Þjóðviljinn - 03.04.1982, Blaðsíða 12

12 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Helgin 3.-4. aprll 1982.
Helgin 3,— 4. april 1982. ÞJÓÐVILJINN — Stl)A 13
Safna'húsi6er á 4 hæðum og engar lyftur f húsinu. Þaö kostar safnveröi æriö erfiöi f hlaupum meö þung-
ar bækur og böggla upp og niöur stiga. Hér er Sigfús Haukur meö skjöl og bréfadagbók úr atvinnumála-
ráöuneytinu (Ljósm.: eik)
Þegar Landsbókasafniö flytur i Þjóöarbókhlööuna fær Þjóöskjalasafniö allt Safnahúsiö undir sig. Samt veröur þaö of lltiö innan tiöar ef safn-
iöfærallt þaösem þviber af skjölum (Ljósm.: eik)
Rýnt i skjalapakka I öörum stcinklefa safnsins meö hundi. (Ljósm.: Einn safngesta flettir gamalli Ibúaskrá Reykjavikur.
eik)
Bjarni Vilhjálmsson: núverandi
þjóöskjalavöröur.
Yfir dyrum Safnahússins stendur kyrfilega Landsbókasafn en hins
vegarer hvergi getiö um þaö, hvorki meö áletrun né skilti aö þar sé
Þjóöskjalasafn til húsa.
Mormónar létu Ijósmynda allar kirkju- og ættfræöibækur um 1950 og
hægt er aö renna filmunum i gegnum þessa vél I staö þess aö ftetta
sjálfum bókunum. (Ljósm.: eik).
Persónuleg gögn frá Karli Einarssyni Dunganon, hertoga af St. Kildu
eru varöveitt i Þjóöskjalasafni m.a. fjölmargar litlar kompur meö úr-
klippum, bréfum, teikningum og alls konar skrifum. Hér sést opna I
einni þeirra.
Þetta skinnbréf er um kaup Eggerts Hannessonar á Haga á Baröa-
strönd 23. febrúar 1570 (Ljósm.: eik)
Grunnurinn að sögu islands liggur í safni við Hverfisgötu sem margir islending-
ar hafa ekki hugmynd um. Þetta er Þjóðskjalasafn islands og er til húsa í Safna-
húsinu svokallaða. Engin áletrun eða skilti utan á byggingunni gefur til kynna að
þetta merka safn sé þarna, svo lítið lætur þaö yfir sér. Samt er það 100 ára f dag,
laugardaginn 3. april. Blaðamaður og Ijósmyndari Þjóðviljans fóru á stúfana i
blíðviðrinu á fimmtudag og sóttu heim Þjóðskjalasafnið. Sigfús Haukur Andrésson
skjalavörður var svo elskulegur að ganga með okkur um húsakynnin og fræða okk-
ur um safnið en hann hefur skrifað ágrip af sögu þess og yfirlit um heimildasöfn
þar.
Hvað er í
Þjóðskjalasafninu
En hvaö hefur þá Þjóöskjala-
safniö aö geyma?
Þar er þá fyrst til aö taka
skjalasöfn frá æöstu stjórn ts-
landsmála i Kaupmannahöfn og
eru þau elstu frá um 1420. Þaö eru
skjöl frá Leyndarskjalasafni,
danska kanselliinu, kirkjustjórn-
arráöi, skólastjórnarráöi, rentu-
kammeri, Rikisskjalasafni, og Is-
lensku stjórnardeildinni i Kaup-
mannahöfn 1849 - 1904.
1 ööru lagi eru i safninu skjala-
söfn framkvæmdavalds og lög-
gjafarvalds á Islandi og er þar átt
viö Stjórnarráö Islands og AI-
þingi.
oröa en þaö er nú sem betur fer
liöin saga. Þaö er óskapleg van-
kunnátta aö nota sérmenntaöa
menn til slikra starfa.
— En einhverjar skrár eru þó
til?
— Já, þaö eru til skrár yfir
kirkjubækur, Biskupsskjalasafn-
iö, sýsluskjalasöfn og skjalasafn
landlæknis svo aö eitthvaö sé
nefnt. En þaö er ekki nóg meö aö
skipuleg söfnun á skjölum hefur
ekki fariö fram áratugum saman
heldur hefur þvi ekki veriö kleift
aö gefa út prentaöar skrár eins og
þvi ber. Þaö er bráönauösynlegt
aö Þjóöskjalasafni veröi gert
kleift aö taka aö sér forustu um
söfnun, skráningu og grisjun
skjala.
— Hverjir nota safniö mest?
kirkjunnar i Reykholti i Borgar-
firöi meö nokkrum rithöndum.
Sumir hafa veriö aö gæla viö þaö
aö ein þeirra væri rithönd Snorra
bónda Sturlusonar. Hann sýnir
okkur lika tvö gömul skinnhand-
rit sem bárust safninu ekki fyrr
en um 1970. Þau komu meö versl-
unarskjölum úr verslun Jóns
Guömundssonar I Flatey. Þetta
eru tvö bréf frá árinu 1570 vegna
kaupa Eggerts Hannessonar á
Haga á Baröaströnd. Þau komu
öll samanböggluö I safniö en nú er
búiö aö slétta fagurlega úr þeim.
Viö skoöum lika manntöl og
bréfabækur og þarna rekumst viö
t.d. á fjölmargar kompur úr fór-
um Karls Einarssonar Dungan-
ons hertoga af St. Kilda og af til-
viljun rekumst viö á fundabækur
LYKILLINN
AÐSÖGU
ÍSLANDS
1 þriöja lagi eru þar skjalasöfn
æöstu umboösmanna konungs á
Islandi en þeir voru hiröstjóri,
stiftamtmaöur, landshöföingi og
amtmenn.
1 fjóröa lagi skjalasöfn dóms-
valdsins svo sem hæstaréttar-
skjöl, skjalasafn Alþingis hins
forna, Landsyfirréttar og sýslu-
manna.
1 fimmta lagi skjalasöfn sveit-
arfélaga og sáttanefnda.
I sjötta lagi jaröaskjöl og
manntöl.
1 sjöunda lagi skjalasöfn kirkj-
unnar svo sem Biskupsskjala-
safn, kirknasafn og kirkjubækur.
1 áttunda lagi skjalasöfn
fræöslumála og heilbrigöismála.
I niunda lagi ýmis önnur gögn
svo sem atvinnusöguleg gögn
(aöallega verslunarskjöl), margs
konar einkaskjöl, skrár varöandi
Island I erlendum söfnum og af-
rit, Ijósmyndir og ljósrit af slik-
um skjölum, landakort, upp-
drættir og teikningar.
Langt í frá að safnið
sinni hlutverki sínu
Já, þaö er margt sem leynist i
þessu safni og þegar viö komum
aö Sigfúsi Hauki er hann aö ganga
frá og flokka teikningar af öllum
túnum landsins sem geröar voru
um 1920. Hann segir okkur hins
vegar aö stjórnendur safnsins
hafi ætiö haft auga fyrir hinu
skrifaöa oröi fremur en teikning-
um og þvi hafi þeim ekki veriö
safnaö sem skyldi.
— En er þá Þjóöskjalasafn aö-
gengilegt fræöimönnum?
Sigfús dæsir og segir:
— Nei, þaö er langt i frá. Mjög
stór hluti safnsins er enn óskráö-
ur og þar aö auki hafa þrengsli
veriö svo mikil I þvi árum saman
aö þaö hefur ekki veriö i stakk bú-
iö til aö taka viö nema broti af
þeim skjölum sem þvi ber aö taka
viö samkvæmt lögum. Skjala-
veröirnir sinntu löngum litlu ööru
en afgreiöslu m.a. sklrnarvott-
— Þaö eru annars vegar fræöi-
menn, oftast tengdir háskólanum,
og svo ættfræöingarnir. Þaö safn
sem er mest notaö eru kirkjubæk-
urnar og eru margar þeirra orðn-
ar illa farnar. Viö höfum gripið til
þess ráös aö vélrita sumar þeirra
upp til útláns en svo er einnig not-
aö filmusafniö sem mormónar
létu gera fyrir um 30 árum. Nú er
hins vegar hægt aö útbúa hand-
hægar glærur eftir siöum og þaö
veröur vafalaust gert I framtiö-
inni.
Safnahúsið hentar illa
— Nú skilst mér aö þiö muniö fá
allt Safnahúsiö til afnota þegar
Landsbókasafniö flyst I Þjóöar-
bókhlööuna. Veröur þaö ekki
mikil framför?
— Viö fáum aö visu stóraukið
rými en þaö veröur mjög fljótt að
fyllast ef viö tökum viö öllum
þeim skjölum sem okkur ber og
þeim skjölum sem liggja i
geymslum viöa út um bæ. Þaö
veröur þvi skammgóöur vermir.
Einnig er á hitt aö lita aö þetta
hús er aö ýmsu leyti úrelt. 1 þvi
eru t.d. engar lyftur og eru þvi
óskaplega mikil hlaup upp og nið-
ur og einnig er hitakerfiö lélegt en
viökvæmar bækur og skjöl þurfa
ákveðiö raka- og hitastig. Einnig
þurfum við á góöu bókasafni að
halda og verður þvi slæmt aö
missa Landsbókasafniö úr sam-
býli. Besta lausnin væru sú aö
byggja nýtt hús fyrir Þjóöskjala-
safn, helst á háskólasvæöinu, og
hafa þetta hús til annarra nota.
Þar er m.a. elsta
plagg á íslensku
Sigfús Haukur gengur nú meö
okkur um safniö og sýnir okkur
ýmislegt forvitnilegt. Þar eru t.d.
tveir steinklefar sem I eru geymd
ýmis mestu verðmætin. Hann
dregur t.d. fram Reykjaholtsmál-
daga frá 12. öld, gamalt skinnblaö
sem mun vera elsta plagg á is-
lensku. Það er skrá yfir eignir
og skjöl Æskulýösfylkingarinnar
svo aö eitthvaö sé nefnt. Sigfús
Haukur Andrésson getur þess að
lokum aö viögeröarstofa safnsins
sé einn merkilegasti þátturinn i
starfi hennar og dæmi um þaö
sem vel hefur veriö gert á undan-
förnum árum.
Saga safnsins
En hver er þá saga Þjóöskjala-
safnsins i 100 ár?
Hinn 3. april 1882 gaf Hilmar
Finsen landshöföingi út auglýs-
ingu sem rekja má upphaf safns-
ins til. Um þaö leyti voru Lands-
bókasafn og Þjóöminjasafn aö
flytjast af lofti Dómkirkjunnar I
hiö nýreista Alþingishús og þá
þótti ráöamönnum þaö vel viö
hæfi aö loftiö yröi notaö til
geymslu á skjölum embætta
landsins. Var hiö nýja safn nefnt
Landsskjalasafn. Hilmar Finsen
og siöar Magnús Stephensen
landshöföingi voru báöir áhuga-
menn um aö þaö yröi meira en
nafniö tómt og gengust i þvi aö
skjöl bærust þvi.
Þaö var þó ekki fyrr en 1899 aö
Landsskjalasafn fékk I fyrsta
sinn f járveitingu frá Alþingi og þá
var Jón Þorkelsson dr. phil. skip-
aður i stööu landsskjalavaröar
frá og meö 1. janúar 1901. Ariö
1915 var nafni Landsskjalasafns
breytt I Þjóöskjalasafn Islands og
var dr. Jón siöan þjóðskjalavörö-
ur til dauöadags 1924. Þvi em-
bætti hafa siðan gegnt 4 menn,
þeir Hannes Þorsteinsson 1924 -
35, Baröi Guömundsson 1935 - 57,
Stefán Pjetursson 1957 - 68 og
Bjarni Vilhjálmsson frá 1968.
Fyrsta reglugeröin um Þjóö-
skjalasafn var sett sumariö 1900
en sérstök lög meö reglugerö i
kjölfariö voru sett haustiö 1915.
Nokkrum árum seinna voru uppi
hugmyndir um aö sameina
Landsbókasafn og Þjóöskjalasafn
og voru þeir Jón Magnússon og
Siguröur Eggerz helstu talsmenn
þeirra hugmynda. Voru sett lög
þar aö lútandi en þau uröu aldrei
annaö en dauöur bókstafur.
Framhald á 22 siöu