Þjóðviljinn - 19.09.1981, Blaðsíða 10

10 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Helgin 19,— 20. september 1981
mér er spurn
Jóhanna G. Kristjánsdóttir
svarar Vilborgu Dagbjartsdóttur:
Hvað fannst þér
athyglisverðast á
uppeldismála-
þinginu?
Ég þykist vita að það hafi
valdið lesendum vonbrigðum,
Vilborg.aðþúskulirhverfa svona
snögglega frá ástinni og beina til
min spurningu um uppeldismála-
þing!
Þvi orðið sjálft — uppeldi —
minnir okkur fremur á skyldur,
ábyrgö og kröfur en á hamingju,
gleði. unað og nautn eins og ástin,
þött þessi hugtök séu vissulega
nátengd þvi sem við köllum upp-
eldi — en i þvi orði felst svo
margt.
Það er staðreynd aö hefðir eru
lifseigar og umræðan um upp-
eldismál kann að gjalda þess að
hér hafa kynslóðir vaxiðdr grasi,
komist til vits og þroska án
mikilla málalenginga um upp-
eldið. Það hefur veriö „sjálf-
sagður hlutur” — það sem hver
og einn hefur fremur hugsað um
með sjálfum sér — ekki rætt um
við aðra nema þegar i nauðirnar
hefur rekið.
En nú er öldin önnur og upp-
eldið verið skipulagt og sett i
kerfi. Ég tel hér skólana með,
fræðsluna sem einn þátt uppeldis-
ins og þá hljótum við aö verða að
skoöa málin i nýju ljósi, jafnvel
rjúfa gamalgróðnar hefðir. Upp-
eldisstofnanirnar eru sameign
okkar: ábyrgð okkar sameigin-
leg.
Það gildir að vissu leyti hið
sama um ástina og hjónabandið
annars vegar og um uppeldið og
skólana hins vegar, að við ölum i
brjósti drauminn um hið full-
komna og viljum helst ekki sætta
okkur við annað og minna — eða
getum það ekki. Þetta kalla
sumir óraunsæien vister það svo,
að oft er slegið af kröfunum og
málamiðlanir gerðar. En eins og
góð hjónabönd, þar sem ástin
dafnar og þrifst, eru vissulega til,
þá eru lika, sem betur fer, til
góðir skólar. Þetta eru stað-
reyndir sem gera okkur leikinn
auðveldari. Þess vegna getum við
óhikað stefnt hátt og er ekki lika
til mikils að vinna?
Já, Vilborg, fyrst þú spurðir
mun ég reyna aö svara, þóttsumt
af þvi sem mér þótti áhuga-
verðast sé þess eðlis að til þess að
skýra áhuga minn hefði lengri
skýringa veriðþörf en hægter að
koma við hér.
Mér þótti það t.d. athyglisvert
aö boðaö skyldi til þessa uppeldis-
málaþings eftir margra ára hlé.
En hvers vegna varð þetta hlé,
munu einhverjir spyrja.
Svarið kemur, lika við mann.
Hin ónotalega staðreynd er sú að
kennarar sóttu þau ekki! Upp-
eldismálaþingiö nií sannar þvi
kjark og þor nýstofnaðs skóla-
málaráðs Kennarasambands
fslands og er ástæða til að binda
miklarvonirviðstörf þess ifram-
tiöinni.
Hin mikla og óvænta þátttaka
varð mikið gleði og ánægju efni.
Kennarastéttin hefur nú sannað
áhuga sinn og við hljótum að vona
að hún kveði ekki upp annan dóm
yfir sjálfri sér.
Umræðuefnið — Skóli fyrir öll
börn —- var eins konar úttekt á
ákv. þætti hugmyndafræði grunn-
skólalaganna, (sem er ekki
sænskættuð!), mál sem allt of lit-
ill gaumur hefur verið gefinn til
þessa — a.m.k. i málefnalegri
umræðu.
Margt athyglisvert kom fram i
erindunum 12 sem flutt voru.
Jóhanna Kristjánsdóttir
málin skoöuð frá ýmsum Sjónar-
hornum og tilraun gerð til að átta
sig á stöðunni nú, en eins og
flestum mun kunnugt eiga grunn-
skólalögin að hafa tekið gildi árið
1984, að 10 árum liðnum frá setn-
ingu þeirra.
Sióan spurðir þú, hvort komið
hafi fram gagnrýni á grunnskóla-
lögin og þá kem ég að þvi sem
mér þótti ekki sist áhuga- og at-
hyglisvert. En þá er nauðsynlegt
að byrja á þvi aö greina algjör-
lega á milli löggjafarinnar
annars vegar og framkvæmdar-
hliðarinnar hins vegar. Hvað hinu
fyrr nefnda viökemur þá held ég,
að ég geti meö góöri samvisku
sagt þér, að á þinginu kom engin
gagnrýni fram — ekki á lögin
sjálf. Mér kom þetta dálitið á
óvart þvi áður voru menn bæði
meö og á móti þessari lagasetn-
ingu. Hvað veldur?
Eru engir á móti grunnskóla-
lögunum lengur? Ef til vill hafa
sumir sætt sig við orðinn hlut ai
aörir kunna að hafa sannfærst um
ágæti laganna smám saman eftir
þvi sem árin hafa liðið.
Þaö var jafnvel haft á oröi að
löggjöfin væri svo góð að aðra
betri væri ekki að finna þótt viða
væri leitaö: Við megum þvi lik-
lega vel við una, eigum reyndar
góðu að venjast þvi fræðslulögin
frá 1946 voru ekki siður merkileg
löggjöf fyrir marga hluta sakir.
Við höfum getað — og getum
enn verið stoltaf þvi að hafa sam-
einast um löggjöf sem er meira
en jafngóö öörum sambærilegum
úti í heim i. — Löggjöf sem tryggir
rétt og jöfnuð, — er framfara-
sinnuð og „róttæk” að mörgu
leyti, en löggjöfin er yfirlýstur
vilji okkar og stefnumörkun.
En fylgir hugur máli? Sættum
við okkur við að merkileg löggjöf
verði flokkuð undir sýndar-
mennsku — góður safngripur lag-
anna — sem er stórmál. Mál sem
varðar alla.
A þinginu kom vissulega fram
gagnrýni á ýmsa þætti fram-
kvæmdarinnar og ekki að ástæðu-
lausu. Nægilegt fé hefur ekki
legið á lausu, ekki fremur en
endranær. Þjónustustofnanir
. . . og spyr Bergþóru Gísladóttur
sérkennslufulltrúa:
Eru foreldrar áhuga-
litlir um uppeldismál?
Mér var að berast i hendur
litill bæklingur sem nefndtil-
nefnd af skólamálaráði K.í:
hefur tekið saman. Hann
heitir 12 spurningar til full-
orðinna um börn og skóla.
Lita má á þennan bækling
sem áróður fyrir umræðu um
skóla og uppeldismál og
auknum afskiptum foreldra
og annarra af þeim. Mig
langar af þessu tilefni að
spyrja Bergþóru Gisladóttur
sérkennslufulltrúa einnar
spurningar: Eru foreldrar
áhugalitlir um uppeldismál?
skólakerfisins eru i svelti —
námsgagnastofnun, skóla-
rannsóknardeild, Kennara-
háskólinn, sálfræði og ráögjafa-
þjónustan svo eitthvað sé nefnt.
Og ennfremur hefur aukinni fjár-
þörf skólanna vegna nýjunga og
breyttra starfshátta, sem gera
myndi þeim kleiftaö starfa i anda
laganna, heldur ekki verið mætt.
En þaö kom fram, að einnig er
við annars konar vandamál að
etja. Þau eru tengd viðhorfum
samfélagsins til skólans —
skilningi og þekkingu á hlutverki
hans og markmiðum og einnig
viðhorfum kennara tilnýrrar eða
breyttrar skilgreiningar á
kennarastarfinu, hlutverks
kennarans og annars konar
vinnubragða en þeirra sem
hingað til hafa verið algengust.
Ég held að mér sé óhætt að full-
yröa að fram hafi komiö fullur
vilji kennara til að takast á við
þann vanda sem siðast var upp
talinn og að nauðsynleg endur-
menntun verði skipulögð af hálfu
Kennaraháskólans til þess að
mæta aðkallandi þörf.
Og svo er bara að halda áfram
að biðja um meira örlæti skól-
unum til handa í nútið og framtið!
í þeirri trú að fólkifari að þykja
dálítið gaman að uppeldis og
skólamálum — skynji hvað þetta
er áhugavertsvið —slæ ég botn-
inn i þessar fátæklegu upplýs-
ingar til þin, Vilborg, um það
hvað mér þótti áhugaverðast á
þinginu um daginn. Og svo vona
ég að einhver verði til þess að
taka upp „ástarþráðinn” á ný!
Bergþóra Gisladóttir
ritstjórnargrein
Styðjum Pólland
Kjartan
Með nýju bréfi, sem kynnt var
i Varsjá nú í vikunni hafa ráða-
menn i' Moskvu krafist þess, að
þegar i stað verði stöðvaöur all-
ur „andsovéskur áróður” i Pól-
landi.
Við vitum mætavel að sam-
kvæmt orðabók valdhafanna i
Moskvu flokkast sérhver gagn-
rýni á stjórnkerfi þeirra og
valdaeinokun undir „and-
sovéskan áróður”.Það er kunn-
ara en frá þurfiað segja, að þeir
sem sendu þetta nýjasta bréf
frá Moskvu til Varsjá vilja fá að
tala einir, — þeir vilja geta
gagnrýnt aðra, en aðrir mega
ekki gagnrýna þá. Þeir þola
ekki að heyra óm frá þeim
miklu umræöum sem fram hafa
farið I Póllandi að undanförnu
um leiöir tilað tryggja friösam-
lega þróun á átt til lýðræðis.
Það eru aumir valdhafar sem
ekkert þola í kringum sig, nema
iskalda þögn eða falska lof-
söngva.
Hvaða rétt hafa öldungarnir i
Kreml til að skipa Pólverjum að
þegja?
Engan rétt. — Pólland er full-
valda riki, eöa hvað?
Hvað segðu menn um það, ef
bandarísk stjórnvöld bæru fram
þá kröfu við rikisstjórn tslands,
að hún stöðvaði þegar i stað all-
an „andbandariskan áróður” á
tslandi. — Ætli viö segöum ekki,
nei takk!
Við skulum vona, að hér hafi
stundum (máske i Þjóðviljan-
um) veriö farið vægari oröum
um athafnir bandarískra stjórn-
valda, heldur en þau ummæli
sem fallið hafa i Póllandi um
„vinina” i austri.
Rússar hafa hins vegar ekkert
meiri rétt til aö skipa Pólverj-
um að tala velum sóvéska vald-
hafa, heldur en t.d. Bandarikja-
menn eða Kinverjar að senda
álika tilskipanir hingað til okk-
ar, — gætum að þvi.
Það er lýðræðisþróunin i Pól-
landi, sem nátttröllin i Kreml
óttast. Þeir óttast fordæmið fyr-
ir sina eigin þegna, og þegna
annarra ríkja I Austur-Evrópu.
Þess vegna æpa þeir á þögn i
Póllandi.
Um langa hrið hefur hinn
sovéski hrammur hvilt með of-
urþunga á herðum fólks I Aust-
ur-Evrópu. I skjóli hers og lög-
reglu hefur verið byggður upp
sá múr sem ætlað var að
tryggja algera valdaeinokun
ráöandi afla i bráð og lengd.
Það hefur ekki veriö auövelt
að koma auga á möguleika til
jákvæðrar þróunar i lýðræðisátt
frá þessu einokunarkerfi.
Hvað geta menn gert þegar
þeim er bannað að tala eða
skrifa annað en það sem vald-
höfunum þóknast, en sviptir
persónulegu frelsi sinu ella?
Hvað geta menn gert, þegar
lögreglan vakir viðhvers manns
dyr og sérhver tilraun til sam-
takamyndunar i andstöðu við
stjórnvöld er talin jafngilda
landráðum?
Slikum spurningum er erfitt
að svara, en þeim hefur verið
svarað I mannkynssögunni, —
ekki þó í eitt skipti fyrir öll, en
með lýsandi dæmum um mann-
legt þrek og þrótt til baráttu við
hinar örðugustu kringumstæð-
ur.
Pólverjar eru nú að brjóta
nýtt blað, ekki aöeins i sinni eig-
in sögu, heldur mannkynssög-
unni, sögu okkar allra.
Þeir hafa nú þegar gert þaö,
sem flestir töldu fyrir rösku ári
siðan að væri ómögulegt.
Þeirhafanú þegar brotið stór
skörö i múra valdaeinokunar
hins sovéska kerfis.
Samstaða, Solidarnosc, hin
óháðu verkalýðsfélög hafa
skipulagt i einni fylkingu tiu
miljónir manna. Það bann sem
áður rikti viö myndun samtaka
ogmiðlun upplýsingahefur ver-
ið brotið á bak aftur nú þegar, —
ekki með valdi, en með órofa
samstöðu miljóna manna. f Pól-
landi hefur valdaeinokunin nú
þegar verið rofin með eftir-
minnilegum hætti.
Ljós hafa verið kveikt. Krafa
Kremlverja er .sú að þau verði
slökkt á ný.
Þeir vita jafnvel og allir aðrir
að lýðræðisþróuninni í Póllandi
verður ekki snúið viö nema með
valdbeitingu. Þeir hika samt við
að senda sinn eigin her inn i
landið vegna þess að jafnvel
fyrir Sovétrikin eru hernaöar-
átök i hjarta Evrópu ekki það
æskilegasta. Þeir vita lika sem
er, að Pólverjar eru flestum
Ólafsson
skrifar:
öðrum óliklegri tilaö gefast upp
fyrr en I fulla hnefana.
Þess vegna heimta þeir að
pólska ríkisist jórnin vinni ódæð-
isverkið fyrir þá, uppræti lýð-
ræöisþróunina og banni „and-
sovéskan áróður”.
Það verður þó að teljast i
hæsta máta vafasamt að öld-
ungaráöið I Kreml geti lengur
treyst á pólska herinn til ofbeld-
isverka gegn eigin þjóð. Og sitt-
hvað bendir til þess aö innan
valdaflokksins i Póllandi megi,
eins og i Tékkóslóvakiu fyrir
þrettán árum, finna ýmsa
menn, sem á úrslitastund væru
reiöubúnir að bjóða sovésku of-
beldi byrginn.
Úr þessu öllu mun reynslan
ein skera. Forystumenn Sam-
stöðu, Solidarnosc, hafa allt til
, þessa sýnt hvort tveggja i senn
frábær hyggindi og þann æðru-
lausa hetjuskap sem stækkar
manninn i hverri raun.
Meöan hvorugt brestur, hygg-
indin eða hetjulundina, þá mun
sigurganga Pólverja fyrir nýj-
um áfanga i mannkynssögunni
ekki verða brotin á bak aftur
með auöveldum hætti. k.