Þjóðviljinn - 21.05.1983, Blaðsíða 14

14 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Helgin 21. -22. maí 1983
Helgin 21. -22. maí 1983 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 15
Myndir og texti: GFr.
Ferðafélagarnir við Hólmsvatn. Fullorðna fólki er f.v. Guðrún Jónsdóttir (framar), Pálína Hjartardótt-
ir, Hildur Kjartansdóttir, Grctar Sigurðarson, Bjarnfríður Leósdóttir, Sigurður Guðbrandsson, Skúli
Alexandersson, Hrefna Magnúsdóttir, Asta Sigurðardóttir, Halldór Brynjúlfsson, Guðmundur V. Sig-
urðsson og Jónas Árnason. Krakkarnir eru f.v. Guðrún, Sigurður, Atli, Brvnjúlfur, Erla Helga, Gauti
og Ingi Valur.
Eftir langvarandi norðanátt og
kulda um Borgarfjörð hlýnaði í
lofti og laugardaginn 14. maí - á
vinnuhjúaskildegi - lagði hópur
fólks af stað frá Borgarnesi í lítilli
rútu og hélt út á Mýrar, á slóðir
þar sem áður voru ótræð fúafen
og flóar. Sumum finnst landslag
á Mýrum tilkomulítið og
sviplaust. En það leynir á sér.
Það er vænn hópur sem leggur af stað um
hádegisbil úr Borgarnesi, eða eigi færri en
20 manns, þar af eru 7 börn. Bílstjóri er
Halldór Brynjúlfsson, hreppsr|efndarmað-
ur í Borgarnesi, og með í för er Ásta Sigurð-
ardóttir, kona hans, og synirnir Sigurður og
Brynjúlfur. Með Jónasi Árnasyni er kona
hans Guðrún Jónsdóttir. Þá er hér kominn
af Hellissandi Skúli Alexandersson alþing-
isTnaður og kona hans Hrefna Magnúsdótt-
ir og af Akranesi Bjarnfríður Leósdóttir.
Einnig er meö í för Grétar Sigurðsson, for-
maður Alþýðubandalagsins í Borgarnesi,
og kona hans Pálína Hjartardóttir ásamt
börnum þeirra, Gauta og Guörúnu. Og hér
eru krakkarnir Erla Helga, Ingi Valur og
Atli og Hildur Kjartansdóttir ásamt blaða-
manni Þjóðviljans.
„Það er
hann pabbi“
Ekki er búið að aka langan spöl þegar
kviknar sagnaseiður Sigurðar, Guðmundar
og Jónasar. Þegar brunað er fram hjá Bórg
á Mýrum segir Sigurður við krakkana:
„Egill var ekki nema 3 ára þegar hann hljóp
niður að Álftanesi til að fá sér bjór. Hvað
eruð þið gömul?“ Það verður fátt um svör
enda sýnast þeir Sigurður, Gauti, Atli,
Brynjúlfur og Ingi Valur góðir viðskiptis og
ekíci líklegir til aö höggva mann og annan.
„Og við lækina í Borgarhreppnum sjá menn
iðulega, er dimma tekur, mann á veginum
með hausinn undir hendinni", segir Guð-
mundur. „Þeir sjást í bílljósunum". En
börnin í bílnum trúa greinilega ekki á
drauga. A.nt.k. er það ekki að sjá á svip
þeirra.
Þegar kemur vestur yfir Langá tekur
Álftaneshreppur við. Jónas Árnason rifjar
það upp þegar hann var snúningastrákur
hjá ensku frúnni á Langá, frú Kennard, og
leiðsögumaður enskra laxveiðimanna. „Þá
þekkti ég öll nöfn á veiðistöðum í ánni á
ensku. Og svo var ég sendur heim á bæina í
nágrenninu til að gefa bændunum lax. Þeir
tóku við þeim nema Helgi Salómonsson í
Stangarholti. Mig minnir að hann hafi sagt
að það væri réttast að þeir ætu þetta sjálfir
þessir andskotar. Stundutn kom hann niður
að Langárfossi til þess að láta þá finna að
ekki væri öll höfðingjadirfska rokin úr ís-
lendingum og reyna að koma þeim í skiln-
ing um það sem hann taldi sjálfsagðar rétt-
lætiskröfur fyrir hönd bænda. Helgi kveikti
í mér ættjarðarást og stolt og ég er ekki frá
því að ég hafi verið rekinn úr vistinni ein-
mitt fyrir þær sakir. Einu sinni kom hann og
skammaðist mikið við frúna en hún skildi
auðvitað ekki aukatekið orð og sagði að
hann gæti fengið nógan lax. „Salmon, salm-
on“, sagði hún en svo heitir lax á ensku.
„Nei, það er ekki ég, það er hann pabbi".
sagði Helgi Salómonsson þá og hélt áfram
að tala yfir hausamótunum á frúnni en
sagan flaug víða.
Og Jónas rifjar líka upp fyrsta sumarið
sitt á Langá en þá var hann á fermingar-
aldri. Hann varð samferða Englending á
gamla Laxfoss og sá hafði mikinn áhuga á
fuglum og var að spyrja Jónas um heiti
þetrra á islensku en Jónas kunni þá ekki
mikið fyrir sér í enskri tungu. Svo flaug kría
yfir og Englendingurinn spurði hvaða fugl
þetta væri. „This is bara kría", sagði Jónas
þá í fáti. „Barakría, yes", sagði Englendin-
gurinn og síðan benti hann í hvert skipti
sem hann sá kríu og sagði hróðugur: „Yes,
there is barakría", en Jónas var alveg eyði-
lagður að geta ekki leiðrétt mistökin.
í bílnum eru rifjaðar upp sögur af skap-
miklum bændunt á Mýrum og um einn
þeirra var t.d. sagt að komið hefði verið að
honum þar sem hann var sokkinn í fúafen
og gat hvergi sig hreyft. Hann harðneitaði
að láta draga sig upp úr því að þá yrðu
stígvélin eftir.
„Forræðin eru
sitt til hvorrar
handar“
Nú er ekið niður Álftaneshreppinn og á
hægri hönd er Smiðjuhóll. Skammt þar frá
var einu sinni lítið kot, torfbær sem kallað-
ur var Smiðjuhólsveggir. Þar fæddist Guð-
mundur V. Sigurðsson. Hann segir að það
sé undarleg tilfinning að ferðast um þessar
slóðir á bíl því að áður fyrr voru hér ótræð
foröð. Þá fóru Mýramenn þeir sem áttu
heima með sjónum á bátum í kaupstað en
hinir urðu að krækja fyrir fenin eftir ótal
krókaleiðum. Guðmundur minnist v.ísu
sem vinnumaður nokkur á Álftanesi orti
um 1930. Hann hét Bjarni Gíslason en vísan
er svona:
Fjöll eru lág en fjara eyðisundar
forræðin eru sitt til hvorrar handar.
Birkið er krœklótt, ber það
kuldans merki,
búfé og mannshönd ganga að einu verki.
Þessi Bjarni var úr Skagafirði og svona
leist honum á sig á Mýrunum en við ferðafé-
lagarnir erum ekki alveg á sama rnáli. Við
ökum fram hjá Orustuhól og Grímshól sem
minna á atburði úr Egilssögu. Bærinn
Leirulækur er á hægri hönd. Þar bjó
Leirulækjar-Fúsi sem Jónas segir að hafi
verið fyrsti da-daistinn eða fútúristinn í ís-
lenskum bókmenntum.
Aldrei vertu ótruttandi
á œvi þinni,
truttaðu frá þér sál og sinni,
sarriviskunni, heyrn og minni.
„Hinir syndugu
skulu dreggjarnar
drekka“
ViðiHólmsvatn er numið staðar og geng-
ið upp háls þar sem sést vel til allra átta.
Guðmundur bendir á tóttir Siggusels og
Fornasels í fjarska. Þegar foreldrar hans
fluttu frá Smiðjuhólsveggjum 1920 fóru þau
að Sigguseli og voru þar til 1934 og voru
síðustu ábúendur á báðum kotunum. í
Sigguseli voru tvö stafgólf og eldamaskína í
öðrum enda. Ekki var það veglegra. Sig-
urður Guðbrandsson telur upp fleiri kot
sem voru á þessum slóðum en eru nú tóttir.
í Fornaseli bjó Guðmundur Sveinbjarnar-
son hagyrðingur og kennari. Hann var einn
af gömlu sósíalistunum á Mýrunum. Á síð-
ustu öld bjuggu líka í Fornaseli Þórarinn
Þórarinsson og Þorgerður Jónsdóttir. Þau
voru langafi og amma Helga Guðmunds-
sonar trésmiðs á Akureyri. Þórarinn og Ot-
úel Guðnason í Nauthólum áttu saman bát
sem þeir reru saman á til fiskjar. Svo var
það einhvern tíma að Þórarinn var með
flösku og Otúel langaði í. Ekki var honunt
samt rétt flaskan fyrr en lítil lögg var eftir í
henni og þá með þessum orðum: „Hinir
syndugu skulu dreggjarnar drekka". Þessu
reiddist Otúel og varð af langt missætti.
Þeir söguðu í sundur bátinn og settu gafla í
og reru síðan hvor í sínum enda.
Skammt áður en komið er að Vogalæk er
beygt niður afleggjara til vinstri handar.
Hann liggur að Straumfirði og þar verður
að fara hægt því að hann er ekki góður.
Þetta er 5-6 km leið. Svo heppilega vill til
að nú er stórstraumsfjara svo að hægt er að
komast að bænum. Á flóði er ófært í
Straumfjörð. Þarna á þessum unaðsfagra
stað er dvalið urn nokkurn tíma og
skoðaðar gamlar söguslóir, minjar um
verslunarstað, Straumfjarðar-Höllu og
óhugnanleg sjóslys. Við lítum á hið forna
og mikla mannvirki Höllubrunn og Guð-
mundur segir okkur að sú sögn fylgi
staðnum að ekki þýði að grafa brunn annars
staðar í Straumfirði en þar sem hægt er að
leggjast niður þannig að hvergi sjái til fjalla.
Jónas leggst við Höllubrunn og staðfestir að
svo sé þar. Þarna ununt við drykklanga
stund, ræðum við Magnús bónda sem er
nýkominn af minkaveiðum. Hann sagðist
að þessu sinni ekki hafa náð neinum en
fundið ilminn af honunr eins og hann orðar
það. Hér er víst allt ntorandi í minki.
„Blöndal er
að koma “
Nú er haldið til baka og áð við Hesthús-
tóttir skammt frá Vogalæk. Þar er drukkið
kaffi og etið brauð að gömluin sið. Sigurður
segir okkur að í þessunt tóttum hafi mikið
verið bruggað á bannárunum og flöskurnar
faldar á ntilli hárra stráa við tóttirnar. Þær
entust heilt surnar. Svo einu sinni voru þeir
að brugga og þá var göntul kona frá Forna-
seli að koma en hafði villst í mýrunum ög
var þar á einhverju róli. Þeir fylgdust
grannt með þessari mannaferð og voru sí-
fellt að segja: „Blöndal er að koma,
Blöndal er að koma". Þeir héldu að þetta
væri hinn alþekkti Blöndal sem gerður var
út urn allt land til höfuðs bruggurum.
Og nú er farið að segja sögur af flöskum
sem faldar voru og aldrei fundust og frá 400
lítra rauðvínstunnunni sem rak að Álfta-
nesi. Þegar karlarnir komu til messu að
Álftanesi var skotist í tunnuna og sogið upp
úr henni með eirröri. Þeir voru svo blind-
fullir margir við messuna og sr. Björn lenti í
vandræðum. Einn vinnumaðurinn þurfti að
fara út að spýja og kom þar einhver mesta
spýja sem um getur. Skömmu síðar urðu
hænsnin á bænum fleyg og stóðu rorrandi
og röflandi uppi á mæni. Að ntessu lokinni
skildu menn svo ekkert í því að hænurnar
lágu sem dauðar unt allt en spýjan ntikla var
horfin. Þær höfðu étið hana upp til agna.
Vinnumaðurinn bað urn að hænunum yrði
hent en þær voru látnar upp undir vegginn
og röknuðu svo við.
Margt rak úr Pourqoui Pas?! Öll matvæli
sem rak úr skipinu voru blikkuð inn vegna
þess að það var að koma úr heimskautaleið-
angri. Svo mikið hveiti rak á fjörur Álfta-
ness að Haraldur bóndi seldi það fyrir 1800
krónur sem ekki var lítill peningur í þá
daga.
Það er svolítið kul og við sitjum vestan
undir tóttunum. Þá er rifjuð upp gömul vísa
sem sagt var að Bjarni Ásgeirsson þing-
maður Mýramanna hafi notað til að réttlæta
það að hann greiddi atkvæði með her og
NATÓ á sínum tíma. Hún er svona:
Ef hann gerir austan byl
yfir móa og grundir,
þá er skárra að skömminni til
að skíta vestan undir.
Já, þessar
makalausu Mýrar
Og Sigurður Guðbrandsson segir frá
fósturafa sínum á Vogalæk. Hann hét Þor-
kell Gilsson og hafði gaman af því að stríða
þeim bændum sem þóttust vera meiri hátt-
ar. Þannig háttaði til að Þorkell þurfti að fá
ítak í hey hjá Hofsstaðamönnum. Affallið
úr Heyvatni, sem er stærsta vatnið á Mýr-
unum, er í landi Hofsstaða og þar skapaðist
því gott engi. Svo er það einhverju sinni að
Þorkell sér einn keldubakka ósleginn í eigu
Hofsstaðamanna og slær hann því að hann
áleit að ella yrði hann ekki sleginn. Út af
þessu varð mikið ósætti milli bæja. Gróf
Þorkell þá skurð úr vatninu í landi Voga-
læks og bjó til hið besta engi sem kallað var
Blámýri og skurðurinn var að sjálfsögðu
nefndur Þorkelsskurður. Út af þessu urðu
málaferli, sem urðu fræg víða. Þetta telur
Sigurður að hafi verið með fyrstu tilburðum
kotunga hér um slóðir til að láta ekki kúga
sig.
Að lokinni kaffidrykkju er ekið upp Mýr-
ar allt til Akra og áfram stóran hring.
Krakkarnir heimta að Jónas syngi og hann
byrjar með miklum krafti: Klara, Klara og
þá stundi Mundi, Blátt lítið blónt eitt er,
Fyrr var oft í koti kátt. Fólkið tekur hressi-
lega undir. Á milli segja þeir Guðmundur
og Sigurður sögur af Mýrunum og Grétar
tekur líka upp gítarinn og syngur nokkra
bragi úr kosningaslagnum. Jónas stendur
upp og segir að næsta lagi fylgi „geggjaðar
kveðjur" til Bjarnfríðar Leósdóttur. Það er
Dirríndí sem hann syngur af miklum krafti
og allir syngja með.
Já, þessar makalausu Mýrar. Þorkell
Guðmundsson bóndi á Álftá fór á gamals-
aldri í heimsókn til nágranna, ekki af því að
hann ætti neitt erindi heldur til þess að
bleyta sig í fæturna eins og hann sagði. Og
Davíð á Arnbjargarlæk spurði Harald á
Álftanesi hvort það væri rétt að Mýramenn
þyrftu að draga kerlingarnar á húðum á
kjörstað.
Enn er sungið og áður en komið er til
Borgarness á ný stendur Jónas upp og fær
Sigurð Guðbrandsson nteð sér og síðan er
Nallinn sunginn með innlifun. Vel heppn-
aðri ferð er lokið.
- GFr.
Inni á milli mýraílákanna eru
víöa falleg klappaholt eöa ásar
og ótal tjarnir. Og sjálfar hinar
votu mýrar eru iðandi af lífi. Vað-
og mófuglar tipla í vætunni en
rjúpan heldur sig í holtum og
móum. Lækir og vötn eru full af
fiski og blómskrúö og skordýralíf
fjölbreytt. Með ströndinni er
ægifagurt: hvítir sandar og
klettaborgir en sker og eyjar úti
fyrir. ífjarska víðurog
tignarlegurfjallahringur.
Fararstjórar í þessari ferð eru
tveir rosknir Mýramenn,
upprunnir úr kotum, miklir
sósíalistar og sagnasjóðir í
gömlum stíl. Sigurður
Guðbrandsson og Guðmundur
V. Sigurðsson. Förin er farin til
þess að heiðra Jónas Árnason,
fyrrv. alþingismann
Vestlendinga, en hann verður
sextugur28. maín.k.. Á
afmælisdaginn sjálfan verður
Jónas kominn vestur í
Barðastrandarhrepp til þess að
heimsækja dætur sínar og
tengdasyni. Af þeim ástæðum
er för þessi farin svo snemma
Guðmundur V. Sigurðsson með hrúðurkarlalistaverk í Straumflrði
Hjónin Ásta og Halldór ásamt sonum sínum Sigurði og Brynjúlfi og
strákunum Gauta og Inga Val fyrir aftan. Fremst er Snati sem var
heiðursgestur í förinni.
Nesti borðað við
hesthústótt skammt frá
Vogalæk
„Þá stundi Mundi“. Jónas
stjórnar fjöldasöng í
rútunni
Magnús bóndi í Straumsfirði ræðir við þau Bjarnfríði, Jónas, Sigurð og Guðmund. Gamall
dúnhrcinsunarkofi í baksýn
Sagnaseiður á Mýrum
Krakkarnir huga að
gamalli minkagildru við
gamla garðinn sem
markaði verslunarstaðinn
í Straumsfirði