Þjóðviljinn - 19.09.1981, Blaðsíða 14

14 StDÁ' — ÞJÚÐVILJINN Hélgin' 19.— 20.' séptember 1981
Helgin 19.— 20. september 1981 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 15
Universala Esperanto-Asocio
Alþjóðlega esperantosambandið
Rœtt við Baldur Ragnarsson menntaskólakennara:
og menningasviðum heimsins.
Þessi mál einkum enska og
rússneska, franska og spænska i
minna mæli, hafa skipt heiminum
á milli sin. Stórkostlegur áróður
er rekinn fyrir þessum tungumál-
um og hinar smærri þjóðar lúta
valdi þeirra meira eöa minna. Til
dæmis er augljóst, að við Islend-
ingar erum eindregiö inn á vald-
sviöi enskrar tungu. Fiestir sjá
sér hag i þvi að læra það mál en
leiða hugann litt að málfarslegu
jafnræöi sliku sem esperanto
stefnir að. Vonandi verður ein-
hver breyting þar á.
Blm: — Hefur esperanto þróast
eitthvað og breyst frá þvi að þaö
kom fyrst fram?
Baldur: — Bygging málsins er
óbreytt en orörótum hefur að
sjálfsögðu fjölgaö gifurlega eink-
um i visinda- og tæknimáli. Þess
skal einnig getið, að bygging
esperanto gefur nær óendanlega
möguleika til orömyndunar þar
sem sérhver máleining, rót, for-
skeyti, viðskeyti og orðflokksend-
ingar eru i raun sjálfstæðar
merkingareiningar, sem geta
tengst saman. Þetta atriöi gefur
esperanto sérstakt alþjóðlegt
gildi og stuðlar á mjög frjóan hátt
að þróun málsins.
Blm: — Auk esperanto hafa
verið samin önnur alþjóðleg
tungumál. Þekkirðu eitthvað til
þeirra?
Baldur: — Ég hef kynnt mér
ido, novial og interlingua. Ekkert
þeirra mála hefur hlotið neina
verulega útbreiðslu og virðast
ekki bera i sér þann lifsneista
sem þarf til þess að mál verði
virkt.
Blm: — Þú tókst þátt i Alþjóöa-
þingi esperantista (Vonbera) i
Brasiliu I lok júlimánaðar i
sumar. Hvað gerðist markverö-
ast á þessu þingi?
Baldur: — Þingið, sem haldið
var I höfuöborg Brasiliu, sóttu um
1800 manns frá 50 löndum. Helsta
umræðuefni þingsins bar heitið
„kulturoj kaj lingvoj: pontoj kaj
baroj”, það er „menning og mál:
brýr og veggir”.
Um þetta efni var einkum
fjallað frá þremur sjónarmiðum:
félagslegu, þjóðmenningarlegu
og alþjóðlegu.
Samskipti
á jafnréttis-
grundvelli
Á þessum áratug, nánar
tiltekið 1987, verður öld lið-
in frá því dr. L. L. Zamen-
hof birti fyrstu kennslu-
bókina í því máli sem f Ijót-
lega varð kunnugt undir
nafninu esperanto, sem
reyndar var upphaflega
dulnefni höfundar þess.
Fyrir löngu hefur nafn
þessa máls orðið einskonar
samnefni alþjóðamáls í
vitund almennings víða um
heim, þótt ekki hafi enn
fengist nægilegur stuðn-
ingur við útbreiðslu þess
hjá alþjóðlegum stofnun-
um eða einstökum ríkjum.
Esperantistar — en svo eru
þeir almennt nefndir sem
lært hafa alþjóðamálið —
hafa þó alla tíð verið bjart-
sýnir á að sá dagur muni
koma að esperanto hljóti
endanlega viðurkenningu
þjóða heims sem hæft og
æskilegt hjálparmál í
hvers konar samskiptum
einstaklinga og þjóða á al-
þjóðlegum jafnréttis-
grundvelli.
Alþjóðlega esperantosamband-
ið — Universala Esperanto-As-
ocio, skammstafað UEA — er
stærst þeirra félaga sem nú vinn-
ur gagngert að kynningu og út-
breiðslu alþjóðamálsins. 1 lok slð-
asta árs voru félagar þess rúm-
lega 34 þúsund talsins i nákvæm-
mikla bókaþjónustu og bókaút-
gáfu.
Merkur þáttur i starfsemi Al-
þjóðasambandsins er einnig e.k.
fulltrúakerfi I flestum þátttöku-
landanna, veita fulltrúar þessir
erlendum félögum i UEA marg-
háttaða fyrirgreiðslu endur-
gjaldslaust á feröalögum, svo og
sérfræöilegar upplýsingar. A
þessu ári eru fulltrúarnir 3573 i 66
löndum, þar af 2109 sérfræðifull-
trúar i 380 greinum.
UEA efnir árlega til alþjóða-
þings (Universala Kongreso) sem
i senn er vinnuþing sambandsins
og stærst árleg samkoma esper-
antista i heiminum. Slik þing hafa
veriö haldin allt frá 1905, en féllu
þó að sjálfsögöu niöur á heims-
styrjaldarárunum fyrri og siðari.
1977 var slikt þing haldið i fyrsta
sinn hér á Islandi, hið 62. i röð-
inni. Markaði þaö þing að ýmsu
leyti timamót i sögu esperanto-
hreyfingarinnar I heiminum,
m.a. vegna þess að aðalræðu-
maöur viö þingsetninguna var
æðsti embættismaöur Menningar-
og fræðslustofnunar Sameinuðu
þjóöanna, Amadou-Mahtar
M’Bow, sem þannig lagði sér-
staka áherslu á mikilvægi esper-
antos i þágu alþjóölegs menning-
arsamstarfs.
Alþjóölega esperantosamband-
inu er stjórnað af sérstöku full-
trúaráði (Komitato) sem skipað
er fulltrúum hinna ýmsu lands-
samtaka samkvæmt sérstökum
reglum. Ráð þetta kýs 8 menn i
framkvæmdastjórn sambandsins
til þriggja ára I senn. Einn tslend-
ingur á nú sæti i þeirri stjórn,
Baldur Ragnarsson mennta-
skólakennari. Hefur hann yfir-
umsjón með menningar- og
menntamálum alþjóöasam-
bandsins og er jafnframt annar af
tveimur varaforsetum þess.
— hst
ESPERANTO
er vissulega lifandi mál
1800 fulltrúar frá 50 löndum sóttu þing Alþjóðlega esperantosambandsins I Brasillu I sumar.
Sérstök ályktun var samþykkt
að loknum umræöum þar sem
áhersla var lögð á nauösyn „tvi-
stefnuumferðar” i samskipta-
málum og skorað á einstaklinga,
þjóðernisminnihluta, þjóöir, riki
og alþjóðastofnanir aö viður-
kenna gildi alþjóðamálsins
esperanto og möguleika til þess
að mynda fullkomna samskipta-
brú milli menningarhópa.
Blm: — Þú minntist á „stóru”
málin áðan. Nú lifum við á þeim
timum, er engil-saxneskri tungu
virðist hafa orðið vel ágengt með
aö leggja undir sig heiminn.
Hvaöa notagildi hefur
esperanto-málið við þvilikar að-
stæður?
Baldur: — Þegar menn tala
saman á esperanto, standa þeir á
jafnréttisgrundvelli. Esperanto
er ekki eign neinnar þjóðar, allir
verða að læra þá tungu sem
annað mál. Þessu er öfugt farið
meö ensku. Þeir sem eiga hana að
móðurmáli standa ávalt betur að
vigi gagnvart hinum. Krafan um
notkun esperanto er þvi i raun og
veru krafan um jafnrétti. Slikt
hlýtur i eðli sinu að vera drjúgur
þáttur I notagildi málsins.
Blm: — Hvaða hljómgrunn
hefur esperanto fengið gegnum
árin á tslandi?
Baldur: — Esperanto hefur
verið kunnugt hér allt frá þvi um
aldamótin. Ýmsir hafa lagt sig
fram um útbreiðslu málsins á ts-
landi. Þar ber einkum að nefna
Þóröberg Þórðarson og á siðustu
árum tslenska Esperantosam-
bandið. Nokkuð hefur þegar birst
á esperanto af islenskum bók-
menntum og nú er unnið aö undir-
búningi sýnisbókar Islenskra bók-
mennta I málinu.
Blm: — Nú ert þú sjálfur höf-
undur á esperanto. Hvað liggur
eftir þig á þvi máli?
Baldur: — Það er bæði þýð-
ingar og frumsamið efni.
Or islenskum fornbókmenntum
hef ég þýtt töluvert, sem birtist I
bókarformi fyrir hálfum öörum
áratug, þ.á.m. Völuspá. Einnig
hef ég þýtt tvær ljóöabækur eftir
Þorstein frá Hamri: Tannfé
handa nýjum heimi og Lifandi
manna land.
Svo hafa birst eftir mig tvær
frumsamdar ljóðabækur á
esperanto.
Blm: — Gaman væri að fá aö
heyra fyrsta erindið I Völuspá á
esperanto.
Baldur: — Þaö hljómar svo:
Aúdon mi serchas
de sanktaj dioj,
altaj, nealtaj
idoj de Heimdall.
Vi petas, Odin,
ke parokazajn
mi rakontn
memorajhojn
Þess má geta, aö bragarhætti
og stuðlasetningu er hér haldiö.
Blm: — Aö lokum Baldur. Nú er
skammt til aldarafmælis þess-
arar merku tilraunar til þess að
leysa helstu samskiptavandamál
mannkyns. Hverjar vonir gerið
þiö ykkur esperantistar um fram-
tiö hennar á þeim timamótum?
Baldur: — Við vonum og vinn-
um markvisst að þvi nú, aö
esperanto hljóti viðurkenningu
Sameinuðu þjóðanna sem æski-
legt alþjóðamál sem allra fyrst og
að þátttökuriki þeirra samtaka
beiti sér fyrir kennslu þess i vax-
andi mæli. Slikt væri besta af-
mælisgjöfin, sem esperanto gæti
hlotnast aö þvi tilefni.
— hst tindi saman.
Þinghöllin I Brazilia þarsem 66. alþjóðlega ráðstefna esperantista fór fram I sumar.
lega 100 löndum. Ekki er sú tala
þó nema litið brot þeirra sem lært
hafa málið.
43 landssambönd esperantista
eiga aðild aö UEA auk þriggja
sérsambanda (járnbrautar-
starfsmanna, lækna og hjúkrun-
arfólks og visindamanna), 24 sér-
sambönd önnur starfa þó aö ein-
hverju leyti með UEA þótt ekki
séu þau beinir félagsaðilar. Sér-
stakt æskulýðssamband starfar
einnig innan ramma Alþjóðasam-
bandsins.
UEA hefur aðalskrifstofur sin-
ar I Rotterdam, en auk þess sér-
staka skrifstofu I New York, sem
annast tengsl við Sameinuöu
þjóöirnar (frá 1954 hefur verið
formlegt starfssamband milli
UEA og UNESCO), og tvær aðr-
ar, I Antverpen og Búdapest, sem
einkum sjá um útgáfustarfsemi.
Sambandið gefur út tvö timarit á
esperanto og ýmiskonar kynning-
arrit og skýrslur um málið og
notkun þess á ýmsum sviöum,
auk þess sem það rekur umfangs-
Fyrir skömmu kom
blaðamaður Þjóðviljans að
máli við Baldur Ragnars-
son menntaskólakennara,
sem er einn helsti baráttu-
maður esperanto-hreyf-
ingarinnar á islandi.
Baldur var fyrst spurður
að því hvað hann hefði að
segja um þá algengu for-
dóma, að esperanto sé upp-
diktað gervimál. Og vegna
þess að það sé ekki sögu-
legur aflvaki neinnar sér-
stakrar menningar fái það
ekki öðlast raunverulegt
líf.
Baldur: — Rétt er að nefna þaö
fyrst, aö esperanto er ekki upp-
diktaö og fjarri þvi aö vera frum-
skapað án tengsla við mállegan
grundvöll. Orðaforði málsins er
sóttur i indoevrópsku málin, eink-
um þau rómönsku (u.þ.b. 63% af
upphaflegum stofnoröaforða
málsins). Þessum orðrótum
fylgir inn i esperanto allur merk-
ingar og menningararfur, sem
þær hafa i sér fólgnar.
Hugtakiö lifandi mál er ein-
göngu bundið þvi, að mál sé notað
i tali og riti og samkvæmt þvi er
esperanto vissulega lifandi mál.
Það hefur veriö notað I yfir 90 ár á
flestum sviðum mannlegs lifs og
menningar. Og á þessum tima
hefur þróast málmenning meðal
notenda málsins: alls kyns bók-
menntagreinar og alþjóðleg viö-
horf, sem eru frjóvgandi I mann-
iegum samskiptum.
Blm: — Hvernig skýrir þú þá
tregöu almennings jafnt sem
stjórnvalda til þess aö meta
esperanto að verðleikum á þeim
hartnær 100 árum, sem liðin eru
siöan Zamenhof boöaði þessa
lausn á samskiptavandamálum
þjóöa I millum?
Baldur: — Þess ber aö geta, að
fyrir fyrra strið var mikill áhugi
meðal almennings á esperanto.
Meðan fyrri heimsstyrjöldin stóö
yfir lá starfsemi esperanto-hreyf-
ingarinnar skiljanlega að mestu
leyti niðri, en er henni lauk tók
hún fljótlega að rétta sig við.
Þjóöabandalagiö sýndi
esperanto verulegan áhuga á sin-
um tima þó ekki kæmi til opin-
berrar viðurkenningar á þvi sem
alþjóöamáli.
A millistriösárunum var ötul-
lega unnið aö útbreiðslu málsins
og mikill áhugi var i mörgum
löndum. Siöari heimsstyrjöldin
setti svo strik i reikninginn. Um
þaö leyti varð esperanto viða hart
úti s.s. i Sovétrikjunum og Þýska-
landi vegna þeirrar alþjóða-
hyggju, sem málinu fylgir.
Eftir seinni heimsstyrjöldina
náði hreyfingin sér fljótlega á
strik aftur á mörgum sviöum. Al-
þjóðlega esperanto sambandið
jók starfsemi sina og tvisvar
sinnum hefur t.d. undirskriftum
verið safnað um allan heim til
stuðnings esperanto og lagðar
fyrir Sameinuöu þjóðirnar. Helsti
Baldur Ragnarsson menntaskólakennari, hefur yfirumsjón með menn-
ingar-og menntamálum Alþjóðlega esperantosambandsins. Hann sést
hért.h.að máli við Grahame Leon-Smith, enskan skólastjóra og esper-
antista á þinginu I Brasillu.
árangur þess er viðurkenning
U.N.E.S.C.O. á gildi alþjóða-
málsins árið 1954.
Nú er rétt að koma að megin
ástæðunum fyrir þvi hvers vegna
esperanto hefur ekki hlotiö meira
fylgi en raun ber vitni. Að minu
mati hefur þar valdið siharðnandi
samkeppni hinna svonefndu
„stóru” tungumála á mörkuðum
Umfangsmikil
bókaþjónusta og
útgáfa
Félagarnir eru
34 þúsund
talsins
í 100 löndum
•
í fulltrúaráðinu
eiga sæti
3573 menn
frá 66 löndumm
Hið nýja hús Brunabótafélags Islands og Búnaðarbankans á Selfossi.
Brunabótafélagið:
Yfir 120 milj. gkr.
í arð og ágóðahlut
Umboðsskrifstofa opnuö á Selfossi
Brunabótafélag islands greiddi
á árinu 1980 121.733.000 gkr. I arð
ogágóðahlut. Er þetta hæsta upp-
hæð, sem greidd hefur verið á
einu ári. Ef þessar greiðslur eru
reiknaðar til verðlags í október
1980, þá ncina þær 3,8 miljörðum
gkr. frá 1954.
Þá lækkaði stjórnunar og skrif-
stofukostnaður úr 10,44% i 10.09%
sama ár og nam 463.769.000 gkr.
Afkoma ársins i heild var hag-
stæð um samtals gkr. 254.733.000
og hafði þá verið tekiö tillit til af-
skrifta, arðgreiðslu og áætlaðra
skatta.
Fjöldi starfsmanna á skrifstofu
félagsins var 40, en umboðsmenn
viðs vegar um landið voru 185.
Þessar upplýsingar komu fram
i máli Inga R. Helgasonar, for-
stjóra Brunabótafélagsins, er fé-
lagið opnaði umboðsskrifstofu i
nýjum húsakynnum á Selfossi i sl.
viku. Hann lagöi áherslu á, að
raunverulegir aðstandendur fé-
lagsins væri þeir sem hjá þvi
tryggðu. Það væri sjálfseignar-
stofnun, en um leið gagnkvæmt
tryggingafélag. Tryggingasjóðir
félagsins eru öflugir og hafa gert
félaginu kleift að halda iðgjaldinu
i lágmarki og nefndi hann sem
dæmi, að brunabótaiögjald af
meðalstórri 3ja herbergja ibúð
væri nú ekki hærri fjárhæð en
áskrift að dagblaði.
Nýja húsið á Selfossi er sam-
eign Brunabótafélagsins og Bún-
aðarbankans. Bankinn á 40% hús-
eignarinnar, en Brunabótafélagið
leigir alla efri hæðina undir starf-
semi Fjölbrautaskóla Selfoss.
Þessi umboðsskrifstofa félagsins
á aö þjóna viðskiptamönnum fé-
lagsins á Suðurlandi, en umboðs-
maður Brunabótafélagsins á Sel-
fossi er Erlendur Hálfdánarson
bæjarstjóri. — Svkr.
Nýir og varanlegir orkugjafar
— og greining á orkukerfum
N or rænt
samstarf
A fundi orkuráðherra Norður-
landa i Halden I Noregi, hinn 4.
september sl. voru samþykktar
tvær skýrslur, sem unniö hefur
verið að á vegum ráðherra-
nefndarinnar og sem hafa
þýðingu fyrir samstarf I orku-
málum og gefnar verða út á næst-
unni. önnur skýrslan fjallar um
nýjar og endurnýjanlegar orku-
lindiren hin um greiningu á orku-
kerfum. Orkuráðherrarnir ræddu
einnig mörg mál sem tengjast
öðrum sviðum á verkefnaskrá
Norðurlanda um orkumál, s.s.
um:
— Orkubúskap
— Oliu- og gasvinnslu
— Hvernig taka má i notkun nýja
orkugjafa, einkum metanol.
1 skýrslunni um nýja og
endurnýjanlega orkugjafa er
fjallaö um hugsanlega samræm-
ingu á lögum og efnahagslegum
þáttum sem leiða af notkun nýrra
orkugjafa. Æskilegt er talið að
skipst verði á uppiýsingum, m.a.
varðandi mengunarvarnir,
eignarréttarmál og rekstur.
Hvatt er til norræns samstarfs
um rannsóknir, prófanir og til-
raunanotkun á nýjum orku-
gjöfum. 1 skýrslunni er bent á að
samstarfiö geti ýmist verið i
formisameiginlegraverkefna eða
upplýsingamiölunar, s.s. um:
— Geymslu varmaorku milli árs-
tiða
— Efnafræðilega og rafefna-
fræðilega geymslu orku
— Orku frá sjávaröldu
— Orku úr Ilfrænum efnum
— Hagnýtingu á mó
— Lághitastig I fjarvarma-
kerfum
— Vindorku
— Varmadælur
— Hagnýtingu sólarorku
I skýrslunni um norrænt sam-
starf um greiningu á orkukerfum
er greint frá tiliögum um fjögur
meginverkeíni sem hvert um sig
greinist i tvo eða fleiri þætti. Hér
er um aö ræöa:
— Orkusparnaö
— Svæöisbundiö skipulag orku-
mála
— Athugun á öflun og dreifingu
varma á Noröurlöndum
— Greiningu á orkukerfum á
Norðurlöndum
1 báðum framangreindum
skýrslum er lagt til að haldnir
veröi norrænir umræöufundir i
þvi skyni að rniðla þekkingu og
hugmyndum um verkefni á
hinum ýmsu sviðum.
Á fundinum var gerð grein fyrir
málum sem fjallað var um á ráö-
stefnu Sameinuöu þjóðanna i
Nairobi um nýja og varanlega
orkugjafa.
1 tengslum við umræðu um oliu-
og gasvinnslu var orkuráðherr-
unumskýrtfrá tvihliða viöræðum
á Norðurlöndum og nýgerðum
sænsk-norskum samningi um
samstarf, einkum i iðnaðar- og
orkumálum.
Orkuráðherrar samþykktu
að embættismannanefndin skyldi
fyrir næsta fund leggja fram til-
lögu til orkuráðherranna um þau
form sem til greina koma i nor-
rænu samstarfi um oliu- og gas-
vinnslu.
Fundinn sátu:
Poul Nielson, orkuráðherra,
Danmörku, Hjörleifur Guttorms-
son iðnaðar- og orkuráöherra,
tslandi, Arvid Johnson, oiiu- og
orkuráðherra, Noregiog Ingemar
Eliasson, orkuráðherra, Sviþjóö.