Þjóðviljinn - 03.04.1982, Blaðsíða 11

Helgin 3.— 4. april 1982. ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 11
Bókmenntir gegn
bestsellers
Þaö er alþjóölegt vandamál
oröiö hve erfitt er fyrir útgef-
endur sem hafa áhuga á bók-
menntum aö þrifast f hinni
grimmu samkeppni sem geisar.
Stór útgáfufyrirtæki gleypa
löngum hin smáu, og enn stærri
fyrirtæki svelgja i sig bókaUt-
gáfu æ meir þar sem hUn veröur
iðulega angi af ennþá meiri um-
svifum. Allt veröur aö skila
hagnaöi. Strax.
Og miklum hagnaöi. Metsölu-
bækur ryðja hinu frá. Best-sell-
ers stugga burt bókmenntum.
Enska ljóöskáldiö Ted Hughes
sagði mér að þeir sem gæfu Ut
bækur og seldu bækur þeir væru
lika að selja skip og flugvélar.
Helzta vonin væri aö það koma
einlægt fram nýir hugrakkir út-
gefendur sem elska bókmennt-
ir, og byrja svo smátt að þeir
komast upp meö það um sinn,
meöan þessir stóru vita ekki af
þeim, öölast tiltrú lesenda sem
treysta dómgreind þeirra unz
þeir verða fyrirferöarmiklir, og
stóru forlögin sem þora ekki aö
gera þaö sem þessir leyfa sér,
að gefa út bækur vegna verö-
Thor Vilhjálmsson skrifar:
Gabriel Garcia Marquez á ferö og flugi.
. þoröum viöinn, segja byltingar-
mennirnir og þurftu ekki nema
ýta viöhuröinni en ekki aö bylta
veggjum steinsins;og komu inn
þar sem allt var aö rotna og
ganga úr sér, og sveppir uxu i
ýmsum li tum, og fa r i teppu num
eftir klaufar kúnna; — og glæst
málverkin ofan af veggjunum af
hermönnum og helgum
mönnum á gólfinu innan um
brotin húsgögn og nýjar klessur
af kUadellu; og grænu dUkarnir
af biljardboröinu nagaðir af
kúnum, og hvarvetna hangandi
fuglabúr sem haföi veriö breitt
yfir i fyrri viku til þess aö fugl-
arnir svæfu; og þannig getum
við hlaupiö á þessum þétta
texta, og gripiö mynd og mynd,
og lesiö eins og viö svifblys.
Og þar er hræiö einvaldans á
grúfu.
Og þó.
Hann lifir sinn eigin dauöa
meö hætti, eins konar skop-
færslu sins eigin dauöa; þvi það*
var tvifari hans sem var myrt-
ur, sá sem haföi tekiö aö sér aö
koma fram og vera i sviösljós-
inu;Og sjálfur getur hann fylgzt
meö uppgjörinu, þegar
trúnaöarmennirnir skipta her-
fanginu; og lifandi fær hann aö
sjá sjálfan sig og ægivald sitt
veröa aö engu.
Þannig sérhannfyrirþaðsem
gerist aftur löngu siöar þegar
hræiö af honum sjálfum fer aö
rotna, goggaö og klóraö af hræ-
fuglunum af sama kyni sem
hann sá starfa aö nái tvifarans.
HELGARSYRPA
leikanna, reiða bryntröll sin og
steypa þeim. En þá hafa þeir
gert sitt gagn um sinn, svo
koma aðrir og taka við.
Stóru fyrirtækin eru æ meira
rationalíseruö eins og kallast á
máli fjarmálamannanna sem
kenna viöhorf sin viö skynsemi.
Fátt sleppur fram hjá varð-
englum fjármagnsins, og æ
færra sem þeir veröa ekki sann-
færöir um fyrirfram aö skili
álitlegum gróöa. Aumingja
mennirnir sem sitja á þessum
forlögum og elska bókmenntir
og kunna enn aö hrifast, þeir
hljóta aö vera baröir niöur æ
oftar i hugmyndagleði sinni og
áhuga á nýjum verkum.
í Ameriku er stétt manna (og
viðar kannski) sem nýtur launa
einsog þau geröust tryllilegust I
óhófinu á blómaskeiði stjörnu-
tálsins I Hollywood. Þaö eru
þeir sem skrifa best-sellers,
kunna formúlurnar til aö koma
saman öruggri metsölubók.
Sumir eru búnir aö koma sér
svo vel fyrir aö þeir þurfa
kannski ekkert aö skrifa sjálfir
en stýra skrifsveit sini frá sund-
laugarbarminum heimahjá sér,-
þar geta ritfærir menn fengiö
vinnu og gert leigusamning sál-
ar sinnar viö andskotann, og
reynt aöskrifa sig undan honum
á nóttunni, þar til vændiö hefur
tært þá svo andskotinn á þá alla.
Þessir best-sellers verða aö
vera svo haganlega gerðir aö
halda þér við efniö á meðan þú
hendist i gegnum þá, og sleppa
þérsiöan lausum. Þaöveröuraö
vera hægt aö gleyma þeim jafn-
haröansvo þeir dugi. Þeirmega
helzt ekki endast nema misseri,
og rýma þá fyrir næstu upp-
skeru markaöstizkunnar. Og
forlögin þurfa aö vaxa og vaxa,
þenja sig æ meira Ut, gleypa
meira og meira eins og önnur
fyrirtæki undir oki hagvaxtar-
kröfunnar.
Bókmenntir
samt — ennþá
Sem betur fer eru undantekn-
ingar. Enn gerast undur. Ný-
komin bók eftir Gabriel Garcia
Marquez hefur sprengt öll sölu-
met, á sinu sviði. Þennan höf-
und þekkjum viö Islendingar af
snjöllum þýöingum Guðbergs
Bergssonar á Hundraö ára ein-
semd og Liösfóringjanum ber-
ast engin bréf. Nýja bókin var
gefin út i einni milljón og
hundraö og fimmtiuþúsund ein-
tökum í Kdlumbiu, ættlandi
Marquez, og önnur milljón gefin
út I Argentinu og á Spáni, og
seldistupp. Jafnframt var bókin
þýdd á 32 tungumál þegar.
Krónika um dauða sem er
sagöur fyrir, eitthvaö á þá lund
vænti ég aö bókin gæti heitiö á
islenzku. Þessi nýja bók eftir
Mario Vargas Liosa
Marquez sem mér hefur ekki
ennþá tekizt að ná i. Fyrir löngu
sagðist hann vera horfinn aö
blaöamennsku, og myndi ekki
skrifa skáldsögu fyrr en Chile-
böðullinn Pinochet væri fallinn.
Enn situr Pinochet viö völd og
þjóö hans i myrkri.
Sem betur fer hefur Marquez
ekki staöiö viö þetta loforð, eða
kannski fariö i kringum þaö.
Fyrir fimm árum kom Ut
mögnuö saga eftir hann: E1
Otofto del Patriarca (Haust ein-
valdans.) Ýmsir gáfust upp á
henni vegna þess hvaö það er
langt á milli greinaskila og
sjaldan punktar, framanaf
altént. Fyrstu greinaskil eru á
46. blaösiöu i spönsku útgáfunni.
A þessum sandspyrnuaksturs-
timum og tommarallis þarf
meiri eyöur i siöurnar til þess að
halda ýmsum viö efniö.
Þaö er þungt sog i þessari
sögu meö þéttu myndflæöi; hún
sveiflast fram og aftur i tima,
og segir frá þjóðarböðli sem
ýmist var eiskaöur eða hataöur
á ýmsum skeiöum; og dýrkaöur
sem guö i sveitum þar sem fá-
fróöir bændur litu á hann sem
lausnara sem heföi kynngimátt
til aö bæta úr ýmsum glöpum
guðs almáttugs, svo sem aö
koma i veg fyrir aö jöröin hrist-
istundir fótum manna svo ekk-
ert virtist lengur á aö byggja,
eöa lýsa aftur þegar sólin
myrkvaöist.
Haröstjórinn er sýndur meö
augum þeirra sem unnu honunv
einkum framan af, — og hinna
sem hötuðu hann og fyrirlitu;
hjákvenna sinna, rábgjafa; og
ýmist utan frá eða innan frá.
Snögg vixl sjónarhorns eru iðu-
lega meö þvi aö skipta i sömu
setningu frásögusnarlega frá 1.
persónu til 3. persónu.
Bókin sýnir hvemig grimmd-
in vex og geðið harönar með tor-
tryggninni sem hlýtur aö fylgja
of miklu valdi; fyrst er drambiö
og ölvunin af því aö geta leyft
sér allt, hrifsaö til sin hverja
konu sem vekur losta, eignazt
allt-siöan einsemdin og óttinn;
haustið með angist og kviöa og
feigö.
Gegnum bókina svifur hin
undurfagra Manuela Sanches
sem komst ekki undan girnd
hins hataöa böðuls og lætur ekki
hug hans i friði. Hún er þaö lif
sem kemst undan honum og
hann getur aldrei eignast þö
hann komist yfir hana, og mun
hlakka yfir hræi hans.
önnur kona átti ást hans. Og
týndist.
Bókin byrjar þegar hræfugl-
arnir komust inn i forsetahöll-
ina um helgina meö þvi að
gogga sig gegnum tjöldin á
svalagluggunum og blökuðu
burt meö vængjum sinum fúlum
timanum þar inni, og i dögun á
mánudag vaknaði borgin af
aldagömlum dvala sinum við
heitan mjúkan þey frá dauöu
stórmenni og rotnandi veldi...
Þannig hefst þessi undarlega
máttuga saga... og þá fyrst
Viö eigum á islenzku magn-
aöa lýsingu á öðrum haröstjóra
sem þeir hafa mátt þola svo
marga skylda i Suöur-Ameriku,
og vekjast sifellt nýir af sama
kyni. E1 senor presidente eftir
Asturias frá Guatemala: For-
seti lýðveldisins; sem Hannes
Sigfússon skáld þýddi fyrir Mál
og menningu fýrir allnokkru,-
klassisk bók sem átti sinn þátt i
þvi aö Asturias fékk nóbelsverð-
launin.
Þjóöirnar vakna hver af
annarri ogreyna aösmiöa sverö
úr f jötrunum, varpa af sér hinu
Miguel Angel Asturias
ómennska fargi, reyna aö skapa
mannlegan heim án hungurs og
kúgunar og ofbeldis.
En böölamir eiga greiöa leiö
ab hjörtum þeirra sem nú vilja
byggja höfn i Helguvik, eignast
höfn á tslandi.
Og meira
af bókmenntum
Eitt ánægjulegasta fyrirbæri
i skáldsögunni hin seinni ár er
það sem hefur veriö aö gerast i
Suður-Ameriku. Marquez er
einn af mörgum þaðan sem
heimurinn gefur æ meiri gaum.
Ég hef áöur skrifaö um höfunda
Ur þessum heimshluta og reynt
aö vekja athygli á höfundum
eins og Asturias; Cortazar og
Borges frá Argentinu? Carpen-
tierfrá KUbu ogLezama Lima;
Amadofrá Braziliu sem skrifaöi
Astin og dauöinn viö hafiö,
Hannes þýddi hana lika fyrir
Mál og menningu.
Vargas Llosa skrifaöi doðrant
um keppinaut sinn Marquez
honum til frægöar. Hann er
sjálfur frá PerU, nýkominn
heim úr Utlegð, og sat um sinn i
London. Hann var forseti Pen -
klúbbsins og beitti sér mjög til
þess aöhjálpa rithöfundum sem
áttu undir högg aö ssdtja; enda
er það meginhlutverk þeirra
samtaka.
Vargas Llosa skrifaði margar
bækur i Utlegöinni; en nú er
kominn nýr og mikill doðrantur
á 6. hundrað siöur sem ég hef
ekki ennþá séö, og er rifinn Ut.
Meö frægöinni hefur hagur
hans vænkaöf en sú var tiö aö
hann var aö harka i fátækt út-
laginn eins og fleiri af bessum
suður-amerisku höfundum hafa
mátt þola, þar á meðal
Marquez.
Aö minu viti er Græna hásiö_
eftir Vargas Llosa meö merk-'
ustu skáldverkum úr þessu
margbreytilega framstreymi úr
þeim hluta heims; þar eru flétt-
abar saman sögur i eina af
slunginni iþrótt og heillandi
tækni, svo þér finnst þú fylgjast
meb miklu fljóti sem kvislast og
greinist um dularfull lönd, um
heim undra, og kvislarnar dvina
i lænur, eöa hverfa, og koma
afturfram úr luktum rásum, og
tengjast meginstreyminu að
nýju.
Aö sögn var Vargas Llosa
fjögur ár aö skrifa þessa bók.
Ónnur freistandi skáldsaga
hans er la Ciudad y los Perros
(Borgin og hundarnir) sem seg-
ir frá hinum dularfulla ókunna
manni. sem kemur ríöandi asna
sinum um sandana inn 1 litinn
bæ i jaðri frumskógarins, eng-
inn veithvaðan; og fyrr en varir
veit hann allt um alla og duldar
þrár þeirra, og hefst handa aö
byggja glæsilegt hóruhús. Og
græna húsiö er reyndar lika
hóruhús, heimur i' hnotskurn.
Og svo framvegis.
Allir þessir höfundar sem nú
hafa sprottið fram þarna. Fyrir
mörgum árum var verið aö
segja aö skáldsagan væri dauö.
Þaö er nú eitthvað annaö enhún
sé dauð, eins og grýla er sögö
vera.
Perú.
Nú þekkja æ fleiri viða um
heim Perú af bókum Vargas
Llosa. Þar stóö foröum hið
mikla ri'ki Inkanna sem Spán-
verjar splundruöu meö vélum
sinum, og nutu goösögu um
hvitan guö sem kæmi.
Milli heimsstyrjalda var
berklaveikt skáld og hungraö
frá Chile aö tærast upp og yrkja
ljóö sem lifa, César Vallejo. I
öngum sinum erlendis i fjar-
lægri heimsálfu, i miöju heims,
orti hann eitt kvöldiö saknaðar-
ljóð til ættborgar sinnar Lima,
og konu:
Esta tardellueve,
como nunca;y no
tengoganas de vivir corazón
(1 kvöld rignir án þess að
linni; / og mig langar ekki
hjarta mitt að lifa)
Esta tarde en Lima llueve. Y
yo recuerdo...
Og ég minnist...