Þjóðviljinn - 12.06.1982, Blaðsíða 19

18 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Helgin 12.-13. júnl 1982
Helgin 12.-13. júni 1982 ÞJÓÐVILJINN — StÐA 23
Hefur
safnað
um
einni
miljón
mynda!
Spjallað
við starfsmenn
safnsins þau
s
Ivar Gissurarson
og Dönu
F. Jónsson
[ tækniþjóðfélagi nútím-
ans á Islandi þykir það
sjálfsagður hlutur að Ijós-
myndavél sé til á hverju
heimili. Hundruð þúsunda
Ijósmynda eru teknar á ári
hverju og allt í lit að sjálf-
sögðu. Kvikmyndun ýmiss
konar er auk þess mjög að
ryðja sér til rúms meðal
almennings,enda sá miðill
hverjum manni eðlilegur
eftir tilkomu sjónvarps í
hverja stofu.
Ekki eru liftin nema um það bil
150 ár síðan ljósmyndavélin var
fundin upp. Það var fransmaður-
inn Niépce sem lagði fram upp-
finningu sem landi hans Da-
guerre fullkomnaði og er ennþá
til mynd eftir hinn siðarnefnda
frá árinu 1837 og nokkrar frá
næstu árum þar á eftir.
Ljósmyndunarkúnstin náði
furðu fljótt hingað til Islands og
mun það hafa veriö Helgi Sig-
urösson frá Jörva sem fyrstur
mörlandans lærði ijósmyndun.
Helgi átti siðar þátt i stofnun
Forngripasafnsins.
Ekki er okkur kunnugt um aö til
séu frummyndir eftir Helga frá
Jörva en á meðal elstu mynda af
íslendingum eru af feðgunum
Sveinbirni Egilssyni og Benedikt
Gröndal, teknar f Kaupmanna-
höfn árið 1852. Erlendir ljós-
myndarar fóru að slæðast hingað
til Islands eftir miðja 19. öldina og
eftir það er talsvert tekið af
myndum, bæöi af Islendingum og
erlendum mönnum. Má nefna
frumkvöðla Islenska auk Helga
Sigurössonar þá Siggeir Pálsson
á Skeggjastöðum, Guðbrand Guð-
brandsson I Reykjavik, Sigfús
Eymundsson bóksala, Tryggva
Gunnarsson bankastjóra,Nicoline
Weywadt á Teigarhorni og Jón
Chr. Stefánsson timburmann á
Akureyri.
Magnús ólafsson tók þessa einstæðu mynd af sildarplani og er þetta aðeins ein stórmerkra mynda eftir Magnús sem sýnir þjóðllf og þróun
byggöar á islandi hérfyrrum. Ljósm. Ljósmyndasafniö.
Ljósmyndin sem menning-
/ ararfur
Ekki þarf að deila um að ljós-
myndin hefur margvislegt menn-
ingarsögulegt og listrænt gildi.
Hún er ómetanleg heimild um
þjóölif og menningu genginna
kynslóða, þekkingarbrunnur sem
grúskarar og sagnfræðingar
framtiðarinnar munu sækja forða
sinn I.
i rúmt ár hefur verið undirbúin
stofnun sérsafns eða miðstöövar
fyrir ljósmyndir, sem geti unnið
nauðsynlegt björgunarstarf og
staöið fyrir hvers kyns rannsókn-
um og þjónustu með Islenskar
ljósmyndir. Sérstök deild hefur
auövítað verið árum saman i
Þjóðminjasafninu. sem sinnt hef-
ur ljósmyndum en nokkrum
áhugamönnum um þessi mál
fannst ekki nóg að gert og stofn-
uðu Ljósmyndasafnið 2. septem-
ber 1981. Við gengum á fund Ivars
Gissurarsonar forstöðumanns
safnsins og Dönu F. Jónssonar
ljósmyndara þess og spurðum
þau fyrst hver hafi verið aödrag-
andinn að stofnun Ljósmynda-
safnsins:
— Okkur sem stóðum aö stofn-
un Ljósmyndasafnsins fannst að
fyrir hendi þyrfti aö vera sérsafn
eða miðstöð sem ynni með ljós-
myndir og hefði með höndum
rannsóknir og úrvinnslu á þessu
sviði hér á landi. Við höfum öll
rekist oft á einkasöfn I skóköss-
um, kistum og úreltum mynda-
möppum uppi á háalofti eða niðri
I kjallara og það var talin nauð-
syn á að gera eitthvað til að
bjarga þessum menningarverð-
mætum. Ætlun okkar er að gera
Ljósmyndasafniö aö lifandi safni
þar sem menn geti komiö og feng-
ið aðstoð og miðlað okkur þekk-
ingu jafnframt. Enda er það svo
Bæði erlend söfn og inn-
lend
— Hafiö þiö leitaö fanga eriend-
is?
— Okkur hefur borist safn er-
lendis frá, en svo var mál með
vexti að ensk kona, Ruth Ellison,
kom til íslands með myndir sem
hún haföi fyrir tilviljun fundið úti
I York á Englandi. Hingað til okk-
ar kom hún og kvaðst vilja af-
henda safninu fjölda mynda eftir
Tempest Anderson, en hann fór
hér um árin 1890 og 1893. Astæöan
fyrir heimsókn hans til Islands
var áhugi á jaröfræði landsins en
á daginn kom að hann hafði fullt
eins mikinn áhuga fyrir fólkinu
hér, byggingum og búskaparhátt-
um. Festi hann það sem fyrir
augu bar á ljósmynd og nú er
sumsé Ljósmyndasafnið að öðlast
mmsjón með höfundarrétti á
myndum Andersons. Negativin
eru úti I Englandi en nú þessa
dagana munu tveir ljósmyndarar
fara frá okkur og taka eftirtökur
eftir 5 - 600 plötum.
1 miljón mynda!
— Hversu margar myndir eru I
Ljósmyndasafninu nú?
— Okkur telst til að hér séu um
1 miljón mynda eöa þar um bil,
flestar frá þvi eftir 1950 en einnig
hluti frá síðustu öld. Þá erum viö
að tala um filmur, kopíur og gler-
plötur.
— Og hvernig áskotnast ykkur
þessar myndir?
— Með margs konar hætti.
Varðandi stærri söfnin má segja
að það skiptist i tvö horn. Annars
vegar hefur fólk að eigin frum-
kvæði boðið okkur söfn til varð-
veislu og hins vegar höfum við
frétt af góðum söfnum og leitað
eftir að fá umráðaréttinn.
Safniö skuldbindur sig til aö
koma verkum höfunda þannig á
framfæri aö þaö samræmist höf-
undaheiðri þeirra og er stuðst við
höfundalög nr. 73 frá 1972.
— Og þiö hafiö veriö meö sýn-
ingar?
— Já, við höfum staöið fyrir 6
sýningum sem hafa hlotið góðar
undirtektir. Fyrst skal nefna sýn-
ingu á ljósmyndum Péturs A.
Ólafssonar á Patreksfirði I mai
1981. Næst héldum við aftur sýn-
ingu á myndum Péturs i Árbæjar-
safni sumarið 1981 og um haustiö
var sýning á Akureyrarljósmynd-
um Gunnars Rúnars Ólafssonar á
Akureyri i september 1981. Næst
stóðum við fyrir sýningu á Snæ-
fellsnesmyndum Péturs A. Ólafs-
sonar og Gunnars Rúnars Ólafs-
sonar á Hellissandi og I Grundar-
firöi i nóvember og desember
1981. Siðasta sýning okkar var svo
á Reykjavikurmyndum Skafta
Guðjónssonar i Listasafni Alþýðu
hér I Reykjavlk I desember síðast
liðnum.
Ljósmyndasafnið fer með höf-
undarétt fyrir ljósmyndarana
Magnús Ólafsson (f. 1862), Pétur
A. Ólafsson (f. 1870), Pétur
Thomsen (f. 1910), Skafta Guö-
jónsson (f. 1902), Gunnar Rúnar
Ólafsson (f. 1917), Pétur Leifsson
(f. 1886), Jón Kaldal (f. 1896) og
Ólaf Magnússon (f. 1889). Auk
þess förum viö með höfundarétt
fyrir ljósmyndastofuna Asis en
auk þess eru I safninu merk söfn
erlendra ljósmyndara sem ferð-
uöust til tslands á siöustu áratug-
um 19. aldar og svo er hér fjöldi
mynda eftir ýmsa ljósmyndara
vlðs vegar að af landinu.
Ferðabóká döfinni
— Og aö lokum ivar og Dana, er
eitthvaö sérstakt á döfinni hjá
Ljósmyndasafninu?
— Hér er auðvitað alltaf eitt-
hvað að gerast á degi hverjum,
margir sem koma með myndir,
spyrja um myndir og veita okkur
ómetanlegar upplýsingar um
myndir. Fjölmargar hugmyndir
eru á döfinni um næstu stórverk-
efni og núna erum viö meö 1
vinnslu ferðabók sem I verða
myndir eftir útlending, Living-
stone Learmounth, sem feröaðist
um island árið 1887.
Okkur langar til að koma á sýn-
ingakvöldum sem viðast um
landið þar sem við mundum
bregða slidesmyndum á tjald og
sýna myndir og fá upplýsingar
um þær sem viö ekki þekkjum.
Allt þetta starf kostar mikla pen-
inga og það er stefna okkar að
koma málum svo fyrir að við get-
um rekið starfsemina án mikilla
skulda I framtiðinni. Allar tekjur
safnsins, sem ekki hafa verið
miklar hingað til, renna til starf-
seminnar og þaö er óhætt að segja
að sá hópur velunnara Ljós-
myndasafnsins sem að þvl stend-
ur hafi lagt á sig mikla og ómælda
vinnu við aö koma þvi á laggirn-
ar, sögðu þau lvar Gissurarson og
Dana F. Jónsson að lokum.
— v.
Svona leit Vesturgatan: I Reykjavik út þegar Tempest Anderson var hér á ferð um 1890. Ljósm. Ljósmyndasafnið.
1. Nýlenda.
Byggt 1872.
Flutt á Arbæjarsafn 1972.
2. Vesturgata 46 (Gisiahoit vestra)
Byggt 1883.
Rifiö 1968.
3. Vesturgata 5la (Hausthús)
Byggt 1881.
4. Vesturgata 44.
Byggt 1882.
5. Vesturgata 42
Byggt 1881
Rifið 1968?
6. Vesturgata 40 (Norska hús)
Byggt 1886?
Rifið 1978
7. Vesturgata 38
Byggt 1875.
8. Vesturgata 36 (Jóns hús Þórðarsonar)
Byggt 1875
Rifiö 1963?
9. Vesturgata 34 (Gisla hús Tómassonar)
Byggt 1875
10. Vesturgata 32 (Kapt. hús)
Byggt 1874 Rifiö 1914?
11. Vesturgata 30 (Þóröarhús Zoéga).
Byggt 1880.
12. Vesturgata 28.
Byggt 1881
13. Hliöarhús (vestari Bærinn?)
Bærinn var rifinn um 1930.
Fjölmargar ljósmyndir sýna vel þróunina i atvinnuháttum iandsmanna. Þessi mynd er
tekin af Pétri Leifssyni á skóvinnustofu og væri gaman aö fá upplýsingar um hvaö heiö-
ursmennirnir á myndinni heita. Ljósm. Ljósmyndasafniö.
Uppsátur á Geirseyri viö Patreksfjörö. Þessa mynd tók aö sjálfsögöu Pétur A. Ólafsson
oghét báturinn Sigurbörg, siöar nefnd Flatey. Ljósm. Ljósmyndasafniö.
að afar mikiö er um að eldra fólk
komi til okkar, leiti eftir myndum
af horfnum vinum eða gömlum
bústöðum og þetta fólk hefur ver-
ið okkur starfsmönnum safnsins
ómetanleg gullnáma varðandi
sögu og bakgrunn þeirra mynda
sem við höfum I höndunum.
Að hafa á einum stað
— En hver er þá megintilgang-
ur Ljósmyndasafnsins?
— Tilgangurinn er fyrst og
fremst að skrá og varöveita
gamlar ljósmyndir og nýjar,
kynna þær með sýningum og út-
gáfu, að vernda höfundarréttinn,
að koma i veg fyrir eyðileggingu
og misnotkun ljósmynda og ann-
ast hvers konar þjónustu viö not-
endur ljósmynda.
Við eigum ekki þær myndir sem
við höfum undir okkar höndum og
höfundarrétturinn er þvi á slnum
stað. Viö teljum hins vegar mikið
verk óunnið við hagsmunagæslu
fyrir hönd þeirra sem tekið hafa
myndirnar og eiga höfundarrétt-
inn að þeim.
Svo er auðvitaö hitt aö okkur
fannst nauðsynlegt að skapa að-
stööu fyrir allan þann aragrúa
safna sem liggur nánast I óreiðu
hjá fólki bæði innan lands og utan.
Gunnar Rúnar ólafsson fékk snemma áhuga á ljósmyndun og helgaöi sig þessu áhugamáli alfariö áriö
1944. Hann tók fjölda mynda m.a. á Akureyri en þessi mynd er einmitt tekin þar 1957. — Ljósm. Ljós-
myndasafniö.
Dana F. Jónsdóttir ljósmyndari
og starfsmaöur Ljósmyndasafns-
ins stendur hér viö stækkara einn
mikinn. Forstööumaöur safnsins,
ivar Gissurarson var i leiöangri á
Akureyri er ljósmyndarann bar
aögaröi. Ljósm. — eik.
Þetta er eitt af geymsluherbergj-
um Ljósmyndasafnsins. i þessum
trékössum er safn eitt mikiö sem
nýlega barst og á eftir aö flokka
og skrá eftir ákveönu kerfi.
Ljósm. — eik.
Þúsundir mynda hafa veriö skráöar og merktar sérstaklega i Ljósmyndasafninu. Hér sjáum viö Dönu
viö einn geymsluskápinn enofan á honum eru tól ýmis og tæki sem tengd eru ljósmyndun. Ljósm. —eik.