Þjóðviljinn - 15.08.1981, Blaðsíða 19

nokkurri lægö lengi vel eftir
styrjöldina, en Júgóslavar
viröast hafa fullan skilning á
þeirri staöreynd aö leiklist dafnar
þvi aöeins og þróast aö skapandi
leikritun fari fram i landinu.
A þessari hátiö var staddur
nokkur hópur leikgagnrýnenda
frá flestum löndum Evrópu. Þessi
hópur hittist daglega til þess aö
ræöa sýningar kvöldisins áöur og
einnig til aö hitta innlenda leik-
húsmenn og ræöa við þá. Var
margt gagnlegt og fróölegt á
fundum þessum og eftirtektar-
vert hve Júgóslavar voru opin-
skáir og ófeimnir við aö segja
kost og löst á hlutunum sam-
kvæmt eigin sannfæringu.
í Júgóslaviu eru rekin i
kringum 50 opinber leikhús og er
uþb. 80% af rekstrarkostnaði
greiddur af almannafé. Dreifing
þess fjár er i höndum borgar-
stjórna. Eitthvað hefur verið
reynt að láta hluta af þessu fé
renna til sérstakra verkefna
fremur en stofnana, þe. styðja
frjálsa leikhópa, en þaö hefur
mætt andstöðu leikhússfólks.
Einhverjir frjálsir leikhópar eru
þó til.
Stofnanaleikhúsin i Júgóslaviu
eiga við svipað vandamál að
striða og stofnanaleikhús viöa
annars staöar. Nánast er ógerlegt
að segja leikurum upp þannig að
leikhúsin sitja oft uppi með stóran
hóp af litt nothæfu fólki. Mikil
yfirbygging hrjáir þessi leikhús,
þaö eru kannski 50 leikarar á móti
150 manna stjórnunar- og tækni-
liði. Leikarar vinna mikiö utan
leikhússins viö kvikmyndir og
sjónvarp og eyða þar obbanum af
starfsorku sinni og leikhús-
stjórnir virðast ekki hafa vald til
að aga starfsmenn og halda þeim
innan leikhússins.
Menn voru á einu máli um að
þetta ástand leiddi mjög til stöön-
unar. Aö visu heföu sprottiö upp
leikhús sem um tima hefðu verið
skapandi og framsækin, fyrst
Júgóslavneska darmaleikhúsiö
i Belgrad og seinna Atelier 212, en
siöan væri eins og þessi leikhús
misstu sköpunarkraft sinn og um
þessar mundir gátu menn ekki
bent á neitt eitt leikhús sem heföi
ótviræða forustu.
Af þeim sýningum sem voru á
þessari hátiö var ljóst að pólitik
er æöi fyrirferöarmikill þáttur i
júgóslavnesku leikhúsi og einnig
aö leikhúsiö hefur svigrúm og
bolmagn til aö fjalla um mikil-
vægar pólitiskar spurningar á
gagnrýninn og opinskáan hátt. 1
þvi sambandi kemur auövitað
upp spurningin um ritskoðun og
var þeirri spurningu beint til
júgóslavneskra leikhúsmanna
sem svöruöu þvi til aö ritskoðun
væri engin, hins vegar hefði hvert
leikhús leikhúsráö sem að hluta
væri skipaö aöilum utan leikhúss-
ins, fulltrúum borgarstjórna,
verkalýössamtaka osfrv. Þetta
leikhúsráö heföi vald til að stöðva
sýningar ef þvi þættu þær ekki
æskilegar.
Ritskoðun er þannig fyrir hendi
en hún er staöbundin og virðist
ekki vera sérlega ströng. Þó kom
eitt dæmi um hana upp á hátið-
inni; eitt af leikritunum þar
fékkst ekki sýnt i Belgrad, þótti
þar of viðkvæmt pólitiskt. Nú er
Novi Sad ekki nema rúmlega
klukkutima akstur frá Belgrad og
var greinilega slegist um miðana
að þessari sýningu og yfirfullt á
henni.
Sýning sú sem hér um ræðir var
á leikritinu Karamazova eftir
Dusan Jovanovié, fært upp af
Litla leikhúsinu i Sarajevo. Höf-
undurinn er reyndar einn af
þekktustu leikstjórum landsins.
Þetta verk skiptist i tvo hluta, sá
fyrri gerist 1948 og lýsir áhrifum
uppgjörsins viöStalin á einn með-
lim i kommúnistaflokknum, en
siðari hlutinn gerist 1968 og segir
frá örlögum barna hans.
Þetta var áhrifamikil sýning,
einkum fyrri hlutinn, sem segir
frá örlögum trúaös kommúnista
sem neitar aö láta af trú sinni
þegar kommúnistaflokkur Júgó-
slaviu afneitar Stalin. Hann er
settur i endurhæfingu, þ.e. heila-
þvott, og kemur úr henni með
réttar skoðanir en hnigur niður
dauður þegar hann kemur úr
fangelsinu. Hann hefur ekki þolað
að vera sviptur hugmyndafræði
sinni.
Faðirinn deyr af of stórum
skammti af hugmyndafræði. Syn-
irnir farast hins vegar af skorti á
Sagt um
Stundar-
frið
í Júgó-
slavíu
1 júgóslavneska leiklistar-
timaritinu SCENA er grein
um BITEF-hátiöina i fyrra,
en þar var Stundarfriður á
dagskrá. Hér fer á eftir laus-
leg þýðing á ummælum
höfundarins, Jovan Hristié,
um sýninguna:
Þetta ár léku óvæntir og
ferskir vindar um BITEF
meö sýningu Þjóðleikhússins
islenska. Stundarfriður Guö-
mundar Steinssonar var ekki
stórbrotin sýning né heldur
er það stórbrotið lei'krit. Það
er lýsing á lifi nútimafjöl-
skylduþarsemallireru á si-
felldum erli i eigin erindum,
á húsi sem enginn býr i en
fólk á bara leið um, þar sem
siminn eða grammófónninn
voru sifellt gargandi og þar
sem dauöinn einn var þess
megnugur að koma á friðiog
ró um stund. Þetta var verk
sem þróaðist úr gamanleik
yfir i melódrama og jafnvel
eins konar smáharmleik, en
var endanlega of langt. Hins
vegar var uppsetning
Stefáns Baldurssonar til-
gerðarlaus, hrein og bein,
fyndin og leikin af hreinum
eldmóði og leikni sem ekki
reyndi að sannfæra okkur
um að leikritið væri nokkuð
merkilegra en það er og af
heiðarleik sem er nánast að
verða gleymd dyggð.
Island hefur um 200.000
ibúa og eigið Þjóðleikhús.
Það er land sem við þekkjum
gegnum Fiskimenn við ts-
land (eftir Pierre Loti), gos-
hverina, þorskinn og sögurn-
ar — og ég persónulega
gegnum Thor Vilhjálmsson,
sem skrifar óvenjulegan,
ljóðrænan prósa og er
óþreytandi ginneytandi. I
Belgrad eru milljón ibúar og
fimm leikhús sem halda sér
_ svona nokkurn veginn á floti
en enginn telur sér skylt að
styðja eða styrkja lengur svo
að um muni. Og þegar gagn-
rýnandinn gengur út af þess-
ari sýningu leikhúss sem
hefur ferðast alla leið frá þvi
litla og fjarlæga Islandi get-
ur hann ekki annað en velt
þvi fyrir sér hvort Belgrad
hefði sitt þjóðleikhús nú ef
borgin heföi sömu ibúatölu
og tsland.
hugmyndafræði. Þeir eru stefnu-
laus reköld og fjölskyldan leysist
upp. Það sem hins vegar skortir
nokkuö á i verkinu er sannfær-
andi tengsl milli þessara tveggja
hluta. Þaö virðist vera ætlan höf-
undar að sýna fram á einhver or-
sakatengsl milli örlaga föðurins
og sonanna, en það tekst ekki.
Um þessa vankanta á annars
mögnuðu verki voru allir sam-
mála á umræöufundi. Prófessor i
leikhúsfræöum frá Zagreb, sem
umræöunum stjórnaði, benti á að
upplausn fjölskyldunnar sem lýst
er i seinni hlutanum sé sam-
evrópskt fyrirbæri og nefndi sem
dæmi að Stundarfriður Guö-
mundar Steinssonar (sem sýndur
var i Belgrad i fyrra) lýsti fjöl-
skylduupplausn með mjög sam-
bærilegum hætti.
Legsteinn
fyrir Boris
Davidovich
Langmikilfengiegasta sýningin á
þessari hátið var einnig um há-
pólitiskt efni og uppgjör við
stalinisma. Sagan af rússneska
byltingarmanninum Boris
Davidovich Novski er færð i letur
af rithöfundinum Danilo Kis en
leikgerðin og sviðsetningin unnin
af Ljubisa Georgijevski.
Boris er einn af frumkvöðlum
byltingarinnar og hetjum hennar,
umvafinn dýrðarljóma, en fellur i
ónáð eins og fleiri og verður fórn-
arlamb ofsókna Stalins á fjórða
áratugnum. Leikritið sýnir okkur
fyrst og fremst viðskipti Boris
Davidovich við rannsóknardóm-
arann Fedjukin og dregur þar
upp skarpar andstæður; annars
vegar gáfaður og manneskjuleg-
ur byltingarmaðurinn, hins vegar
ruddalegur og þröngsýnn fulltrúi
skriffinnskunnar og kúgunarinn-
ar.
Þessi sýning var sjónrænt mjög
áhrifamikil og athyglisverð. t
upphafsatriðinu opnast sviðiö
eins djúpt inn og hægt er. Járn-
brautarteinar liggja eftir miðju
sviðinu inn i botn, lestarvagn
kemur akandi, það er verið að
flytja Boris i fangabúöir i Siberiu.
Þessir sömu teinar eru siðar not-
aðir til að flytja palla meö leik-
sviöum inn á senuna þegar brugð-
iðer upp myndum úr lifi Boris, en
verkiö er byggt upp á samspili
slikra mynda og frásögn af yíir-
heyrslum, fangelsum, flótta hans
og dauða.
I þessu verki er fjallað um eitt
af veigamestu viðfangsefnum
okkar tima með frumlegum og
stórbrotnum hætti og var þetta
næsta einstök leikhúsreynsla.
Boris
Davidovich
enn á ferð
önnur sýning notaði ævi Boris
Davidovich að hluta sem uppi-
stööu, en það var Messa i A moll
eftir Ljubisa Ristié, en hann mun
um skeið hafa verið einhver
framsæknasti leikstjóri landsins.
Messa þessi fjallaði um bylting-
una i Rússlandi og framvindu
hennar, ma. uppreisnina i Kron-
stadt og svo Boris Davidovich.
Sýning þessi var samsett úr fjöl-
mörgum smábrotum, leikin hring
i kringum áhorfendur og var si-
fellt skip á milli leiksvæða. Var
þarna margt forvitnilegt, en
endanlegaþóttimérsýningin ekki
loöa saman sem heild og oft var
hún hreinlega leiöinleg.
Þessar þrjár voru athyglis-
verðastar af þeim sýningum sem
ég sá á Sterijino pozorje hátið-
inni. Fieira var þarna á ferðinni
. skemmtilegt en tæplega vert
langrar umræöu. Almennt virðist
töluverður kraftur i júgóslav-
nesku leikhúsi og töluvert af
mönnum með frjóar og skapandi
hugmyndir, en nokkuð skortir á
framkvæmdina og leikinn i flest-
um sýningunum.
Fyrir okkur hér á Islandi býður
júgóslavneskt leikhús uppá ýms-
ar þarfar ábendingar, bæði i sam-
bandi við þau vandamál leikhúsa
sem hér voru rakin að framan og
þá rækt sem lögð er við að hlúa að
innlendri leikritagerð, m.a. með
þessari árlegu leiklistarhátið i
Novi Sad.
Helgin 15.-16. ágúst 1981 ÞJóÐVILJINN — SIÐA 19
Jfa RÍKISSPÍTALARNIR
S lausar stödur
LANDSPÍTALINN
Sérfræðingur i fæðingarhjálp og kven-
sjúkdómafræðum óskast til afleysinga
á kvennadeild Landspitalans i um eitt
ár, helst frá 1. september n.k..
Umsóknir sendist skrifstofu rikis-
spitala Eiriksgötu5, fyrir25. ágústnk.
Nánari upplýsingar veita yfirlæknar
kvennadeildar.
HJÚKRUNARFRÆÐINGAR óskast til
starfa á vökudeild Barnaspitala
Hringsins, nú þegar eða eftir sam-
komulagi.
FóSTRA óskast til starfa á Barna-
spitala Hringsins frá 1. september.
Upplýsingar um þessar tvær stöður
veitir hjúkrunarframkvæmdastjóri i
sima 29000.
KLEPPSSPÍTALINN
MATRAÐSKONA óskast i mötuneyti i
Hátúni frá 1. október. Æskilegt væri að
viðkomandi gæti hafið störf fyrr.
Húsmæðrakennaramenntun æskileg.
Upplýsingar veitir forstöðukona
Kleppsspitalans i sima 38160.
KÓPAVOGSHÆLIÐ
Skrifstofumaður óskast til starfa frá 1.
sept. n.k. Starfið er fólgið i almennum
skrifstofustörfum, simavörslu og
vélritun. Upplýsingar veitir forstöðu-
maður i sima 41500.
Reykjavik, 16. ágúst 1981
RÍKISSPÍTALARNIR
STYRKTARFÉLAG VANGEFINNA
SJÚKRAÞJÁLFI —
DEILDARÞROSKAÞ JÁLFAR —
ÞROSKAÞ JÁLF AR —
AÐSTOÐARFÓLK.
Sjúkraþjálfa vantar til starfa hjá félaginu
sem fyrst. Nánari upplýsingar á skrifstofu
félagsins.
Við Lyngás sem er dagvistunarstofnun
fyrir þroskaheft börn á aldrinum 5—17 ára
vantar sem fyrst deildarþroska-
þjálfa/þroskaþjálfa og aðstoðarfólk.
Nánari upplýsingar fást hjá forstöðukonu
Lyngáss, Safamýri 5, simi 38228.
Þroskaþjálfa eða starfsmann með
hliðstæða menntun vantar til að aðstoða 6
ibúa i sambýli Styrktarfélags vangefinna,
sem allir vinna á daginn, en þurfa aðstoð
eftir kl. 5 og um helgar.
Nánari upplýsingar á skrifstofu félagsins.
Leiðbeinandi óskast til starfa i Bjarkarás,
sem er starfsþjálfunarstofnun fyrir
þroskahefta unglinga og fullorðið fólk.
Vinnutimi kl. 9—5.
Upplýsingar gefur forstöðukona i sima
85330.
Styrktarfélag vangefinna,
Háteigsvegiö, s. 15941.
Blaðberabíó
Framtiðarheimur
Sýnd i Regnboganum, sal A, kl. 1 e. hád. i
dag (laugardag).
uoanuiMM
StÐUUÚLA S. SlMI 81333