber. Bókin er 116
blaösíður, i stóru broti, og i henni
eru 143 sögur. Hún kostar kr. 5.978
(m. sölusk.).
Dæmisögurnar hafa ýmist vcrið
teygðar eöa styttar gegnum
aldirnar, segir þýöandinn Þor-
steinn frá Hamri. Þessi texti er
langt frá þvl aö vera samhljóða
fyrri þýðingum...