Þjóðviljinn - 06.03.1982, Blaðsíða 7

Helgin 6. — 7. mars 19821 ÞJÓÍ)VÍLJINN — SÍÐA 7
Hvat er stórur törvur á hjá okk-
um? Hvat er longsul okkara? Er
hann ikki at eiga ta stóru gleðina?
Leiðari iSosialurin22-12-1974
Scandinavia
today
Einhver rymtur seytlar hér við
hlustir þegardregur niður i vana-
pexi skammdegisins og vind-
hviður gefa grið, og þá heyrist úr
þessari sytru orðasveimsins um
eitthvert brambolt á þeim i
Ameriku að fara nú endilega að
húrra saman skandinövum, og
sýna þá sér á parti með blikkljós-
um eða án undir fyrirsögninni:
Scandinavia today. Af einhverj-
um undarlegum ástæðum eru
íslendingar hafðir með i þessum
umferðartruflunum hér og þar i
Bandarikjunum sem ráðgerðar
eru. Nú stendur til að gera mikið
söluátak í kauphöll ameriskra
hugmynda og reyna að ná athygli
frá þeim sem eru að bjóða annan
varning og hugmyndakerfi: sell
them Jesus, sell them free enter-
price, goddamm sell them Fried-
man, f ried kangaroos in basket, a
tisket a tasket....
Lwon’t buy that, segir maðurinn
i Ameriku og er ekki sammála.
Skandinavaframboðið á að
vera viðs vegar i Bandarikjunum;
i St. Louis, Cincinnati, N.Y., Chi-
Thor Vilhjálmsson skrifar:
ation i New York sagði ungum
bandariskum menntamanni sem
kann 13 tungumál, þar á meðal is-
lenzku,og var að þýða bók úr is-
lenzku': Það eru engar niítima-
bókmenntir á Islandi.
Það er lika eins og það hafi
alveg gleymzt að við erum engir
skandinavar, og væri nær að
minnast Melkorkuættar okkar
sem er áreiðanlega miklu rikari i
bókmenntunum, keltneska
skáldablóðsins i æðunum; og láta
sveitina úr Handritastofnun gefa
sig fram viðíra og farameð þeim
i fararbroddi með innkaupatösk-
umar fyrir göngunni miklu á degi
heilags Patreks, og veifa ákaft
handritunum eins og Kinverjar
rauða kverinu forðum.
Það er kurr i myndlistar-
mönnum okkar af þvi að á sýn-
ingunni Scandinavia today eigi
bara að sýna sem islenzka list
myndir eftir Asgrim Jónsson og
Þórarin B. Þorláksson, og svo
eftir tvo nýlistarmenn sem hafa
alið mestaldur sinn i Hollandi og
tekið með tilþrifum þátt i' lista-
lifinu þar: Sigurð Guðmundsson
og Hrein Friðfinnsson. Sem eru
ágætir menn en gefa varla
tæmandi hugmynd um það sem er
helzt að frétta i myndlist okkar.
Ekkert eftir Kjarval. Og er
hann þó innan tímamarkanna;
þvi var fleygt einhvers staðar að
miðað væri við árið 1910 annars-
vegar en ég veit ekki eftir hverju
er farið hinsvegar. Ekki voru
þessir að ásælast Fjallamjólk
eftir Kjarval sem þeir á Museum
of Modern Art vildu fyrir hvern
mun fá að kaupa en Ragnar i
Smára sagði að myndin mætti
ekki fara úr landi, og gaf hana
Listasafni alþýðu.
Frægasta félagslegt tillag
Þjóðargersemar sem voru okkur svo hjartfólgnar að við fyrirgáfum
Dönum allar misgerðir þegar þeir skiluðu þeim...
HELGARSYRPA
cago, Milwaukie hjá þýska bjorn-
um ameriska, Columbus Ohio,
Alexandria Minnesota, og ég veit
ekki hvar. Annarsstaðar?
My brother is raising wheat in
Minnesota, but I am raising hell
in Chicago, sagði sænski ameri-
kaninn aðspurður.
Hvaða læti eru þetta, spurði
Steinn Steinarr þegar gömlu
hjónin leiddust yfir Bankastræti.
Hver stendur fyrir þessu dular-
fulla fyrirtæki? Það er til lítils að
leita að nákvæmum fréttum i
dagblöðunum, þau eru í einhverju
öðru. Og þó. Eitthvert siðdegis-
blað var að reyna að komast upp
á milli forseta okkar og Dana-
drottningar og skapa úlfuð og
spennuút af sýningunni; sem betur
fer var það til litíls. Aðrar fréttir
af þessu eru svo tætingslegar eins
og væru úrbiluðum simsvara þar
sem mest er suð og urgur. Sumt
eins og væri haft eftir fjarhuga
embættismanni i svefnrofunum
með simtólið undir kodda. Þó er
klárt að forseti okkar eigi að opna
hátiðina.
Ég hef reynt að kanna hvert
ætti að vera framlag Islands til
þessa ameriska ættarmóts
skandi'nava. Það hefur gengið
fremur dræmt. Þó hefur frétzt að
til standi að senda þangað vestur
þjóðargersemar sem Islendingar
töldu dýrastar, og voru okkur svo
hjartfólgnar að við fyrirgáfum
Dönum allar misgjörðir þegar
þeir skiluðu handritunum (einir
þjóða ránsfeng af þvi tagi).
Fyrirgáfum þeim allt, meðal
annars að hafa næstum upprætt
okkur. Þessi sömu handrit og við
neituðum að lána i eina virtustu
menningarstofnun heimsins og
traustustu British Museum á
vikingasýninguna, þegar átti að
sanna að vikingarnir hafi ekki
verið bara óðir afglapar með
flókaskegg löðrandi i berserkja-
froðu og hvitnandi bláma i
augum. Hvað kemur þá til núna?
Að starfsfriðurinn er rofinn i
Ámagarði, hurðum fleygt upp i
handritastofnuninni, og liðið
drifið upp i flugvél með Skarðs-
bók f innkaupatösku til að sýna
hana á torgum i Ameriku? A
sýningu sem heitir Scandinavia
today?
Þetta ereins og væri til að stað-
festa það sem embættismaður i
Scandinavian-American Found-
skandinava til heimslistarinnar
var þáttur þeirra i Cobra-hópnum
sem voru i Kaupmannahöfn. Þar
voru fremstir Svavar Guðnason
og Asger Jorn. Um þetta má lesa i
listasögum. Kaupmannahöfn
Brussel Amsterdam, Co-Br-A.
Ekki er heldur verið að neyta
færis að sýna Svavar i Ameriku,
og vera stoltur. Eða þá Sigurjón
ólafsson, það þarf hreint ekki að
skammast sin fyrir hann. Og
fleiriogfleiri. Hér er svo mikiðlif
ogfjör i myndlist. Kannski meira
en annars staðar á Norður-
löndum. En þá kemur til álita
hvort litli bróðir megi skyggja á
hina sem vilja vera stórir, og þá
þarf einhver að vera litill.
Ég hef ekki á móti neinum af
þessum sem sýndir verða.-en það
gefur bara ósköp takmarkaða
mynd af hinni þróttmiklu og
margbreyttu myndlist sem hér
lifir og hefur dafnað vel á þessari
öld að sýna einungis það elzta og
sérstakan þátt i þvi yngsta.
Það hefur kvisazt að sumir
Norðmenn séu sárir út af þvi að
ekki eigi að sýna Munch sem er
ásamt Kjarval fremstur Norður-
landamálara.
Til hvers er þetta umstang allt?
Tilað selja rækjur og gaffalbita?
Lopapeysur og kaninuskinns-
pelsa? Eða til að monta sig af
þjóðhöfðingjum? Sem er nú
kannski hálf tikarlegt við þá sem
hafa bara Reagan, ekki er hann
nú til að gleðja augun.
Hemingway
....Iii the morning there was a big
wind blowing and the waves were
running high up the beach and he
was awake a long time before he
remembered that his heart was
broken.
Ernest Hemingway: Tenlndians.
Sumir listamenn hafa svo sér-
stakan svip og fastmótaðan og
öðlast slikan áhrifsmátt um sinn
að þeir verða meinskæðir öðrum
sem eru i mótun, soga þá með i
svelgsinsmáttar og svipta frum-
kvæðinu. Fyrr i þessum greinum
sagði ég eftir Canetti nóbelsverð-
launahöfundinum nýja frá þvi
hvernig hann var ánetjaður Karl
Kraus hinum mikla andlega dá-
valdi Vinarborgar fram eftir
öldinni.ogvarhætturaðgeta gert
nokkuð fyrir meistara sinum þar
til hann varð að gera uppreisn og
slita sig lausan með offorsi úr
þeim álögum, afneita meistara
sinum, og sá þaö ekki fyrr en
seinna hversu mjög hann hafði
vaxið af þeirri glimu.
1 myndlistinni höfum við dæmi
Pablo Picasso sem margir freist-
uðu að likja eftir vitandi eða óvit-
andi, og sér til óbóta sumir. Á
árunum þegar ég var úti i Frakk-
landi voru torfur af mönnum sem
höfðu lært eitthvað af Léger, og
komust ekki undan svipmótinu
sem meistarinn hafði þrýst á þá,
og urðu aldrei þeir sjálfir. Og
myndir mristarans þekktust lika
alltaf frá eftirhermunum,* 1 sem
von var af þvi hann var að flytja
sineigin erindismál samkvæmur
siru eðli.
Hér á landi höfum við dæmi
Halldórs Laxness sem gerði
heilum kynslóðum erfitt fyrir að
skrifa með sti'ltöfrum sinum og
ofurefli.Fyrir langa löngu sat ég
með tveim rithöfundum á kaffi-
húsi. Þeirbáru sig illa. Þaðværi,
sögðu þeir, að ýmsu leyti slæmt
að hafa haft Halldór Laxness.
Hefði hann ekki verið þá væru
margir höfundar sem hefðu getað
orðið bara góðir. Ef ekki væri
Laxness.
Þegar ég var að alast upp var
það Hemingway sem var einn
hættulegastur að þessu leyti og
gerði unga menn viða um heim aö
öpum sínum. Heilar hjarðir
manna reyndu að skrifa eins og
Hemingway. Þar til kom sú kyn-
slóð sem þurfti að brjótast undan
seiðmætti hans og hafna honum.
Þá var reyndar heimurinn orðinn
allt annar en var þar sem riki
Hemingways hafði staðiö traust-
ast. Og eins og verður við slikt
uppgjör var það helzti harkalegt
og afdráttarlaust svo um sinn
hefur hann varla notið sann-
mælis. Tilgeröarleg hetjuskapar-
dýrkun hans þegar á leið féll ekki
i kram ið hjá þeim sem fæddust og
uxu upp eftir að atómsprengjan
breytti vist mannsins i heiminum
þannig að hún gat hugsanlega
endað. Þá var ekki lengur sá
Nú er mál og lag til þess að meta hann að nýju — endurmeta kærleik-
ann til Hemingway og gremjuna vegna galla hans.
óendanleiki mannkynsins sem
gerði fært að leika sér að þvi að
vera glötuð kynslóð eins og sagt
var um Hemingway og hans nóta
eftirfyrri heimsstyrjöldina. C’est
une generation perdue, sagði
Gertrude Stein: þetta er glötuð
kynslóð.
Hemingway naut sin á árunum
milli styrjaldanna og fullnýtti ■
hæfileika sina og atgervi til að
skapa bókmenntir. Enginn lagði
mára á sig til að læra sitt hand-
verk sem rithöfundur. Hann var
óþreytandi að slipa og fága stll
sinn, strika Ut og snerpa þar til
hann hafði öðlazt slikt handbragð
að ekki varð ruglað saman við
aðra. Þá var hann enn ungur
maður. Vopnin kvödd, The sun
also rises og margar beztu smá-
sögurnar eru frá þessum árum.
Þeir sem þekktu Hemingway
ungan tala um hvað hann hafi
verið gáfaður örlátur og hug-
rakkur. Þá talaði hann hægt og
vandaði sig, og sagði svo vel
sögur, og hermdi forkostulega
eftir. Hvaö kom fyrir hann? Það
er eins og hann hefði misst trúna
og þyrfti alltaf að vera að sanna
sig með belgingi og afglapaskap.
Hann virðist hafa breytzt mikið
eftirlýsingum að dæma, f trúð og
gortara sem aldrei gat hætt að
ieika i sviðsljósinu. Þessu er
slegið fram með hæfilegum fyrir-
vörum því málið er auðvitað
miklu flóknara.
Lengi virtist hann hættur að
geta skrifað þannig aö skæri úr.
Þá vildi hann ganga yfir alla og
þurfti ekki að hlusta lengur, og
þóttist vera anti-intelektúal, fuss-
aði við menningarvitunum og
mærði hina óþörfu hetjudáð.
Hann lét hylla sig i sóun cg glýju
veizluglaumsins; en undir yfir-
gangi hans duldist tragiskt óþol
sem virtist ekki geta sefazt sem
fyrrvið iðkun sinnar listar, held-
ur leitaði útrásar i öðrum
iþróttum skyndifrægðar. Ég man
þaðáfall sem það var unnendum
Hemingways að lesa Across the
river and into the trees, um
þennan roskna leiðinlega hers-
höfðingja sem er að útskýra hin
finni blæbrigði hernaöarlistar
fyrir ungri italskri prinsessu og
ástmey i gondól i Feneyjum og
kallar hana daughter. Yfir ána og
inn f skugga trjánna, kallaði
William Faulkner þá bók i min
eyru i Reykjavik.
Maðurinn sem skrifaði Vopnin
kvödd, bitra ákæru á styrjaldir
sem við eigum i þessari dýrlegri
þýðingu Halldórs Laxness, hve
sárt að hugsa til þess að hann
skyldi ergjast svo að fara að prisa
hermennskuna.
Hemingvay átti reyndar eftir
að skrifa Gamla manninn og
hafift. Hann væri 82 ára núna.
Hann var búinn að brjóta hvert
bein i sér i eftirsóttum barningi
sinum og gönuhlaupum hetju-
ljómans, og iðrin sviðin af viski
og daquiri, og vildi ekki Hfa við
harmkvæli; tók byssuna sem
faðir hans hafði notað til að skjóta
sig, beit um hlaupið og skaut.
Þá var komið að þvi sem
ýmsum þykir brýnast að lista-
maðurinn sé allur svo hægt sé að
loka dæminu, og gera það upp.
Dauður og meðfærilegur. Túlka
hann án þess að hann nái að trufla
með þvi að skipta sér af þvi.
Rugla reikninginn.
Og er nú ekki kominn timi loks
að endurmeta höfund eins og
Hemingway; leiða hann til önd-
vegis i Valhöll. Taka hann i goða
tölu, eins og hvern annan dauðan
snilling sem lifir með okkur, eins
og Stendhal.
Hemingway vann það þarfa
verk að kála i'skugga snilli mörg
tonn af meðalmennsku á fæti.
Það fór engum öðrum vel að
vera Hemingway, og honum
sjálfum misjafnlega.
Hann vardýrkaður svo mjög að
varð að gera uppreisn gegn
honum — ungir menn; brjótast
undan fargi hans; nú er mál og
lag til þessað meta hann af nýju;
endurvekja kærleikann til Hem-
ingway og gremjuna vegna galla
hans.
Hvergi urðu gallar Hemingway
samteins óþolandi og þegar þeir
komu fram i fari annarra rithöf-
unda, einkum þeirra sem hvorki
höfðu til þess eðli néupplag, hvað
þá burði.