Þjóðviljinn - 19.09.1981, Síða 6

T ( O!?. -- /.'/ll.IIVQOÍ.'J 1801 iyp.fi.C£ — .61
6 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Helgin IS.— *2Ö! seþtembér 1981
HIODVIUINN
Málgagn sósfalisma, verkalýds-
hreyfingar og þjódfrelsis
btgefandi: Útgáfufélag Þjóöviljans.
Framkvæmdastjóri: Eiöur Bergmann.
Ritstjórar: Arni Bergmann, Einar Karl Haraldsson, Kjartan
Ölafsson.
ritstjórnargrei n
Auglýsingastjóri: Svanhildur Bjarnadóttir
úmsjónarmaöur sunnudagsblaös: Þórunn Siguröardóttir
Afgreiöslustjóri: Valþór Hlööversson
Blaöamenn: Alfheiður Ingadóttir, Ingibjörg Haraldsdóttir,
Kristin Ástgeirsdóttir, Magnús H. Gislason, Sigurdór Sigurdórs-
son.Jón Guöni Kristjánsson.
tþróttafréttamaöur: Ingólfur Hannesson.
útlit og hönnun: Guðjón Sveinbjörnsson, Björn Br. Björnsson .
Ljósmyndir: Einar Karlsson, Gunnar Eliasson.
Ilandrita- og prófarkalestur: Andrea Jónsdóttir, Elias Mar.
úr aimanakínu
Auglýsingar: Unnur Kristjánsdóttir
Skrifstofa: Guörún Guðvarðardóttir, Jóhannes Harðarson.
Afgreiðsla: Kristin Pétursdóttir, Bára Siguröardóttir.
Símavarsla: ölöf Halldórsdóttir, Sigriður Kristjánsdóttir.
Bilstjóri: Sigrún Bárðardóttir.
Pökkun: Anney B. Sveinsdóttir, Halla Pálsdóttir, Karen
Jónsdóttir.
tJtkeyrsla, afgreiösla og auglýsingar: Sföumúla 6,
Reykjavik, sfmi 8 13 33.
Prentun: Blaöaprent hf..
Kirkjur og friðarmál
• Það er ein af merkilegri staðreyndum samtímans
að kristnar kirkjur hafa í vaxandi mæli látið F Ijós
andúð á vígbúnaðarkapphlaupi. l helstu kirkjudeild-
um virðist ríkja samstaða um að hvorki samrýmist
kristnu siðgæði að nota né eiga kjarnorkuvopn.
Fréttaskýrendur víkja einatt að því, að andstaðan
gegn kjarnavopnum i Evrópu eigi sér að mjög veru-
legu leyti trúarlegar rætur. Og að í Bandaríkjunum,
þar sem forsetinn sver eið að Biblíunni, er andóf
kirkna í vígbúnaðarmálum kannski sú eina andstaða
sem orð er á gerandi um þessar mundir gegn stjórn
Reagans.
• John Roach, forseti bandaríska biskuparáðsins
kaþólska, hefur vísað á bug ummælum forsetans um
að nifteindasprengjan sé til þess fallin að koma í veg
fyrir meiriháttar styrjöld og segir að sprengjan nýja
,,lækki pólitískar, sálrænarog herf ræðilegar hindran-
ir sem til þessa hafa staðið i vegi fyrir notkun kjarn-
orkuvopna". Erkibiskupinn í Amarillo í Texas, Leroc
Matthiesen, hefur meira að segja hvatt verkamenn
við Pantex, þar sem smfða á nifteindasprengjur, til að
segja upp og fá sér friðsamlegri verkefni. Helstu
kirkjur mótmælenda (nema þeir bókstafstrúarf lokk-
ar sem hrifnastir eru af Reagan) hafa byggt upp
kerfisbundna gagnrýni á stefnu stjórnarinnar, sem
t.d. Þjóðarráð kristinna kirkna telur í samþykkt frá
því í vor, stefna að háskalegum hernaðaryfirburðum
og vilja til að þröngva vilja sínum upp á aðrar þjóðir.
• Svipað hef ur verið að gerast í Evrópu. Vel þekkt-
ar eru fordæmingar hollenskra og þýskra kirkna á
vígbúnaðarkapphlaupinu og á siðleysi kjarnavopna:
,,Sá sem ekki vill beita kjarnorkuvopnum verður einn-
ig að hafna því að ráða yfir slíkum vopnum", segir í
einni samþykkt á synodus hollenskra mótmælenda-
kirkna. Kaþólskir prelátar ítalíu taka í sama streng,
þótt ekki gangi þeir eins langt og hollenskir klerkar.
Og Jóhannes Páll páfi, sem leitast jafnan við að vera
utan við flokkadrætti, brást við þegar árið 1979,
skömmu eftir að Nató gerði þær samþykktir um Per-
shingskeyti og stýrisf laugar sem nú er um deilt, og
varaði við æ fullkomnari vopnum, sem eru réttlætt
sem varnarvopn ,,en geta orðið upphaf tortímingar".
• Kirkjunnar menn tala meir um þessi mál en fyrr
og þeir hafa þegar haft veruleg áhrif á almenningsálit
íýmsum löndum. Stjórnmálaleiðtogar hafa hinsvegar
mikla tilhneigingu til að láta sem þeir heyri ekki til
þeirra. Reagan hefur afar lítinn áhuga á þessum
„mótmælum", sem eru þó partur af þeirri hefð sem
hann er alinn upp við. í grein í ítalska blaðinu la Re-
publica segir á þá leið að „okkar kaþólsku stjórnendur
eru of vanir því, að biskupar taki upp hanskann fyrir
þá, til að þeir f áist til að setja dæmin upp á nýtt". Hel-
muf Schmidt er meðal þeirra fáu sem reyna að svara
— á þá leið að Fjallræðan („sælir eru f riðf lytjendur")
haf i verið f lutt fyrir annan söfnuð og á öðrum tíma og'
með spurningum á við þessa: „Haldið þið að Fjallræð-
an geti breytt stefnu Sovétríkjanna?"
• í þesum efnum sýpur kirkjan seyðið af syndum
fyrri tíma: meðan hún hafði veruleg pólitísk áhrif
blessaði hún vopnin. Sú byrði sögunnar er hluti af
þeim vanda að ekki er sem skyldi hlýtt á hana nú —
hvorki í austri, þar sem enginn fær að tala um annan
vopnabúnað en hinn vestræna, né heldur í vestri, þar
sem mikið málfrelsi virðist einatt kæfa nauðsynlega
ræðu í hávaða, svo ekki heyra þeir sem heyra þyrftu.
• En vitaskuld er endurvakinn áhugi kirkjunnar
manna um heim allan á friðarmálum fagnaðarefni.
Þeirra orð eiga sér ýmsar aðrar forsendur og annan
rétt en tölur stjórnmálamanna. Og vonandi endist
þeim þolgæði til að rjúfa enn frekar en orðið er þann
þagnarmúr um þessi ef ni, sem ýmsir valdamenn vilja
helst slá um þau, og komast til beinna áhrifa á sam-
visku þjóðanna.
— áb.
Væri ekki nœr:.. ?
Væri ekki nær að eyða þessum
peningum til einhv'erra þarfari
hluta t.d. sjúkrahúsa, dagheim-
ila eða strætisvagnabiðskýla?
Svona spurningar heyrast oft,
bæði opinberlega i fjölmiðlum
og manna á meðal þegar eitt-
hvað er gert á vegum rikis eða
sveitastjórna sem ekki þykir
beinli'nis þjóna hagnýtum til-
gangi. Þessara sjónarmiða hef-
ur t.d. gætt i umræðunni um
margumrætt tafl á Torfunni.
Oft eiga þessi rök fyllilega
réttá sér þviað viöa má benda á
óskynsamlega ráðstöfun opin-
bers fjár. Hitt er annað mál að
ekki má vanmeta gildi þess sem
gerter tilað prýða og fegra um-
hverfið og næra andann. Við
viljum hafa sæmilega snoturt og
listræntfkringum okkurheima.
Það sama hlýtur að eiga við allt
umhverfi okkar utan vébanda
einkaheimilisins. Og þar kemur
til kasta þeirra sem við höfum
kosið til aöstjórna sameiginleg-
um málum okkar.
Sjúkrahús eru oft nefnd i
þessu sambandi eins og getið
var um i upphafi þessarar
greinar en ég vil halda þvi fram
að fagurt, örvandi og aðlaðandi
umhverfi eigi beinlinis þátt i að
bæta geðheilsu manna.
Um árabil, lfklega eftir að
Guöjón Samúelsson hvarf af
sjónarsviðinu sem húsameistari
rikisins, var það viðtekin skoð-
un að ekki mætti eyða neinum
pening til óþarfa skrauts á opin-
berum byggingum. Þær skyldu
vera eins „praktiskar” og unnt
væri, einfaldir kassar úr stein-
steypu og gleri. Sjúkrahús og
skólar eru mörg hver lýsandi
tákn fyrir þessa stefnu og t.d.
hugmyndir manna á tímabili
um nýttstjórnarráöshús á Torf-
unni eða ráðhús i Tjörninni i
Reykjavik.
Nú eru þessi viðhorf sem bet-
ur fer að breytast. Búiö er aö
samþykkja á alþingi lög um aö
allt að 1% af byggingarkostnaði
opinberra bygginga megi eyöa
til listskreytinga þeirra.
Þetta er góð stefna þvi að
maðurinn lifir ekki af einu sama
brauði. Eða hver vildi skipta á
hinu veglega 100 ára gamla
alþingishúsi meö bogum og lág-
myndum og snauðum glerkassa
á sama stað?
Lengi vel var miðbærinn i
Reykjavik i hinni mestu van-
hirðu. Þar voru rifin gömul hús
á við og dreif en önnur fengu að
grotna niður í friði. Alls konar
skúradrasl t.d. á Lækjartorgi og
i Aðalstræti fekk þó að standa
áfram óáreitt og gerir reyndar
sumt enn. Umhverfi alþingis-
hússins var eins og slömm i er-
lendri stórborg og fógetagarð-
urinn i Aðalstræti sem reyndar
er elsti kirkjugarður Reyk-
vikinga, var árum saman i nið-
urniðslu. A timabili var engu
likara en borgaryfirvöld væru
búin að gefa alveg upp á bátinn
hugmyndina um að gamli mið-
bærinn ætti að vera miðbær
áfram.
Þessari þróun hefur nú verið
snúið við þó að enn sé margt
ógert. Útitafliðá blettinum fyrir
framan Torfuna er t.d. vel
heppnuð framkvæmd. Svæðið er
mun vistlegra en áður og betur
falliðtilútivistar.Ég kom þang-
að a sunnudaginn var um kl. 6
siðdegis. Þá var sólin farin úr

Guðjón
Friðriksson
skrifar
göngugötunni i Austurstræti en
skein glatt á þennan blett enda
var hann þéttsetinn af fullorðn-
um og börnum. Ég óttaðist á
timabili — eins og fleiri — að
taflið skekkti þá hefðbundnu
mynd sem við eigum af Torf-
unni og brekkunni fyrir framan.
Eftir aö framkvæmdum lauk tel
ég að skaðinn sé ekki mikill og
ávinningurinn við að fá þetta
skemmtilega útivistarsvæði
vegi margfalt upp á móti hon-
um. Um kostnaðirm er þaö að
segja að mér vex hann ekki i
augum. Hann er eins og dropi I
haf hinnar opinberu eyðslu aö
ég tali nú ekki um einkaneysl-
una.
Mikið hefur einnig verið
fjargviðrast út af svokölluðum
„bryggjum” út i norðanverða
Tjörnina. Sumir hafa fyllst heil-
agri vandlætningu og talað um
spillingu á upprunalegu um-
hverfi Tjarnarinnar eins og
uppfyllingin sem Vonarstræti
Iiggur á sé upprunaleg. Sann-
leikurinn er sá að hinn hái norð-
urbakki Tjarnarinnar spillir
henni. Þar þarf að setja lágan
bakka eða „bryggju” fyrir neð-
an við yfirborð vatnsins. Þar
mætti koma fyrir bekkjum eftir
endilöngu og væri ekki amalegt
að sitja þar á góðvirðisdögum.
Borgaryfirvöld þurfa nú að
setja kraft i endurreisn gamla
miðbæjarins. Grjótaþorpið þarf
að byggja um i samræmi við
þær nýju skipulagstillögur sem
fram hafa komið. Það er til há-
borinnar skammar að verst
fórnu húsin i Grjótaþorpi eru
einmitt í eigu borgarinnar og
sum hafa verið notuð um langan
tima sem leiguhúsnæði fyrir
skjdlstæðinga Félagsmálastofn-
unar þó að þau séu nær óibúöar-
hæf.
Nýtt skipulag svæðisins milli
Austurstrætis, Pósthússtrætis,
Skólabrúar og Lækjargötu gefur
lika vonir um aö það að byggðin
þar gangi í endurnýjun lifdaga
sinna. En þegar reisa á nýjar
byggingar i gömlu kvosinni
verður vel til þeirra að vanda.
Slyseins og nýja húsið við Lækj-
artorg má ekki endurtaka sig.
Þar er settniður ljót bygging i
engu samræmi við umhverfisitt
á viðkvæmum stað beint á móti
aðsetri forseta Islands og for-
sætisráðherra. Borgaryfirvöld
verða að gera mun meiri kröfur
til bygginga i hinum fornhelga
miðbæ heldur en nokkurs staðar
annars staðar i borginni. Og þar
verður skilyröislaust að heimta
að 1% af byggingarkostnaði
verði varið til listskreytinga.
Það eru peningar sem munu
renta sig vel i timans rás.
Peningum sem varið er til
lista, menningarmála og um-
hverfisfegrunar er yfirleitt vel
varið þó að sú fjárfesting verði
ekki mæld með neinni áþreif-
anlegri stiku. Við gætum nátt-
úrulega sagt sem svo að tilvalið
væri að leggja niður listasöfn,
rikisútvarpið, Þjóðleikhúsið,
Sinfóniuhljómsveitina, Hand-
iða- og myndlistarskólann,
Tónlistarskólann, Heiðmörk og
Hljómskálagarðinn og sett pen-
ingana þess i staö i ný sjúkra-
hús, vistheimili og bættar sam-
göngur. En til hvers erum við
eiginlega aö lifa og hvert eig-
umvið að fara i hinu bætta sam-
göngukerfi ef ekkert er gert fyr-
ir það sem möl og ryð fá ekki
grandað? Spyr sá sem ekki veit.