Þjóðviljinn - 04.10.1980, Blaðsíða 11

Helgin 4. — 5. október 1980. ÞJóDVILJINN — SIÐA 11
Það er höfuðeinkenni manns
sem er gæddur pólitlskum
þroska, að hann vegur og metur
hvert mál. Slíkur maður fer
ógjama úr jafnvægi þótt eitt-
hvað kunni að fara úrskeiðis í
dægurmálum stjórnmálanna.
Hann verður hvorki hugstola né
móðursýki að bráð, þótt hans
persónulegu skoðun sé ekki
fylgt i hvivetna af þeim flokki
sem hann fyllir.
Hitt er einkenni manns, með
engan eða litt þróaðan póli-
tiskan þroska, að hugarsveiflur
hans eru ýktar og ótamdar. Svo
virðist sem munnur hans vlkki,
ef eitthvað bjátar á. Þá tekur
hann stórt upp í sig, gasprar og
fær eins konar margfaldan
munn, likt og fólk á illa prent-
uðum litmyndum dagblaðanna.
Slikum manni hættir til að verða
móðursjdkur.
Því hefur verið haldið fram af
sálfræðingum, að listræn
sköpun og frumleg hugsun sé
einhver tegund af móðursýki.
Og vlst er að spámenn, galdra-
karlar, dýrlingar og listamenn
hegða sér við sinn seið svo sem
þeir hefðu fengið móðursýkis-
kast.
Þdtt flestir hafi að minnsta
kosti í orði andúð á móðursýki,
þá er þvi ekki að neita að
móðursýkishegðun hrlfur I
sumum málum best til fram-
gangs hugsjónum og mannúðar-
málum. Sannleikurinn á jafn
erfitt framdráttar I heiminum
og raun ber vitni á hverjum
tlma, vegna þess aö hann er
andstæður hvers kyns móöur-
sýki. Sannleikurinn er innihald,
en móðursýkin framsetning eða ■
form. Við lifum fremur á tímum
forms og framsetningar en inni-
halds og hugsunar. Formið
heillar fremur en innihaldið.
Þess vegna er móðursýkin ein-
kennilega áhrifarlk, heillandi og
smitandi. Hún vekur þægilega
ógn.
Galdrakarlar, dýrlingar,
listamenn, spámenn og stjórn-
málamenn hafa ævinlega á
öllum tímum fremur ógnað
fjöldanum til fylgis við sig en
þeir laöi fólk aö sér eða vinni
það á sitt band með heiðríkju
sannleikans.
Besta aðferð við að öðlast
fylgi er það að láta innihald
hugsunarinnar — eða einhverra
stefnu — vera fram úr hófi ein-
falt, næstum því frumstætt. En
siðan verður áróöursmaðurinn
að reka hugsunarformið inn I
höfuðmanna með glórulausuof-
stæki, móöursýki eða miklu og
sefjandimálæði galdrakarlsins:
Fóki er ógnað með djöflinum,
hruni,helsprengjum, olluskorti,
rússagrýlu, dollaramerkjum.
Þrátt fyrir þá miklu menntun
sem nútlmamaöurinn hefur
hlotið er raunin sú, aö hin marg-
brotna, skynsamlega hugsun á
siður leiö að höföi hans og
hegðunen sú ástrlða sem er ein-
föld og frumstæð. I stað galdra
fortlðarinnar er beitt geðveikis-
legu ofstæki.
Sama gildir um galdramenn
fortiöar og geðsjúklingana I
stjórnsýslu nútimans: Hinn
geðveiki snillingur getur verið
frábær. Geðveikur miðlungs-
maður er hins vegar fram úr
hófi þreytandi. En ömurlegast
af öllu er þegar miðlungs-
maðurinn tekur upp á þvl að
leika geðveikan snilling eða
ofurmenni á almannafæri eða I
fjölmiölum. Fjölskylda þessa
fyrirbæris verður þó oft að þola
hann þegjandi og hljóðalaust, en
þómeöeinhverri sýndarlotning.
111 u heilli er til allt of mikið af
slikum ofurmennum ömur-
leikans I islensku þjóðllfi. Og
ofurmenni ömurleikans eru hér
á öllum sviðum: i stjórnmálum,
listum og menningunni yfir
höfuð.
Mér dettur þetta I hug I
tengslum við atburöi siðustu
vikna. Fyrst skal telja her-
mannaleik herstöövaand-
stæöinga. Hörmulegt yrði ef
andstæðingar af öllum teg-
undum færu að leika hermenn
hér um allar jarðir, til minn-
ingar um fjölmörg glappaskot
ma nnk y n ssögun nar. Við
fengjum þá yfir okkur rúss-
neska hermenn, þegar minnst
yrði innrásarinnar 1 Tékkó-
slóvakiu og afskiptanna af mál-
efnum Afganistan. Og hver veit
nema einhverjum hugsjóna -
mönnum dytti I hug að fylgja
fordæmi herstöðvaandstæðinga
og ganga hér um I nasistabún-
ingi, til aö minnast föður nú-
tímahávaða og móöursýki,
Adolfs Hitlers.
Guðbergur Bergsson skrifar:
Hvað menn eru
oft munnvíðir
þá lét stjórnmálaskörungur
liggja a^því, að fremur mundi
hann fella rikisstjórn lands slns
en styðja, ef gestinum yrði vlsað
heim.
Ég hef mikið brotið heilann
um, hvort orð stjórnmála-
mannsins séu merki um munn-
vldd eða mannúð. Ennþá er ég I
vafa. Um stundhefur mér dottið
i hug, aö kannski hafi stjórn-
málamanninum stigið til
höfuðs, að það stendur á prenti
,,að Guörún geti allt”. Hún
getur einnig fellt ríkisstjórnina
ef hennar geðþótti hnigur I þá
átt.
Getur þá átt sérstaö, að sterki
maðurinn sem skal til að
berja niöur bæði verðbólgur og
aðrar bólgur sé ekki karl,
heldur kona?
Oft hefur þaö komiö sér vel,
aökonurhafa getaö „tekið stórt
upp I sig”, þaö hafa konur þurft
aðgera á öllum tlma, bæöi I sinu
einkallfi og því opinbera, en I
stjórnmálum hefur þeim reynst
haldbest að hafa einhvers
staöar viö höndina nál og þráð
ogbródera bæði fyrir sinn munn
og annarra.
Enginn skyldi stefna aö því aö
hafa margfalda munnvidd,
sagði karlinn.
En munnvidd hefur þó reynst
mönnum vel I stjórnmálum,
sagði kerlingin. Stjórnmála-
menn hafa svo oft orðið aö éta
ýmislegt ofan i sig aftur.
Það ber einnig að hafa hug-
fast, að hnignun sú sem rlkir
innan vinstrihreyfinga sam-
tlmans getur orðið.viö ákveðnar
félags- og menningar- og
efnahagslegar aðstæður miklu
skaðlegri en hreyfingar til
hægri.
Það er höfuðeinkenni manns
sem er gæddur pólitlskum
þroska að hann ástundar þá list
að halda munnvidd sinni I
skefjum og móðursýkishneigð.
Mjór munnur hefur þótt
merki um menningu, mannúð
og yndisþokka siðan I lok mið-
alda, en þó einkum á tima
Endurreisnarinnareins og mál-
verkin sanna. Munnvidd ku hins
vegar hafa verið einkenni á
hellamönnum. Aðalstarf þeirra
er álitið hafa verið þaö að rifa
kjaft, eins og kvikmyndirnar
sanna.
I öðru lagi hefur vakið furðu
mlna, að eftir að sýndar hafa
verið i' sjónvarpinu kvikmyndir
sem fjalla um hreingern-
ingar þeirra þrifnaðar-
manna sem þoldu hvorki
óhreinar hugsjónir, óhreint blóð
né annan skit sköpunarverks
guðs (?), heldur ruddust fram
með slna afþurrkunarklúta I liki
ofurmenna og snillinga „á
heimsmælikvarða”, og það I
einslags guölegri mynd, þá
hittir maöur varla tvlstlgandi
Islending á götu án þess hann
fitji upp á umræðu um, að
hér þurfi að mynda sterka
stjórn og koma á röö og reglu,
þótt slikt sé fjær eðli okkar
Islendinga en tungl frá jörðu. Þvi
við höfum ætlð I sögu okkar
barist fyrir rétti okkar til að
vera óskipulögð heild, þjóð án
.miðstjórnarvalds. Þess vegna
er óþægilegt og út I hött þaö
hjal, aðhérþurfi aö spretta upp
sterkur maður sem berji niður
öngþveiti og verðbólgu.
Fræðslumyndir sjónvarpsins
hljóta af þessum sökum að
vekja andstæðu sina, þvi þær
verja hér eins konar öfugan
lærdóm og fávisku. Kannski
mundi sjónvarpiö hafa „rétt”
áhrif á Islendinga, ef þeir horfðu
á það á hvolfi.
1 þriðja atriðinu kem ég aö
munnvidd manna. Það er
óalgengt að flóttamenn leiti hér
hælis. tsland er svo ósköp smátt
á kortinu. Engu að slður er þaö
ættland okkar. En þegar land-
lausir vilja eiga hér ættland,
eins og við, þá verðum við
mikilmenni I munninum og
viljum stugga þeim burt.
Þegar ógestrisni „ætlaöi að
verða aö rauveruleika” um
daginn, þá geröist furðuverk.
Eftir að nokkurn veginn var vist
aö Gervasoni fengi hér landvist.
•mér
datt það
i hug
Minningarmót Tschigorins í Sochi
Góð byrjun — slæmur endir hjá Jóni
t bæ sem heitir Sochi og stendur
við Svartahaf fer fram ár hvert
skákmót, sem tileinkað er minn-
ingu upphafsmanns sovéska
skákskólans, svokallað Tschig-
orin. Tschigorin þessi þótti hér
um aldamótin geysiöflugur skák-
maður og nú er hans minnst með
mikilli lotningu þar austur frá.
Eins og vera ber um mikla snill-
inga, þá var hann i litlum
hávegum hafður I lifanda llfi, því
að hann var uppi á dögum keis-
arans og keisarinn og hans menn
litu á skákiðkun sem hvert annað
duðr og sems, og þeir sem lágu
yfir manntafli voru álitnir eitt-
hvað skritnir eða I besta falli
hreinræktaðir ónytjungar. Kann
aðvera að enn eimi eitthvað eftir
af þeirri skoöun i forpokaðri
familium.
En nú er annar uppi, öld nýturi
snilldarmanns og skákmenn hafa
það yfirleitt náðugt i Sovétrlkj-
unum, þökk sé brautryðj-
andanum, Tschigorin.
1 septembermánuði var haldið I
Sochi enn eitt minningarmótið
um Tschigorin. Við tslendingar
höfðum ótrúlega litlar spurnir af
mótinu, miðað viö að einn af þátt-
takendunum var Jón L. Arnason,
sem að afloknu heimsmeistara-
móti unglinga hélt beint til
Moskvu og þaöan endasentist
hann á þennan vinsælasta bað-
strandarstað Sovétmanna.
Keppendur voru 16 og hafnaði Jón
i 11. sæti meö 6 1/2 vinning af 15
mögulegum sem teljast verður
alveg viðunandi árangur, þvi aö
viö ramman var reip að draga.
Nokkrir úr stórum hópi bestu
stórmeistara Sovétríkjanna voru
meöal þátttakenda, menn á borð
við Balashov og Vaganian. Það
hefur oft þótt við hæfi að birta
lokaniðurstöðuna i mótum sem
þessum og kemur hún þvi hér:
1. PanchenkoSovét. 10 1/2
2. BalashovSovét. 10
3. TorreFilipps. 9 1/2
4.-5. VaganianSovét. 9
4.-5. Van der VieiHoll. 9
6.-8. SvesnikovSovét. 8
6.-8. IvkovJúgósl. 8
6.-8. Farago' Ungverjal. 8
9.-10 RashkovskiSovét. 7 1/2
9.-10 TzechkovskiSovét, 7 1/2
11. JónL.Arnason ! /2
12. KnaakA-Þýskal. 6
13. SuetinSovétr. 3 1/2
15. SaitzewSovét. 5 1/2
15. SpassovBúlgaria 5
16. JansaTékkósl. 4 1/2
Jón L. byrjaði mótið vel, en
endaði það aö sama skapi illa,
þ.e.a.s. hann tapaöi þremur
siðustu skákum sinum. Athygli
vakti góð frammistaða Hollend-
ingsins Van der Viel, sem hafnaði
I 4.-5. sæti.
Að sögn Jóns var allur viöur-
gjörningur góður þar eystra.
Mótið silaöist áfram á fremur
þunglamalegan hátt, þvi aö frl-
dagar voru margir og sérstakir
dagar undir biðskákir enda eru
þeir ekki að flýta sér jafn mikið
Sovétmenn og þeir sem byggja
vesturlönd. Matmálstimar tóku
einnig dágóða stund, eitthvað á
aöra klukkustund. Það er eins og
kunnugt er mikil snilld að biða.
Heimsmeistarinn I skák, Anatoly
Karpov, setti mótið, en Lev Pol-
agajevskl sleit þvl.
Polu var I sumarfríi ásamt Pet-
rosjan þarna við Svartahafið og
má ætla að þeir hafi jafnað sig
sæmilega á meöferð Kortsnojs.
Sú saga var sögð af Petrosjan, að
eitt sinn hafi góðvinur hans,
Suetin, komið með gjörunna bið-
stöðu til hans og Petrosjan hafi
þegar bent honum á athyglis-
verða „vinningsleið” sem Suetin
fylgdi út I ystu æsar með þeim af-
leiöingum að skákin endaði með
jafntefli.
Nóg um þaö,- hér kemur besta
skák Jóns:
Hvltt: Jón L. Arnason
Svart: Vlastimil Jansa Tékkósl.
Sikileyjarvörn
1. e4-c5 3. d4-cxd4
2. Ef3-e6 4. Rxd4-Rf6
skák
5. Rc3-d6 8. f4-a6
6. Be2-Bc7 9. Del
7. 0-0-0-0
(Algengara er 9. Khl. Textaleik-
urinn gefur svörtum kost á hæpn-
um peðsvinningi.)
9 ..-Db6?
10. Be3-Rc6
(10. — Dxb2 ætlaði Jón að svara
með 11. Hbl-Da3, 12. Hb3-Da5, 13.
Rd5!-Dd8,14. Rb6-Ha7,15. Rf3 og
hrókurinn á a7 er I vanda.)
11. Rf5!-Dxb2 13. Hbl-Dxc2
12. Rxe7+-Rxe7
(Þvingað. Ef 13. — Da3 þá 14.
Hb3-Da5, 15. Db6og drottningin á
sér hvergi griðastað.)
14. Bc4
(Og nú er hótunin 15. Hf2 og
drottningin fer fyrir bí. Svartur
Framhald á bls. 27