Þjóðviljinn - 04.10.1980, Blaðsíða 9

Helgin 4. — 5. október 1980. ÞJóÐVILJINN — SIDA 9
STJÓRNMÁL Á SUNNUDEGI j Lúðvík Jósepsson skrifar:
H ávaxtastefnan er gj aldþrota
Það hefir margt farið öðru visi
en til var ætlast, i svonefndum
„efnahagsráðstöfunum” okkar
fslendinga. Aðgerðir i efnahags-
málum hefir ekki skort. Þær hafa
komið ein af annarri, minnst ein á
ári, en stundum fleiri. Ekki hefir
heldur skort á, að þær væru
„fræðilega” útskýrðar, enda
venjulega búnar til af hálærðum
„efnahagssérfræðingum ”.
Allir þekkja gengislækkanir og
gengissig og margir munu minn-
ast þess, að bannað hafi verið
með lögum að kaup hækkaði i
samræmi við verðlagsvisitölu.
Og vist þekkja menn „efna-
hagsráðstafanir” um að skylda
banka og sparisjóði til að binda
fastan hluta af sparifé sinu i
Seðlabankanum, og um ýmiss
konar ákvæði, sem tryggja áttu
„stjórn peningamála”.
Jú, flestir kannast við þessar
efnahagsaðgerðir og allir vita,
hve dauðans litlu þær hafa áorkað
i baráttunni við verðbólguna.
Og enn standa islenskir stjórn-
málamenn, hver i sinu horni, og
30. Afli nýju skipanna varð meiri,
og það sem þó skipti ennþá meira
máli var að nýju skipin lögðu
grundvöll að byltingu í fiskiðnaði
okkar og færðu vinnsludaga
frystihúsa úr 100—150 dögum á
ári i 300—330 daga.
Þessar framfarir hafa skilað
meiru i þjóðarbúið, til almennra
skipta, en nokkrar aðrar fram-
farir á siðustu áratugum. Enginn
sem titlaði sig „efnahagssérfræð-
ing” kom nærri þessari fram-
farabyltingu.
En snúum okkur þá að
hávaxtastefnunni.
Hávaxtastefnan
Þegar hávaxtastefnan var
ákveðin hér á landi héldu stuðn-
ingsmenn þeirrar stefnu þvi
fram, að þrennt myndi ávinnast.
1 fyrsta lagiátti að bjarga hag
sparifjáreigenda, sem vissulega
höfðu tapað i sivaxandi verðbólgu
og við endurteknar gengislækk-
anir.
1 öðru lagiáttu hækkaðir vextir
af þvi á nú að þrengja að atvinnu-
rekstrinum.
Og illa hefir farið um þær ráða-
gerðir, að hækkun vaxta ætti að
leiða til minnkandi verðbólgu.
Verðbólgan hefir farið vaxandi,
eins og allir vita.
Hávaxtastefnan hefir verið
framkvæmd hér i rúmlega 4 ár.
Segja má, að raunveruleg
hávaxtastefna hafi fyrst verið
tekin upp hér á landi 1. mai 1976,
með svonefndum vaxtaauka-
reikningum og vaxtaauka-lánum.
Þá voru útlánsvextir á vaxta-
aukalánum 22.5%. Nú eru vextir
slikra lána 45%.
Útlánsvextir eru i reynd tals-
vert hærri en 45% i mörgum til-
fellum. Þá er um að ræða verð-
tryggð lán eða gengistryggð lán,
eða vextir ofan á vexti á sama
ári.
Nýlega upplýsti bankastjóri, að
refsivextir Seðlabankans væru
74.5% og siðan hafa þeir hækkað
yfir 90%.
fram, sem nokkuð þekktu til is-
lenskra atvinnumála og okkar
sérstaka verðmyndunarkerfis.
Afleiðingar
50% útlánsvaxta
Afleiðingar þeirrar hávaxta-
stefnu, sem hér er ráðandi, eru að
verða háskalegar.
Hér skulu nefnd nokkur dæmi:
Ung hjón eru að ljúka við að
koma sér upp venjulegu einbýlis-
húsi. Kostnaðarverð þess verður
um 40 miljónir króna. Lán verða
um 30 miljónir á meðalvöxtum,
40%. Vaxtaútgjöldin verða 1.0
miljón á mánuði. Mánaðartekjur
þeirra eru um 6—700 þús. kr.
Hvernig á þetta dæmi að ganga
upp?
Annaö dæmi skal hér nefnt.
Iðnaðarfyrirtæki framleiðir
vörur til sölu á innanlands-
markaði og verður að keppa við
sams konar innflutta vöru.
Fyrirtækið hér þarf að greiða
Hvernig á að
tryggja hag
sparifjáreigenda ?
Um það þarf ekki að deila
lengur, að hávaxtastefnan
tryggir ekki hag sparif járeig-
enda. Vandi sparifjáreigenda
stafar af mikilli veröbólgu og
sifelldum gengislækkunum.
Ráð til að tryggja hag spari-
fjáreigenda er ekki að gripa til
ráða sem magna verðbólgu og
sem kalla á gengislækkanir. Það
eina, sem getur tryggt hagsmuni
þeirra, sem verðmæti eiga i is-
lenskum krónum, er að stuðla að
stöðugu gengi krónunnar og sem
minnstri verðbólgu. Vissulega er
það hægara sagt en gert að draga
svo um muni úr æðandi verðbólgu
og úr gengisfalli, sem nemur 30%
á ári. Ekkert ráð mun reynast
stórtækara i þeim efnum en að
auka þjóðarframleiðsluna og að
færa niður tilkostnað við þá fram-

C 1.10!). 431
Hér á landi veröur þvl vaxtahækkunin einfaldlega til að hækka allt verðlag.
deilá um leiðir i efnahagsmálum.
Og aldrei hafa „efnahagssérfræð-
ingar” okkar verið jafn alvar-
legir i andlitinu og nú. í 40 ár hefir
baráttan við verðbólguna staðið.
Það var ekki ætlun min að gera
i þessari helgargrein almenna út-
tekt á efnahagsaðgerðum siðustu
ára, né heldur að rökstyðja þær
tillögur sem ég hefi fram að færa
til úrbóta i okkar efnahagsmál-
um, slikt verður að biða annars
tima.
1 þessari grein hafði ég hugsað
mér að vikja nokkuð að hávaxta-
stefnunni, sem hér er nú alls ráð-
andi og tekin var upp til þess að
ráða niðurlögum verðbólgunnar.
En áður en ég vik að hávaxtl-
stefnunni vil ég þó cinu sinni enn
undirstrika þá skoðun mina, að
það scm fyrst og fremst þarf að
vcra meginefni nýrra cfnahags-
aðgerða, er að stefna að meiri
þjóðarframleiðslu þannig að
meira verði til skiptanna. Þvi
marki er hægt að ná með fram-
leiðsluaukningu, en cinnig og ekki
siður meö aukinni hagkvæmni i
rekstri, sparnaði i útgjöldum,
þannig að nettó-verðmætin vaxi
og meira geti komið i hlut hvers
og cins.
Möguleika til þessa höfum við
íslendingar mikla, ef rétt er að
málum staðið.
í þessum efnum vil ég minna á,
aö fyrir nokkrum árum gerðum
við Islendingar byltingu á sviði
fiskveiðimála. Við komum upp
myndarlegum flota smærri skut-
togara (4—500 rúml.) i stað gömlu
siöu-togaranna (8—1000 rúml.).
Nýju skipin voru með 15 sjómenn
um borð, en þau gömlu höfðu yfir
að leiða til aukins sparnaðar og
meiri sparif jármyndunar i
bankakerfinu og um leið til þess,
að bankarnir gætu betur sinnt
iánabeiðnum atvinnurekstrarins.
i þriðju lagiátti verðbólgan að
minnka um leið og enginn hefði
hag af verðbólgufjárfestingu. Þvi
var beinlinis haldið fram, af ýms-
um efnahagssérfræðingum, að
hækkun vaxta til samræmis við
dýrtið myndi á skömmum tima
kveða verðbólguna niður.
Allt hefir þetta farið á annan
veg en til var ætlast.
Ilagur sparifjáreigenda hefir
versnað, en ekki batnaðvið það,
að vextir á almennum spari-
sjóðsreikningum hafa hækkað úr
13% i mai 1976 i 35% nú i septem-
ber 1980.
Um árangur hávaxtastefn-
unnar fyrir sparifjáreigendur
segir Þjóðhagsstofnun i skýrslu
sinni i nóvember ’79:
„Aætlunin fyrir liðandi ár
sýnir, að raunvextir verða lægri i
ár en undanfarin þrjú ár, þrátt
fyrir að nafnvextir hafi verið
hækkaðir tvisvar i samræmi við
ákvæði efnahagsmálalaganna frá
þvi í april”.
A sama hátt hefur farið um þær
fullyröingar, að sparifé myndi
aukast við hækkun vaxta.
Samkvæmt nýjum skýrslum
Seðlabankans kemur I ljós, að á 8
mánuöum þessa árs (1. jan. 1980
til 31. ágúst 1980) hafa heildarinn-
lán aukist um 19.8%, en á sam-
svarandi tima áriö áður um
25.1%.
Fjármagn bankanna hefir þvi
farið hlutfallslega minnkandi og
I ýmsum löndum hafa vextir oft
verið hækkaðir við sérstakar að-
stæður i efnahagslifinu. Dæmi um
slikt er hækkun vaxta i Banda-
rikjunum snemma á þessu ári
uup i 20%. Þar i landi voru allir
sammála um, að slikir vextir
hlytu að leiða til samdráttar i
fjárfestingu og að mestu til stöðv-
unar Ibúðabygginga, og að
iðnaðurinn gæti ekki búið við
þannig vexti nema stuttan tima.
Vaxtahækkunin i Bandarikjun-
um var greinileg sjokk-aðgerð.
Frá henni var horfið fljótlega
vegna vaxandi atvinnuleysis og
stórfellds samdráttar i fram-
leiðslu. 1 Bandarikjunum og i
mörgum löndum Vestur-Evrópu
er rikjandi gjörólikt verðmynd-
unarkerfi þvi sem við búum við.
Hvað er það sem hér gerist,
þegar vextir eru hækkaðir?
Hér er vaxtahækkunin sam-
stundis sett inn i verð landbún-
aðarvara. Fulltrúar útgerðar og
fiskiðnaðar krefjast strax gengis-
fellingar sem vaxtahækkuninni
nemur. Verslunin hækkar sínar
vörur strax og öll þjónustugjöld
hækka, sem vaxtagjöldunum
nemur.
Jafnvel rikissjóður veltir af sér
vaxtahækkuninni með hækkun
söluskatts, eins og dæmin eru um.
Hér á landi verður þvl vaxta-
hækkunin einfaldlega til að
hækka allt verðlag, — til að
magna verðbólguna.
Þetta hefir reynslan sýnt okkur
svo skýrt og greinilega, að ekki
einu sinni „efnahagssérfræö-
ingar” ættu að efast um það
lengur. Þetta vissu þeir fyrir-
40—45% vexti af framleiðslu
sinni, en erlenda fyrirtækiö
greiðir 7—10% vexti.
Hvernig halda menn að þessi
samkeppni fari?
Nú eru orðin þess mörg dæmi,
að vaxtaútgjöld fyrirtækja séu
eins há og allar vinnulauna-
greiðslur.
Þess eru mörg dæmi, að fyrir-
tæki sjái sér hag i þvi að selja
vöru sina litið unna úr landi og fá
hana greidda strax, frekar en að
halda áfram meiri vinnslu og
njóta hærra verðs. Hinir gifur-
lega háu vextir taka upp allan
mismuninn, sem fæst fyrir aukna
vinnslu.
Fyrirtæki, sem lent hafa i tap-
rekstri af einhverjum ástæðum
nokkurn tima, ciga sér engrar
viðreisnar von við 50% vaxtakjör.
Þegar forsvarsmenn hávaxta-
kerfisins sáu, að ýmsir aðilar i
þjóðfélaginu myndu með engu
móti geta staðið við skuld-
bindingar sinar, eins og t.d.
ibúðabyggjendur, þá var fundin
upp sú endemis vitleysa að telja
aðeinshluta af vöxtunum vaxta-út-
gjöld, en megir hlutinn átti að
færast yfir á stofnlánið, sem
þannig átti að hækka í sifellu.
Auðvitað gengur þessi vitleysa
ekki upp, nema að útlánin hækki i
sifellu i hlutfalli viö dýrtið.
Nú æpa bankarnir út af þessum
reglum og ráða auðvitað ekkert
við sin útlán. Bankar og aðrar
lánastofnanir geta ekki tii
lengdar greitt 30—35% innláns-
vexti, en lánað siðan féð út með
6—7% vöxtum, sem eiga að greið-
ast, þó aö mismunurinn eigi að
bætast við langtima höfuðstól.
leiðslu með aukinni hagkvæmni
og viðtækum sparnaði.
Leiðin út úr verðbólguvandan-
um er ekki samdráttur i fram-
leiðslu, er ekki almenn kaup-
lækkun né stórárök á vinnu-
markaði. Allar ráöstafanir i þá
átt eru dæmaar til að mistakast.
Við islendingar stöndum
frammi fyrir stórlega stækkandi
fiskstofnum við landið, stofnum
scm hafa reynst mun stærri en
ráð var fyrir gert.
Við munum afla meira á kom-
andi árum,og það sem þó skiptir
ennþá meira máli er, aö við get-
um framleitt dýrari og betri vöru
með minni tilkostnaði.
Við eigum lika dýrmætar orku-
lindir, sem við þurfum að nýta
fyrir okkur sjálfa, en leggja jafn-
framt niður kaup á erlendri orku,
eftir þvi sem mögulegt er.
Og iðnaði okkar verðum við aö
lyfta upp úr þeirri afkastalægð,
sem hann er i.
Þannig gætum við stóraukið
okkar þjóðartekjur.
A meðan þessum grundvallar-
markmiðum ekki er náð, getum
viö gert ýmiss konar hliðarráð-
stafanir til að bæta nokkuð hag
sparifjáreigenda, m.a. með þvi
að skattleggja sannanlegan og
raunverulegan verðbólgugróða,
gróða sem komið hefir fram viö
sölu, en ekki er aðeins útreikn-
aður, og færa skatt-tekjurnar yfir
til sparifjáreigenda.
En frá hávaxtastefnunni þarf
að hverfa og það sem allra fyrst.
Vextir þurfa að iækka stig af
stigi, samhliða vaxandi þjóðar-
framleiðslu og minnkandi verö-
bólgu.