Þjóðviljinn - 31.12.1980, Page 6

6 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Miövikudagur 31. desember 1980
Stjórnarmyndunartilraunirnar um siðustu áramót tóku á þriöja mánuð. Hér sjást allir þáverandi for-
menn stjórnmálaflokkanna komnir tii fundar við Kristján Eldjárn, þáverandi forseta Islands, i þvi
skyni aðræða um stjórnarmyndun. — Myndin ertekin I janúar, —Ljósm.: eik.
Svavar Gestsson, formaður Alþýðubandalagsins:
ÁRAMÓT 1980-1981
Þegar litiö er yfir farinn veg allra
siðustu ára birtast stéttaandstæður ljós-
lega: 011 stjómmálabaráttan frá 1974
hefur snúist um það að hve miklu leyti er
unnt að varðveita þann árangur sem póli-
tiskt vald verkalýðsstéttarinnar, þ.e.
Alþýðubandalagið, knúði fram i rfkis-
stjórninni 1971—1974. Rfkisstjórn Geirs
Hallgrimssonar réðist gegn þessum
ávinningi 1978, en féll á eigin bragði.
Aldrei hafa stjómmálaflokkar tapað öðru
eins og Framsóknarflokkurinn og Sjálf-
stæðisflokkurinn i kosningunum 1978;
kosningabaráttan þá snerist um kjara-
mál.einnig átökin I vinstri stjórninni, og
æsiðan hafa stjórnmálaátökin snúist um
þetta meginatriði: Hvernig á að skipta
arði þjóðarbúsins?
Þessi barátta hefur verið sérstaklega
hörð að undanförnu vegna þess aö minna
hefur verið til skiptanna en áður meö
versnandi viöskiptakjörum, en hún hefur
einnig verið flóknari en fyrr vegna verð-
bólgunnar, þar sem annars vegar liggur
fyrir aö verðbólgan er óvinur láglauna-
fólks, en hins veger er brýnt aö tryggja
kjör þess með verðbótum á launin. Þeir
sem ekki átta sig á þeim grundvallar-
atriðum sem nefnd vom i upphafi sjá alla
þessa atburðarás I þoku og þá hættir
mönnum til þess aö halla sér að milli-
flokkum sem hafa óljósa og óskýra af-
stööutilgrundvallaratriöanna, enda þótt i
raun sé stuðningur við miöflokka aðeins
stuðningur við meginandstæöinginn, auð-
magnsöfl atvinnurekenda og flokk þeirra.
Enn aðrir fyllast pólitiskri þreytu og gefas
upp. Slikt er sumpart okkur, sem tölum
fyrir stjórnmálaflokka, að kenna — það
stafar af þvi að málin eru ekki nægilega
skýr og greinargóð af hálfu þeirra sem
um stjórnmál ræöa, og af þvi að sumir
þeir sem um stjórnmál ræða og rita
þekkja ekki skil þeirra grundvallarþatta
sem einkenna alit okkar þjóðfélag.
Þeir féllu á eigin bragði
Rikisstjórn Geirs Hallgrimssonar geröi
aðför aö samtökum launafólks með eftir-
i minnilegum hætti. Rikisstjórn hans féll á
I eigin bragði — borgarstjórnarmeirihluti
ihaldsins i hálfa öld féll og Alþýðubanda-
lagið og Alþýðuflokkurinn mynduðu
rikisstjórn saman með aðstoð Fram-
sóknarflokksins. Þessi rikisstjórn var
veik frá byrjun fyrst og fremst vegna þess
aöinnan hennarvarekki i öndveröu sam-
staða um það hvernig ætti aö ná þeim
markmiðum 1 lengd sem skrifuö voru á
blað stjórnarsáttmálans. Alþýðu-
flokkurinn gekk nauðugur til stjórnar-
samstarfsins, einkum var hann and-
snúinn fyrstu efnahagsaðgerðum rikis-
stjórnarinnar i september 1978 er
samningarnir voru settir i gildi og gripiö
til viðtækra niðurfærsluráðstafana.
Alþýðuflokkurinn baröist um á hæl og
hnakka istjómarsamsatarfinu, sem stóð i
13 mánuöi, fyrir tillögum sinum f efna-
hagsmálum sem gengu út á einhliöa og
freklega kjaraskerðingu. Framsóknar-
flokkurinn, sem var i sárum eftir ósigur-
inn mikia 1978, gerði allt sem hann gat til
þess að nota sér til framdráttar ágreining
sigurvegaranna frá 1978, og var þar af
leiðandi aldrei heill i þessu stjórnarsam-
starfi. Þvi fór sem fór, Alþýðuflokkurinn
sprengdi stjórnina með samþykkt í þing-
flokki sinum 5. október 1979.
Þessi stjórn setti sér tviþætt megin-
markmiö: 1 fyrsta lagi aö halda
kaupmætti launa og i annan staö að
tryggja fulla atvinnu. Þrátt fyrir ákvæði
Ólafslaga, sem voru I rauninni knúin fram
af Framsóknog Alþýðuflokknum, tókst aö
halda kaupmætti launa i meginatriðum:
Frá 1. deptember 1978 til 1. september
1979hækkuðu verkamannataxtar um 42%
— nákvæmlega jafnmikið og vfsitala
framfærslukostnaöar. Atvinna var mikil
allan timann og framleiðsluvörur þjóöar-
innar seldust á góðu verölagi. Rikis-
stjórninni tókst ekki að hemja verð-
bólguna og til þess voru tvær megin-
ástæður: í fyrsta lagi margfaldaðist olía I
veröi og munaöi oliuverðhækkunin ein um
10—12% i verðbólgu yfir árið 1979. Hin
ástæðan var vaxtahækkunin sem knúin
var fram i áðurnefndum Olafslögum og
veltist jafnskjótt út i verðlagið. Þriðju
ástæöuna er einnig vert að nefna: Eftir að
lög um efnahagsmál o.fl. (ólafslög) voru
sett var ekki samkomulag um neitt i' rikis-
stjórninni. Þess vegna voru vandamálin
ekki leyst og i staöinn visað á aukna verð-
bólgu. Þetta kom gleggst fram vegna
oliuverðhækkananna sumariö 1979 þegar
samstarfsflokkar okkar neituðu að fallast
á Itarlegar tillögur Alþýðubandalagsins
um það hvemig bregðast ætti við oliu-
kreppunni.
Alþýðubandalagið vildi
lengra lif
vinstri stjórnar
Það var ákveðið við myndun þessarar
stjórnar að endurskoða málefnasamning
hennar fyrir árslok 1979. Það tókst ekki
vegna brotthvarfs Alþýðuflokksins úr
rikisstjórninni áður en endurskoðunin
hófst. Þvi hefur stundum verið haldið
fram aö I raun hafi verið kapphlaup um
þaö milli Alþýöuflokksins og Alþýöu-
bandalagsins hvor flokkurinn yrði á
undanúr rikisstjórninnijaetta er mikil fiar-
stæða. Við litum svo á að það væri skylda
okkar að reyna til hins ýtrasta aö ná
stjórninni saman eftir hinn alvariega
klofning sem óneitanlega varð i stjórnar-
samstarfinu er áðurnefnd efnahagslög
voru sett i mars 1979. Þar sem Alþýðu-
bandalagið kaus að halda, þrátt fýrir þau
lög, áfram stjórnarsamstarfinu, hlaut það
aö freista þess viö endurskoðun stjórn-
arsáttmálans siðar á árinu 1979 að
koma saman róttækri efnahagsstefnu.
t ræöu sem ég flutti á almennum
fundi I Reykjavik i september 1979,
þremur vikur áöur en kratar slitu
stjórninni, var svo aö oröi komist:
„En vegna þess að við vitum
hvaöa afleiðingar þaö mun hafa fyrir
fólkiö f landinu, fyrir sjálfstæði þjóðar-
innar, ef viö sleppum höndum af lands-
stjóminni, þá er þaö augljós skylda okkar
aö reyna til hins ýtrasta að halda þessu
stjórnarsamstarfi saman. Viö þurfum aö
koma á laggirnar róttækri verkalýðs-
stjórn með róttæka heildarstefnu i efna-
hagsmálum. Þess verður nú freistaö.
Þess hefur veriö óskaö við hina stjórnar-
flokkana, að þeir tilnefni menn til þess að
fara ofan i' málefnasamninginn lið fyrir
lið og freista þess aö ná samkomulagi um
vlötækari heildarstefnu en er aö finna i
samstarfsyfirlýsingunni.Það mun koma i
ljós á næstu mánuðum hversu tekst til um
þessa endurskoðuni’
Þetta finnst mér nauðsynlegt aö komi
fram og ég fullyröi að hér er um að ræöa
skoðun Alþýöubandalagsins á þeim tima.
Það var ætlan okkar að reyna til þrautar
— en ekki get ég sagt að ég hafi veriö
bjartsýnn á málalokin.
Þegar kratarnir hlupu Ut úr stjórninni i
októberbyrjun 1979 hófst stjórnleysistima-
MYNDI
A þessari mynd er þróun viðskiptakjara siðustu sex ár bor-
in saman við þróun kaupmáttar kauptaxta helstu launa-
stéttanna á sama tima.
iioT
105-
100
Vv = 108,5
Vv = 108,5
Vv = vlsitsfa vfðskiptakjara (1972 = 100) Kk = kaupmáttur kauptaxta
Linan á myndinni sýnir þróun við-
skiptakjaranna i utanrikisviðskiptum
okkar frá 1975 til 1980, og eru þá
viðskiptakjörin eins og þau voru 1972
kölluö lOOstig (f yrir árið I980er byggt
á spá Þjóðhagsstofnunar).
Súlurnar á myndinni sýna þróun
kaupmáttar kauptaxta helstu launa-
stéttanna á sama tima og er þá kaup-
máttur kauptaxtanna eins og hann var
árið 1972 kallaður 100 stig.
Myndin sýnir m.a. að árið 1976 voru
viöskiptakjörin örlitið betri en 1972
(þ.e. 100,1 stig), en þaö ár var hins
vegar kaupmáttur kauptaxtanna 15%
lakari en 1972.
A þeim þremur heilu rikisstjórnar-
árum Geirs Hallgrimssonar, sem
myndin nær yfir, þ.e. 1975—1977, voru
viöskiptakjörin aö jafnaði 1,1% lakari
en 1972, en á þeim sömu árum var
kaupmáttur kauptaxtanna hins vegar
rúmlega 10% lakari en 1972.
A árunum 1979 og 1980 voru við-
skiptakjörin hins vegar að jafnaöi
5,2% lakari en 1972, en kaupmáttur
kauptaxtanna aftur á móti aðeins 0,6%
lakari en 1972.
Þær upplýsingar sem hér koma
fram eru byggðar á heimildum frá
Þjóðhagsstofnun. — Sjá: Or Þjóöar-
búskapnum 8. júli 1980 bls. 43 og
Þjóöhagsáætlun lögð fram á Alþingi
23. okt. 1980 bls. 15 aö viðbættri
leiöréttingu frá Þjóðhagsstofnun
vegna nýrra kjarasamninga.