Þjóðviljinn - 12.06.1982, Blaðsíða 8

Þjóðviljinn - 12.06.1982, Blaðsíða 8
8 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Helgin 12.-13. júni 1982 Kvennaframboði n Viötal við Auði Styrkársdóttur um nýútkomna bók hennar Nýlega kom út á vegum Félagsvísindadeildar Há- iskóla islands og bókaút- gáfunnar Arnar og örlygs Iritið Kvennaf ramboðin 1908—1926 eftir Auði Styrk- ársdóttur og nú höfum við frétt að Auður hafi fengið Vísindasjóðsstyrk til frek- ari rannsókna á þessu efni. Það þótti því vel við hæf i — ekki síst út af umræðu um kvennaframboð á þessu ári — að hafa dálítið viðtal við Auði og var þvi Ijúf lega tekið. Auður var fyrst spurð að því hver væru til- drögin að bókinni. Tildrögin voru þau aö ég skrifaði um þetta efni sem BA-prófsritgerð I þjöðfélags- fræðum við Háskóla tslands og hún er stofninn aö þessari bók. Við Háskólann starfar ritnefnd í ritrööinni tslensk þjóðfélagsfræði og henni leist þannig á þessa rit- gerð að hún væri vel fallin til út- gáfu. Eins og hún kemur fyrir al- menningssjónir er hún talsvert endurbætt. — Hvað olli kvennafram- boöunum á fyrri hluta aldarinnar. Komu þau kannski fram vegna erlendra hugmynda? — Kvennaframboö komu fram viða i nágrannalöndum á þessum tima t.d. i Danmörku i bæja- og sveitastjórnarkosningum frá 1908 og allt til 1937, I Bretlandi 1918, i Osló 1918 og Stokkhólmi 1927 og 1928. t stuttu mál má segja að þar tem kvennalistar komu fram á 1 þessum árum áttu þeir afar litlu gengi að fagna, alls staöar nema á tslandi, þó að hugmyndin sem að baki lá væri svipuð. — Hver er skýringin? — Ég set fram þá tilgátu að skýringarinnar sé að leita i hinni sérstöku þjóðfelagsgerð, og stjórnmálaástandinu hér á landi á þessum tíma. Stjórnmálin á tslandi snerust þá um sjálfstæðis- málin, og stéttaflokkakerfið var ekki komiö til sögunnar. Þrasið viö Dani var samt að mestu um garö gengið og skilgreining manna um hvaö stjórnmálin áttu að snúast var óljós. Þaö rikti þvi eins konar millibilsástand eða tómarúm og i þvi höfðu konur möguleika á að fá mikið fylgi sem þær og fengu. Fyrsta framboðið i bæjarstjórnarkosningum i Reykjavik kom fram 1908 og þá voru 18 listar i framboði sem höföu ekkert með stéttir að gera en voru fyrst og fremst persónu- framboö. Arið 1916 buöu konur fram sérstaklega i siðasta sinn og þá voru 4 listar I framboði. Verkamenn fengu þá meiri hluta i bæjarstjórninni en hefðu borgar- arnir staðið saman heföu þeir fengiö meiri hluta. Þróunin er sú aö þjóöfélagsgerðin fer æ meir i áttina til kapitalisma og menn' fara aö vakna til meövitundar um þaö. 1 bæjarstjórnarkosningum 1918 standa borgararnir saman Auður: Kvennaframboð ná árangri þegar ákveðið tómarúm er I stjórnmálunum. Ljósm.: kv aö lista og bjóða þá konum aö vera meö á þeim lista sem þær þáðu. Þá er málum svo komið að bæöi kjósendur og frambjóðendur eru orönir ásáttir um að stéttir sé það sem skiptir máli og þá er eins og grundvellinum sé kippt undan sérstöku kvennaframboöi. — En það komu lika kvenna- framboö fram á 3. áratugnum. — Já, þær buðu fram sérstakan lista i tvennum þingkosningum, 1908- við landskjör 1922 og 1926. t fyrri kosningunum fengu þær 22,4% fylgi og einn mann kjörinn af þremur en fjórum árum siðar, 1926, fá þær aðeins 3,5% fylgi. Það sem gerðist milli þessara ára er aö nýju stjórnmálaflokkarnir, stéttaflokkarnir, hafa fest sig i sessi sem stjórnmálaafl. — En hvað veldur þá góðu gengi kvennaframboða á þvi herrans ári 1982? — Sérstakt stjórnmálaástand er ekki nauðsyn til aö kvenna- framboð fái góðan meðbyr en hlýtur aö auðvelda málin. Ot frá þessu er þvi fróölegt aö velta fyrir sér kvennaframboðunum núna. Allar rannsóknir benda til að frá 1970 hafi flokkakerfið i hinum vestræna heimi tekið aö breytast og fólk sé ekki eins rigbundið i ákveðnum flokkum og áður var. Þetta er kallaö flokkaflakk. Ég er þeirrar skoöunar að kvennafram- boð á Islandi fyrir 10 árum heföi veriö vonlaust. — Þú álitur sem sagt að þaö sé nú visst tómarúm i stjórnmál- unum eins og var 1908—1926? — Já, einmitt. Að þessu leyti má segja aö þessi framboö séu sambærileg en út i það vil ég ekki fara nánar að þessu sinni. — En hvað vildukonurnar inn i bæjarstjórnir á fyrri hluta aldar- innar og hvað höföu menn á móti þeim? — 1 þessum rannsóknum ;minum fann ég ákaflega litinn mótbyr gegn kvennafram- boðunum og yfirleitt voru karl- menn fylgjandi þeim frekar en hitt. Hér á landi fengu konur t.d. kosningarétt miklu fyrr en i Dan- mörku og Skúii Thoroddsen flutti hvaö eftir annað frumvarp um kjörgengi kvenna. Þrir af fyrstu -1926 islensku ráöherrunum, þeir Hannes Hafstein, Björn Jónsson og Sigurður Eggerz, lýstu þvi allir yfir að þeir væru fylgjandi stjórnmálalegu jafnrétti karla og kvenna. Briet Bjarnhéöinsdóttir ritar um þessi mál i Kvenna- blaðið 1909 og segir: „Ef vér viljum bera þennan hugsunarhátt (hugsunarhátt enskra kvenna) saman viö hugs- unarhátt islenskra kvenna, án til- lits til auös og aðstööu, þá verður þvi ekki neitaö að við islensku konurnar megum bera kinnroöa fyrir áhugaleysi vort og sér- plægni. Aðstaöan hjá oss er öðru visi. Engin opinber mótstaöa en margir af beztu mönnum vorum eru málum vorum hlynntir.” — En hvað um hugmyndafræöi þessarar framboöshreyfingar? — Þaö var litið um stefnuskrár á þessum árum en konur gáfu út blöð fyrir kosningar, bæöi i Reykjavik, Akureyri og á Seyðis- firði. Ég hef ekki getaö gert tæm-i andi úttekt á hugmyndafræðinnil en konurnar beittu sér einkum fyrir ýmsum velferðarmálum svo sem eins og fátækramálum og öðrum siðbætandi málum. Þá létu þær einnig i ljós þá skoöun að augu konunnar væru glöggari en augu karlmannsins og fleira i þeim dúr. — Og hvað gerðu þær svo þegar þær voru komnar til valda? — Það veit ég ekki nákvæm- lega þótt ég hafi um það ákveðnar hugmyndir. Draumur minn er aö kanna þaö þvi aö sagan verður ekki sögð aö fullu nema sá helm- ingurhennar fylgi meö. Ég hef nú fengiö styrk úr Visindasjóöi sem verður mér hvatning til að halda áfram. — GFr Árni____________________ Bergmann skrifar við illræmdar herforingja- stjórnir i nafni sameiginlegrar baráttu gegn róttækum öflum hefur meðal annars blásið argentlnskum herforingjum þvi I brjóst, að þeim væri ágætt aö leggja undir sig Falklandseyj- ar. Og svo siöasta striö sé nefnt: vart heföu Israelar lagt i inn- rásina I Libanon heföu þeir ekki reynslu fyrir þvi, aö bandarlsk stjórnvöld hafa ekki komiö sér upp neinni annarri stefnu en þeirri að demba enn meira magni af vopnum yfir Miöjarö- arhafsbotna en þar eru fyrir. Og draga siðan I raun taum stór- hættulegra ævintýramanna eins og Begins forsætisráöherra tsraels, sem hefur veriö öðrum mönnum iðnari við að svipta eigin þjóð samúð og trausti. Það er sama i hvaða átt er lit- ið: langt er siðan Bandarikin hafa átt forseta yfir sér sem svo óralangt var frá þvi aö hafa lagt eitthvaö jákvætt til heimsmála. Og veldur þar um einkennilega illkynjuö blanda af hroka valds- ins og þeirri blindu, sem ekki vill koma auga á nein vanda- mál önnur en sovét- kommúnisma i margskiptum og flóknum heimi. Og heima fyrir Gleymum þvi heldur ekki þegar viö lesum fregnir um mótmælaaðgerðir gegn Reagan I Evrópu, að hann er ekki aöeins forseti eldflauganna og kjarn- orkusprengjanna. Hann er sá forseti sem sýnir mikið öriæti herstjórum einmitt á kostnað þeirra Bandarikjamanna sem minnst mega sin. Það er hann sem rekur heima fyrir efna- hagsstefnu sem sker niður aö- stoð við það fólk og á sinn þátt i þvl að tiu miljónir manna ganga atvinnulausir þar i landi. Svo sannarlega hefur evrópskur almenningur litla ástæðu til aö fagna slíkum manni eða gefa honum syndakvittun út á fjöl- miölabros hans og fagurgala. r it stjórnargrei n Mótmæli gegn Reagan Þegar Reagan Bandarfkja- forseti ávarpaði breska þingið á dögunum hafði hann sem fyrr mestar áhyggjur af heims- kommúnismanum sem svo heit- ir og boðaði krossferð gegn þvi fyrirtæki. Hann vonaði i þvi samhengi að innan tiðar tækist að kasta „marxismanum” á öskuhaug sögunnar. Það er fróölegt aö gefa þvi gaum aö sovéskir leiðtogar hafa stundum komist svipað að orði um kapi- talismann. Krúsjof ætlaði honum oft stað einmitt á „ösku-l haug sögunnar”. Og fékk þá stundum orð I eyra i vestrænum fjölmiðlum og þvi haldið fram að þar meö væri ekkert að marka tal hans um friðsamlega sambúð, hann væri að boöa til endanlegs uppgjörs við and- stæöinginn og þar með striös. Mildari tónn Reagan hefur reyndar gert sér far um þaö aö undanförnu að fá á sig yfirbragð landsföður, sem hryllir við striði og vill við-i ræöur um afvopnun og þar með| friösamlega sambúð kerfanna. Hann hefur dregið úr vigbúnað- arhvatningum I ræðum og reynt að breiða yfir fyrri umin#li um möguleika á að heyja meö árangri „takmarkaöa kjarn- orkustyrjöld” viö Sovétrikin. Enginn er vist I vafa um, að meö breyttri tóntegund er Reagan að bregðast viö þrýstingi frá frið- arhreyfingum, ekki sist heima- fyrir, og reyna að létta á sams- konar þrýstingi á sessunauta sina, stjórnaroddvita evrópskra Natórikja, sem nú sitja á fundi I Bonn. Natóhöfðingjarnir munu til- tölulega ánægðir með breyttan leikstll Reagans forseta og hafa fréttaskýrendur fyrir satt að hann eigi ekki i teljandi vandræðum i samskiptum við þá á Bonnfundinum. Hitt er svo óliklegt, að sá almenningur, sem hefur verið að risa upp um alla hina þéttsetnu og vlgvæddu Evrópu til aö mótmæla kjar- orkudauöanum, vilji taka yfir- borösinnaskipti Reagans alvar- lega. Að minnsta kosti herma fregnir að i fyrradag hafi verið efnt til stærsta mótmælafundar sem haldinn hefur verið á þýskri grund, þegar hálft fimmta hundraö þúsund manns héldu uppi mótmælaaögeröum gegn Reagan forseta og öllu þvi sem hann táknar i Bonn. Fátt um f ína drætti Höfuðástæöan fyrir slikum mótmælagöngum, sem reyndar hafa veriö farnar viöar en i Bonn, er að sjálfsögðu sú, aö Reagan hefur með oddi og egg barist fyrir þeim viðhorfum, að fleiri vopn tryggi öryggi aö fleiri eldflaugar og nákvæmari, stærri herskip, skæðari kafbát- ar séu hin eina færa leiö til frið- ar. Evrópumenn voru fyrstir til að efnatil fjöldahreyfingagegn þessum viðhorfum, enda eiga þeir mest I húfi ef risunum 1 — *• lendirsaman.en siðanhafa land- ar Reagans tekið undir, eins og allir blaöalesendurvita. En það er fleira sem veröur Reagan til litilla vinsælda en vigbúnaðarkapp hans. Stjórn hans hefur hér og þar um heim- inn stuðlaö beint og óbeint aö kúgun og ranglæti eða þá reynst verri en ráðlaus andspænis styrjaldarháska. I E1 Salvador hafa afskipti Bandarlkjamanna af borgarastyrjöld ekki leitt til annars, en aö oddvitar morö- sveita ráöa nú enn meiru þar i landi en fyrr og ganga enn harð- ar fram en áður I þvi að myröa þaö fólk sem landeigendavald- inu þykir vera fyrir sér. Daður Marsérað gegn Reagan i Stuttgart

x

Þjóðviljinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.