Þjóðviljinn - 06.03.1982, Side 19

Helgin 6. — 7. mars 1982. ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 19
hlusta ekki á hann, svo a& heilum
þjóðum og álfum liggur viö al-
gerri úrkynjun. Sá „lánsami”
borgari sem þolir þa& að lifa
skrumiö af sér kann að sletta i
góm við tortryggni þeirra sem
enn kann að lánga heim, og hann
er vis til aðsegja glaðhlakkalega:
„Til hvers eru einhverjir þusandi
þulir úr þvi aö fyrirhaínarlaust
hobbiið er fundiö upp á annaö
borð og nóg af forvitnum filmur-
um eru til aö horfa á heiminn Ut
úr þeim augum (myndglyrnum)
sem ekki geta brugöist?”
„En,” þusum við, „er það að
reyna lifið að skoöa það i gegnum
glyrnur á vél?”
,,Hver segir aö bókin sé brýn
meðal dægurdvala mannsins, nú
þegar allt getur værið lángtum
auöveldara enþað var? Bingó eða
sjónvarp eru meiri list en ein-
hverjar þusandi sögur, þaö má
guð vita.”
Og það er raunar satt sem sagt
er: Sjónvarpið opinberaði
leyndardóma egypsku pira-
midanna i siðustu viku, og þar
sem það lifði fyrir okkur lif og
menningu asteka i vikunni þar á
undan mun þjóðin þekkja hana nú
þegarog án allrar rugh'ngslegrar
mitu, svo aö fáir láta reka sig á
vörðurnar þegar á þetta er
minnst. Engum kemur neitt á
óvart lengur, og borgarinn er
orðinn svo siðaður að það má vel
segja að allt ævintýri sé honum
fyrirfram vitað. bess vegna er
hann hættur að nenna þvi að láta
sig forvitna um óljós mál.
Um spjallaðar sögur þulanna
gegnir ekki sama máli; þær
ráðast ekki fleðulega á allan
þorra manna; og þótt vönduð
saga kynni að birtast öllum þeim
sem ákaft þrá það þá vilja ekki
aliir sem boöið yrði; og örugglega
les maðurinn i næsta húsi aðrar
sögur en við, ef hann les á annað
borð; og hann hefur fullt frelsi
utan dyra, þvi hann er ekki
pindur af tali fólks um sögur sem
hann gæti hugsanlega hafa lesið
eða ekki lesið, eins og fólk er nú
einatt þvlngað til aö hlusta á aöra
tala um þætti sem það hefur séð á
skermi sjónvarpsins ásamt flest-
um eða öllum öðrum.
Hversu flatt og jafnt erlif okkar
að verða við alla þessa andfúlu
matandi upplýslngu! Aldrei hefur
maöurinn orðið jafn fölur i
framan og hann er nú i dag, og ef
öllu lengur er haldið áfram að
spila með hann i þessum kúltúr
liður ekki á löngu þar til hann
fölnar allur upp i sinni eigin skita-
lykt. Hann er þegar farinn að
taka ekki brosum manna, og hann
er einn og hann er dasaður. Og
þegar honum er boöin andartaks
þögn ætlar hann heilt að ærast.
Filmarar irska sjónvarpsins
drógu ekki á lánginn aö skjóta á
þá fáu þuli sem eftir voru, eins og
getið er i bók Lawrence
Millmans, sem talað var við hér i
Þjóðviljanum um siðustu helgi,
og þeir reyndu vissulega að
kreista úr þeim siðustu brosin og
frysta hlýju svipina: „Brostu
karlinn, brostu dáldið gleiðar,
littu til hægri, svona! til vinstri!
og tautaðu ekki! Vertu dáldið
sprækur karlinn, talaðu dáldið
snjallar, hærra! og vertu ekki
alveg svona ibygginn...., og
sjáum nútil....!” Og sssss..suð-
ar svo i hinni siúngu brosandi vél.
En hvað verður þá um okkur
sem enn og ávallt lángar jafn
ákaftheim til hinnar tæru sögu!
Mér er sem ég sjái fyrir mér
filmarana, sæla við þann grun aö
hafa fundið hina óliklegustu staði
á jörðu til að „skjóta” frá, dingl-
andi hátt i rjáfrum eins og apa
með suðandi visindin i höndum
sér, en um þetta er talaö i nefndri
bók eftir Millman, Our likes will
not be there again, Notes from the
West of Ireland (útg. Little,
Brown and Company, Boston).
Og þessar vélar (byssur) verða
enn við lýði þegar siðustu sögur
hafa verið sagöar á þvi sagnanna
landi, Irlandi, sem kallað hefur
verið land hinna úngu. Og þær
munu fara eyðandi um h'fið, og
þær munu flæma i burt hvern
þann þul sem fyrir finnst, og þær
munu eyða allt land (flytja það
allt meö þ-ividdarspeglun inn i
stofur) og þar með það lif sem
áður var blessað fyrir þaö aö það
var striðandi og sárt.
Úr Sögum úr Vinarskógi.
Gegn grimmd og heimsku
Þjóöleikhúsið sýnir
SÖGUR ÚR VÍNARSKÓGI
eftir ödön von Horváth
Leikstjóri:
Haukur J. Gunnarsson
Leikmynd: Alistair Powell
Þýðandi:
Þorsteinn Þorsteinsson.
ödön von Horvath var einn af
bestu leikritahöfundum Evrópu á
millistriðsárunum, en kringum-
stæður högu&u þvi svoi aö hann
var aldrei metinn að verðleikum
meðan hann lifði. Hann var á
flótta undan nasistum siðustu
æviár sin, dó ungur af slysförum
og verk hans féllu i gleymsku þar
til athygli beindist að þeim á ný
uppúr 1960. Nú er hann leikinn
mikið um heim allan og á það
sannarlega skilið, ekki aðeins
vegna þess hve verk hans eru vel
skrifuð heldur einnig vegna þess
aö þau höfða mjög sterkt til okkar
tima.
Sögur úr Vinarskógi er á yfir-
boröinu skemmtileikur úr lifi
borgarastéttar Vinarborgar, en
með beittu og nöpru háöi afhjúpar
höfundur þau hyldýpi heimsku og
mannvonsku sem eru að opnast
undir fótum þessa ráðvillta fólks
sem kann ekki fótum sinum for-
ráð i rótlausum heimi upplausnar
og kreppu. Uppgangur nasismans
var Horváth mikiö yrkisefni og
viö sjáum hann hér i liki stúdents-
ins Eiriks, en hann er aðeins al-
varlegasta sjúkdómseinkenni
spilltrar tiðar.
Verkið segir sögu Mariönnu,
grunnhygginnar en góörar stúlku,
sem gengur i berhögg viö feðra-
veldiö og hleypst á brott meö
ónytjungnum Alfreö, sem siðan
svikur hana eftir að þau hafa
eignast barn saman. Með
grimmilegum hætti afhjúpar
Horváth innihaldsleysi róman-
tiskra ástardrauma hennar sem
reynast ekki standast i heimi þar
sem fullkomin kvenfyrirlitning
ræður geröum flestra karlanna.
Átakanlegast kemur þetta fram
þegar „allt fer vei aö lokum” og
slátrarinn, fyrrverandi vonbiðill
hennar, „fyrirgefur” henni allt og
tekur hana i arma sér alsæll yfir
þvi að svo heppilega vildi til að
barnið hennar dó.
Frásagnarlist Horváths er sér-
kennileg og raunar náskyld hinni
episku aðferð Brechts. Hann
bregður upp fjölmörgum stuttum
og beinskeyttum atriðum, sem
hann hleöur hvassri iróniu og
djúpum skáldskap. Þessi aöferð
gerir miklar kröfur til agaðrar
sýningar og mér virðist Haukur
Gunnarsson hafa uppfyllt þær
kröfur með miklum sóma. Hrynj-
andi sýningarinnar er jöfn og
stigandi og skiptingar eru óvenju
greiðar og fyrirhafnarlitlar. Hér
kemur einnig til sögu ágætlega
unnin leikmynd Alistairs Powell
sem ber meö sér réttan Vinar-
Sverrir
Hólmarsson
skrifar
anda, og framúrskarandi góð
lýsing sem er i senn fögur og
áhrifarik. Haukur hefur sýnilega
lagt áherslu á hófstilltan leik-
máta sem hæfir vel hinni irónisku
aðferð Horváths.
Leikurinn er almennt vandaður
og samstilltur heildarsvipur-
inn góöur laus viö stilbrot. Þetta
er vandlega hugsuö og útfærð
sýning sem ber þessum unga leik-
stjóra gott vitni. Fullu jafnvægi
er haldið milli persóna og jafnvel
hin smæstu hlutverk njóta sin vel.
Sem dæmi um það má nefna
hversu mikið Þórhalli Sigurðs-
syni varö úr hlutverki spákaup-
mannsins Hierlingers, allur eitt
slétt og falskt yfirborö, og Jóni
Gunnarssyni úr hlutverki
Havlitsek slátrara sem beinlinis
geisla&i af grimmd og heimsku.
Af stærri hlutverkum ber Tinna
Gunnlaugsdóttir mestan þunga
sem Marianna og hún kemst
mjög vel, jafnvel glæsilegaj frá
þeirri raun. Hún sýnir okkur á
mjög sannfærandi hátt hvernig
þessi viljafasta og indæla stúlka
brotnar smám saman niður
undan ofurþunga eigin grunn-
hyggnioggrimmdarheimsins. Þá
átti Guðbjörg Þorbjarnardóttir
stórleik i hlutverki ömmunnar,
þessarar grályndu konu sem i
raun deyöir barn Mariönnu og
túlkar hvaö harkalegast þann
grimmilega kristindóm sem
margar persónurnar eru hel-
teknar af. Mjög voru sterk atriöin
milli ömmunnar og dótturinnar,
þústaörar en fremur góögjarnrar
manneskju, sem Þóra Friöriks-
dóttir leikur af stakri prýöi.
Persónur verksins eru það
margar aö enginn vegur er að
telja þær allar upp hér, en rétt er
aö nefna Hjalta Rögnvaldsson
sem leikur auðnuleysingjann
Alfreð og sýnir vel linku hans og
vesaldóm en vantar eitthvað á að
opinbera öll hyldýpi þessarar lið-
leskju. Góðar manneskjur eru
ekki margar i verkinu, en höfuðs-
maðurinn er helsti fulltrúi hinna
fornu dyggöa (þótt ekki reynist
hann ævinlega skarpskyggn), og
fer Valur Gislason á kostum i þvi
hlutverki.
Þorsteinn Þorsteinsson hefur
þýtt verkið og mun þaö ekki hafa
veriö neitt áhlaupaverk, eins og
Þorsteinn gerir reyndar grein
fyrir i ágætri grein i leikskrá.
Ekki er ég dómbær um þaö verk
en textinn lét yfirleitt vel i eyrum
og mörg tilsvörin áhrifamikil.
Böövar Guðmundsson hefur þýtt
af stakri lipurð texta við þau
angurværu Vinarlög sem leikin
eru og sungin sem einskonar
ironiskt undirspil sykurleðju viö
þennan grimmilega harmleik.
Sverrir Hólmarsson
Pelsa-
kjör
25% útborgun —
eftirstöðvar á 6 mán.
Minkapelsar í úrvali
Musc Rat-pelsar
Beaver-pelsar
Úlfaskinnspelsar
Rauörefaskinnspelsar
íkornapelsar
Einnig mikið úrval af minnkaskinnshúf-
um og treflum.
pasiNN
WHkÚUfWLÍ % • 2<V(SÖ