Þjóðviljinn - 23.10.1982, Side 10

10 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Helgin 23.-24. október 1982
bókmenntir
Bókin nemur m.a. staðar við hliðarstökk þróunarinnar eins og nsaeðlurnar...
Lífið á jörðinni. Náttúrusaga í
máli og myndum eftir David Atten-
borough. Óskar Ingimarsson
þýddi. Mál og menning .
Fyrr á tíð voru Undur veraldar
rakin í þykkum doðranti með
miklu lesmáli og vafalaust allþungu
mörgum forvitnum mönnum. Nú
er uppi önnur öld, og sama forlag
og fyrrum gaf út undradoðrantinn
þykka vill nú fræða fólk um náttúr-
usögu með dæmigerðri afurð síð-
usta ára: með sjónvarpsbók.
Sjónvarp hefur að sögn haft
margskonar áhrif á bókaútgáfu.
Sumar tegundir bóka hafa komist í
hættu, en aðrar lifnað við. Til dæm-
is þær bækur sem verða til í sam-
spili sjónvarps og bókagerðar:
fluttir eru þættir í sjónvarpi sem
vekja athygli, um sama leyti eða
skömmu síðar kemur svo bók sem
byggir á þáttunum, notar úr þeim
allmikið myndaefni og texti fylgir
sem vonandi festir þann fróðleik í
vitund fólks, sem leið ef til vill full-
fljótt hjá yfir skerminn. Það er
Undur jarðlífsins
heldur geðsleg hugsun á bak við
þetta, þótt við kannski vitum svo
ekki of vel hvað gerist í raun og
veru.
Til eru þeir sem telja, að bækur
sem búnar eru miklum myndakosti
hafi þann galla, að of margir les-
endur láti sitja við myndirnar ein-
ar, komist aldrei að textanum.
Ekki þarf svo að fara þegar
menn taka sér þá bók í hönd sem
David Attenborough hefur sett
saman eftir myndaflokki sem
breska sjónvarpið stóð að og hér
hefur verið sýndur. Myndakostur-
inn er að sönnu ágætur og ríku-
legur, en þarf ekki að bera textann
ofurliði. Helsti ókosturinn er kann-
Árni
Bergmann
skrifar
ski sá, að hluti myndanna verður of
smár til að njóta sín sæmilega.
Af þessu samspili texta og
mynda geta menn lesið furðu ýtar-
lega náttúrusögu, þétta vel (kann-
ski verður sérheitafjöldinn stund-
um fullmikill) og um leið kryddaða
ýmsum þeim furðum, sem draga til
sín fólk, sem annars hefur lítt
skyggnst um í sölum náttúru-
fræðinga. Sumt eru gömul tíðindi,
önnur eru tiltölulega ný: Ætli það
hafi ekki verið fyrir svosem
fimmtán-sautján árum að menn
komust að því,að heldur ómerki-
legir flatormar gátu lært að rata um
fábrotið völdundarhús - og að
aðrir flatormar gátu fengið í sig
þessa visku með því einu að éta
félaga sína útlærða. Á þessum tíma
voru menn víst að uppgötva margt
merkilegt um eðli mannsins.
En eins og margir vita eru þau
tíðindi skemmtilegust og undar-
legust sem lúta að óendanlegri
hugvitssemi dýra og jurta við æxl-
un. Og væri freistandi að handleika
á íslensku einhverja merkisbók um
þau efni sérstaklega. Til er sú
kenning, að í margbreytilegu ástar-
fari mannfólksins megi finna lygi-
lega margar hliðstæður við það til-
tölulega fastmótaða hegðunar-
mynstur sem hver og ein dýra-
tegund hefur komið sér upp. Að
mannfólkið hafi innbyrt ótrúlega
margbrotinn arf sem nær langt út
fyrir reynslu virðulegra frænda
okkar í spendýraríkinu. í>au dæmi
sem bók Attenboroughs nefnir eru
heldur hliðholl þessari kenningu:
þessum lesanda hér varð það dæmi
skemmtilegast þar sem segir frá
brönugrasi einu sem hellir flugur
fullar til að gabba þær til aðstoðar í
frjóvgunarstandi.
Óskar Ingimarsson hefur gert
þennan fróðleik aðgengilegan vel í
þýðingu sinni.
ÁB:
Ný bók eftir Stefan Heym:
Djöfullinn og
Gyðingurinn
gangandi
Stefan Heym.
Hún var gift
fjöllunum og
Sjálfstæðis-
flokknum...
Matthías Jóhannessen
Ahasver heitir ný skáldsaga eftir austur-
þýska rithöfundinn Stefan Heym scm mikla
athygli hefur vakið. Hún hefur komið út í
Vestur-Þýskalandi, en í heimalandi sínu
mun hún að líkindum ekki koma út, því
Heym var rekinn úr rithöfundasambandi
DDR árið 1978 og telst til andófsmanna.
Bókin fær mikið lof fyrir frumlega og
djarflega meðferð á fornum sagnaarfi.
Ahasver er gyðingurinn gangandi, smiður-
inn í Jerúsaíem, sem vísaði Kristi með
krossinn frá sér og hlýtur síðan að reika um
heiminn þar til Kristur kemur aftur. Stefan
Heym hefur mjög breytt þessari sögu í upp-
hafi skáldsögu sinnar: þar hefur Ahasver
vísað Kristi á dyr, enda þótt hann elski hann
og virði og sé reiðubúinn að fórna sér fyrir
hann. En Ahasver vill fá Krist til að berjast,
verja sig gegn kúgurunum, hann er hinn
eilífi uppreisnarmaður.
Miðhluti bókarinnar gerist á tímum
siðbótarinnar í Þýskalandi. Þar segir frá
Paul von Etzen, guðfræðingi og síðar bisk-
upi, sepi tekur virkan þátt í því, að breyta
hreyfingu mótmælenda, sem upphaflega
var hreyfing uppreisnarmanna, í nýtt yfir-
vald, sem kúgar og ofsækir af ekki minni
heift en kaþólskir pótintátar. Paul von Etz-
en hefur kynnst afskaplega hentugum
manni, sem hjálpar honum í hverri raun:
þar er kominn fjandinn sjálfur. Djöfullinn
leiðir þá saman, biskupinn nýbakaða og
Ahasver, og von Etzen vill dæma til dauða
þennan flökkumann, sem heldur fast við
uppreisnarræður sínar, stórhættulegar ríki
og kirkju. En því miður: þó von Etzen sé
valdamaður mikill, getur hann ekki rift
dómnum yfir gyðingnum gangandi - sem
verður að lifa fram til endurkomu Krists.
Þriðji hluti bókarinnar gerist svo í merki-
legum bréfaskriftum milli prófessors við
háskólann í Jerúsalem og prófessors í vís-
indalegu guðleysi í Austur-Berlín - þeir
hafa báðir verið að stúdera Ahasver!
í ritdómi»í Spiegel er gefið til kynna, að
þessi bók sé ekki öll sem hún er séð - þar sé
vísað til margra hluta úr samtíðarsögu og úr
sögu Stefans Heyms sem er sjálfur „Gyð-
ingur á flakki" - án þess þó að lausnir og
svör séu einföld og þægileg lesendum. Þar
er farið sérstöku lofi um það afrek
rithöfundarins, að láta djöfulinn lifa allgóðu.
lífi á bók eftir að snillingar eins og Dosto-
éfski og Thomas Mann höfðu þaulnýtt hann
til síns brúks. Djöfullinn hjá Heym er ekki
sá sem afneitar og rífur niður, nei, hann er
einkar jákvæður, hann styður þá skipan
mála sem á hefur verið komið í nafni guðs
vilja - því hann veit að hann getur ekki búið
til neitt sem verra er sjálfur! Hann er í þjón-
ustu hinna voldugu og hindrar þar með
breytingar - og er í þeim skilningi andstæð-
an við Ahasver..
ÁB.
Matthías Jóhanncssen. M.Samtöl IV.
Almenna bókafélagið.
Matthías Jóhannessen byrjaði snemma
að skrifa viðtöl fyrir blað sitt sem urðu vin-
sæl, og Almenna bókafélagið hefur verið að
gefa úrval þeirra út í bókaflokki. Þetta
fjórða bindið ber þess að sönnu merki, að
búið er að fleyta rjómann ofan af, ýmsar
þær eftirminnilegustu manneskjur sem
Matthías hefur krækt penna í eru á bók
komnar. En lengi er von á einum.
Viðtöl eru á íslandi oftast nær í ævisögu-
formi og þá gjarna við eldra fólk sem hefur
lifað tvenna og þrenna tímana. Tilfinningin
„ég hefir heyrt þetta áður“ er því giska al-
geng við lestur samtalsbóka: Gamalt fólk
rifjar upp erfið ævikjör („það þætti ekki
gott núna“) og brot úr sögu atvinnulífs. Og
vitanlega er okkur velmegunarkrökkum
skylf að hlusta með kurteisi, þó nú væri. En
sem fyrr segir, þessi samtöl eru orðin mörg,
og þótt þau séu af góðri fagmennsku gerð,
þá verður það æ sjaldgæfara, því miður, að
þau hrindi lesandanum út úr hans hvunn-
dagsdoða.
Þetta er kennd sem óneitanlega sækir á
einnig við lestur M-IV. Og eru þó ágætir
sprettir í samtölunum: frásagnargáfa Vald-
imars Kristóferssonar bónda undir Jökli
nýtur sín ágætlega í bókinni og frásögn
Hildar Jónsdóttur ljósmóður af Kötlugos-
inu er prýðileg lesning. Og skemmtileg
manneskja og mikið stólpakvendi er sú
María Maack, sem mætir hálfáttræð til við-
tals og hefur aðeins verið gift fjöllunum í
sinni heimasveit crg „Sjálfstæðisflokknum
mínum.“
Viðtalsformið er að sumu leyti erfiðast
þegar rætt er við frægðarfólk og áhrifa-
menn. Það fólk hefur frá nógu að segja,
ekki vantar það, en kann líka að stjórna því
sem sagt er, kann að halda spyrlinum í fjar-
lægð, koma ekki upp um sig. Og talar
kannski um flest annað en það sem lesand-
inn hefur mesta forvitni á. Guðbrandyr
Magnússon talar ekki um áfengisverslun,
og Ella Fitzgerald vill ekki tala um
kynþáttabaráttuna við Matthías, og þeir
fóstbræður Björn Ólafsson og Vilhjálmur
Þór láta ekkert uppi um dularfullar leiðir til
auðæfa, né heldur leyndardóma utanþings-
stjórnarinnar. Það er ekki gott við þessu að
gera, spyrillinn verður að vera kurteis, það
veit sá sem reynt hefur. Matthías er það líka
- utan einu sinni, þegar hann er að tala við
Vilhjálm Þór. Vilhjálmur játar að hann hafi
verið alinn upp í guðsótta góðum. Þá
getur spyrillinn ekki stillt sig og spyr Vil-
hjálm:
„Það hefur komið sér vel þegar þér voruð
forstjóri fyrir SÍS?“'
Nokkuð gott hjá Matthíasi.
ÁB.