Þjóðviljinn - 10.09.1983, Page 13

Helgin 10.—11. september 1983 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 13
„Þrískipting ævinnar óeðlileg“
segir
Gerður G.
Óskarsdóttir ______________
Aðalviðfangsefni
Uppeldismálaþings bar heitið
„Grunnskóli-framhaldsskóli,
samræmd heild eða
sundurleitir heimar?“ en svo
hétframsöguerindi GerðarG.
Óskarsdóttur. Gerði ermálið
skylt því undanfarin 9 ár hefur
hún stjórnað
Framhaldsskólanum í
Neskaupstað þar sem bæði er
að finna síðustu 3 bekki
grunnskóla, iðnnám, styttri
brautir framhaldsnáms og fyrri
hluta náms fyrir stúdentspróf.
Gerður er margreyndur skóla-
maður og hefur kennt á öllum stig-
um íslensks skólakerfis. Hún byrj-
aði að kenna 7 ára bekk sem hún
fylgdi upp að 12 ára aldri, svo lá
leiðin í gagnfræðaskóla, fram-
haldsskóla og nú í haust byrjar hún
að kenna við Háskóla íslands. Hún
hefur einnig sinnt fullorðins-
fræðslu.
- Þú hefur væntanlega minnst á
framhaldsskólafrumvarpið sem
hvað eftir annað hefur dagað uppi
á Alþingi?
„Já, en þó er eg ekki viss um hvort
samræming milli skólastiga næst
með setningu framhaldsskólalaga.
Ég veit ekki hvaða áhrif lög hafa á
skólastarf, en vissulega er margt í
lögum sem skólamenn geta stuðst
við.
Ég fjallaði ma. um hin gjörólíku
starfsskilyrði sem skólastigin búa
við. Um framhaldsnám gilda
a.m.k. 17 lög og þar er engin sam-
ræming fyri hendi. Ég lagði höf-
uðáherslu á greiðari andlegar sam-
göngur milli skólastiga. Nemendur
tala um mikið stökk frá grunn-
skólastigi til framhaldsskóla. í
þeim síðarnefnda eru gerðar öðru-
vísi kröfur, viðmót kennara og við-
horf eru öðruvísi og ópersónulegri
tengsl. Þarna kemur til ma. ólík
menntun kennara. Grunnskóla-
kennarar fara í Kennaraháskólann
með það í huga að gera kennslu að
ævistarfi. Framhaldsskólakennar-
ar fara í háskóla og ætla sér etv.
ekki að sinna kennslu en leiðast út í
hana og afla sér kennararéttinda
eftir á.
Gagnvart kennurum og skóla-
stjórum er líka mikill munur á
stuðningi kerfisins við skólastigin.
Grunnskólastigið nýtur mun betri
stuðnings en framhaldsskólarnir.
Ymsar stofnanir þjóna grunnskól-
anum, svo sem fræðsluskrifstofur,
Skólarannsóknardeild ráðuneytis-
ins, sálfræðideildir, námsgagnast-
ofnun ofl. Það er hins vegar engin
stofnun til sem styður framhalds-
skólana beint og þeir heyra undir
margar deildir í ráðuneytinu."
Nám og vinna
ein heild
- Hverju fínnst þér þurfa að
breyta til að brúa þetta bil?
„Það þarf að samræma kennara-
menntunina og auka sveigjan-
leikann í lok grunnskólans. Sam-
ræmdu prófin á að leggja niður og
taka upp ráðgjöf í síðustu bekkjum
grunnskóla sem héldi áfram upp í
framhaldsskólana. Með því móti
gætu nemendur haft persónuleg
tengsl við einn ákveðinn aðila.
En ytri breytingar stoða lítt einar
og sér. í öllu þróunarstarfi í skólun-
um eru kennarar lykilaðilar, það
gerist ekkert án þátttöku þeirra.
Nýjungar koma og fara en nem-
endur og kennarar standa alltaf
eftir. Það kom raunar fram á þing-
inu að enn eru mikil skil á milli 6.
og7. bekkjar grunnskóla. í 7. bekk
„Þuría Islendingar styttrí
skólagöngu en grannþjóðir?“
spyr
Hanna Kristín
Stefánsdóttir
Eitt þeirra mála sem til umræöu
var á uppeldismálaþingi var
lengd skólaskylda. Ákvæöi
grunnskólalaga um 9 ára
skólaskyldu er enn ekki komiö
til framkvæmda þannig aö í dag
er skólaskyldan 8 ár. í frum-
varpi sem lagt var fyrir Alþingi á
síðasta þingi er gert ráð fyrir 9
áraskólaskyldu.
Hanna Kristín Stefánsdóttir
kennari haföi framsögu um
skólaskylduna og við báðum
hana aö segja okkur hver viö-
horf hennar væru í þessu máli
en skoðanir eru skiptar um
lengdskólaskyldunnar. En
fyrst spurðum viö hvernig henni
hefði fundist þingiö takast.
„Ég held að það hafi komið heil-
miklu róti á hugi kennara enda hef
ég orðið vör við þessa dagana að
umræðurnar halda áfram á kennar-
astofunum. Þingið hristi kennara
saman og það ríkti eining um að
skólastarfinu þurfi að breyta og
bæta með hagsmuni nemenda fyrir
augurn. Það var gífurlegur fjöldi
kennara á þessu þingi en svo var
skemmtilegu skipulagi fyrir að
þakka að allir gátu tekið þátt í um-
ræðum.
Þessi rnikla þátttaka endurspegl-
ar að sjálfsögðu faglegan áhuga
kennarastéttarinnar en einnig að
kennarar hafa þörf fyrir að hittast,
ræða sameiginleg vandamál og
leita lausna á þeim. Kennarastarfið
verður æ kröfuharðara vegna þess
að sjálft uppeldið færist í vaxandi
mæli í hendur kennara, nýju náms-
efni fylgir mikil undirbúningsvinna
og auknar kröfur um breytta
kennsluhætti og að tillit sé tekið til
getu og áhuga hvers nemanda.
Hins vegar hefur kennurum ekki
verið ætlaður tími til að sinna þess-
um auknu kröfum. Ég get nefnt
sem dæmi að í Danmörku er kenn-
sluskyldan í grunnskólum 23-24
kennslustundir á viku en hér er hún
30-31 kennslustund.
Á þinginu voru ýmis vandamál
tengd skólastarfinu rædd gaum-
gæfilega, þ.á.m. samræmdu
prófin. Þau fengu ekki góða eink-
unn á þessu þingi. Enginn mælti
þeim bót. Þeir sent um þau fjölluðu
voru sammála um slæm áhrif þeirra
á skólastarf. Prófin valda því að
lítið tóm gefst til fjölbreytni í
kennsluháttum og þau ýta undir
einhæfa kennslu.
- En svo við víkjum að skóla-
skyldunni, þá skilst mér að þú sért
einarður talsmaður níu ára skóla-
skyldu?
„Já, ég er þeirrar skoðunar að
við eigum að lögbinda ákvæðið um
níu ára skólaskyldu. Því ráða jafn-
réttissjónarmið. Það hefur komið í
ljós að mun stærra hlutfall unglinga
í landsbyggðinni en í þéttbýli fer
ekki í 9. bekk og þar af leiðandi
ekki í framhaldsnám og hlutfall
drengja er mun hærra en stúlkna
meðal þeirra sem hætta eftir 8.
bekk“.
- Hvað veldur þessu?
„Það er eflaust margt. En það
má nefna að víða úti á landi er um-
hverfið ekki sérlega námshvetj-
andi, hugur manna snýst um
atvinnulífið á staðnum. í slíku and-
rúmslofti getur skóli, sem er nær
eingöngu bóknámsskóli, ekki
keppt um nemendur sem hafa ekki
áhuga á bóklegu námi. Og viðvíkj-
andi hærra hlutfalli pilta þá eru
möguleikar þeirra til tekjuöflunar
meiri en stúíkna.
Einnig má spyrja sem svo: Af
hverju er bóknámið svona ríkjandi
í grunnskólanum? í grunnskóla-
lögum stendur að verklegt skyldu-
og valnám geti samanlagt numið
helmingi námstímans en einurn
fimmta að lágmarki. Þessi heinnld
er sárasjaldan notuð. Við þurfum
að efla verkmenntunina innan
grunnskólans til þess að skólinn
komi til móts við fleiri nemendur
en þá sem bóknámið hentar vel.
Við höfum ekki leyfi til að skipu-
leggja grunnskóla (sem á að vera
fyrir alla) þannig að hann hæfi
aðeins ákveðnum hluta nemenda.
Einnig er dýrt að senda börn að
heiman í skóla ef 9. bekkur er ekki
á staðnum eins og víða er raunin.
Fæðisstyrkur frá ríkinu er ca 1/5 af
kostnaði og húsnæðisstyrkur til
nemenda, t.d. á höfuðborgarsvæð-
inu, var á sl. vetri 325 kr. á mánuði!
Þarna vantar mikið upp á að endar
fá nemendur sérgreinakennara og
strax þá verða tengslin við kennara
ópersónulegri. Þessi skil verða svo
algjör í framhaldsskóla þar sem
nemendur fá nýja kennara í hverri
grein á hverri önn. Til að ráða bót á
þessu þarf að bæta umsjónarkenn-
arakerfið og koma upp námsráð-
gjöf-
Það þarf líka að breyta megin-
markmiðum framhaldsskólans.
Stærsti gallinn við hann er sá að
hann er ekki fyrir alla eins og
grunnskólinn. Það er til dæmis ekki
til sérkennsla á framhaldsskólas-
tigi. Þar er mikið verk að vinna. í
Reykjavík taka framhaldsskólar
heldur ekki við öllum þeim sem
koma upp úr grunnskóla eins og
raunin er á landsbyggðinni. Það
eru því gjörólík markmið sem ríkja
á þessum skólastigum. Loks þarf
að stórauka verkmenntun. Við
skólana er fjöldi námsbrauta þar
sem hendurnar eru aldrei notaðar.
Þetta er fáránlegt í ljósi þess fjálg-
lega tals sem stöðugt er viðhaft um
gildi iðnþróunar. En það kostar
peninga að koma upp verkstæðum
í skólum. Þetta hefur þó aðeins
skánað með fjölbrautaskólunum
sem eru mikil framför. Það er raun-
ar athyglisvert að slíkir skólar skuli
hafa risið upp úti um allt land þótt
engin lög séu til um þá.“
- Þú hefur einbeitt þér mjög að
verkmenntun og starfsfræðslu í
þínu starfí fyrir austan.
„Já, mér finnst aðgreiningin á
milli skóla og vinnu óeðlileg.
Skólinn er hluti af lífinu og á ekki
að vera undirbúningur undir lífið.
Ég sé fyrir mér þá tíma þegar nám
og vinna verða órjúfanleg heild,
þegar skólinn fer út í atvinnulífið
og vinnandi fók öðru hvoru inn í
skólana. Ég get ekki fellt mið við
þessa þrískiptingu æviskeiðsins í
nám, vinnu og eftirlaunaaldui*.
Nám og vinna eiga að vera órjú-
fanleg heild allra manna allt lífið.“
-ÞH
nái saman. Úr þessu yrði bætt með
lögbindingu ákvæðisins um níu ára
skólaskyldu.
Annað vandamál sem lands-
byggðarskólarnir eiga við að etja
eru hin tíðu kennaraskipti. Að því
leyti standa þeir verr að vígi en
þéttbýlisskólar. Einnig eiga þau
sinn þátt í að þar ná færri nernend-
ur tilskilinni einkunn á samræmd-
um prófum til að komast í fram-
haldsnám en í skólum þar sem
kennaraliðið er stöðugra.
- En hafa krakkarnir scm hætta
í skóla, ckki gott af að kynnast
atvinnulífinu?
„Þaö er spurning um hvort hægt
er að segja að unglingar sem hefja
starfsferil sinn 14-15 ára, séu að
„kynnast atvinnulífinu". Öðru
máli gegnir um að kynna ung-
Iingum atvinnulífið með skipu-
lagðri starfsfræðslu í grunnskólan-
um sem lið í námi. Og um sumar-
starf unglinga er allt gott að segja.
En mig langar að benda á hversu
örlagaríkt það er fyrir einstakling
að hætta í skóla eftir 8. bekk. Hann
ntissir þar með réttinn til að velja
um hvort hann vill fara í framhalds-
nám eöa fara strax út í atvinnulífið.
Óréttlætið felst í því að þeir, sem
þannig er ástatt um, eru hlutfalls-
lega flestir frá landsbyggðinni. Ég
tel því að draga þurfi úr þessu mis-
rétti með því að lögbinda ákvæðið
um 9 ára skólaskyldu.
- Hvernig er skólaskyldunni
hagað í nágrannalöndum okkar?
„Hún er þar alls staðar 9 ár eða
lengri. Á Norðurlöndunum, V-
Þýskalandi og víðar er hún 9 ár, í
Bandaríkjunum og Sovétríkjunum
10 ár og í Englandi 11 ár. Það væri
því furðuleg ráðstöfun hjá okkur
að lögleiða 8 ára skólaskyldu.
Þurfa íslendingar styttri skóla-
göngu en aðrar þjóðir á sama tíma
og kröfur um almenna menntun
aukast stöðugt í iðnþróuðum
löndum? Ef við lögbindum 8 ára
skólaskyldu erum við þar að auki
að stytta um eitt ár skólagöngu
margra þeirra sem ekki fara í fram-
haldsnám. Og í ljósi þess sem áður
sagði gæti sú rnynd blasað við í
framtíðinni að meirihluti þeirra,
sem ekki hafa neina starfs-
menntun, sé utan af landi. Það yrði
nrjög óæskileg þróun svo ekki sé
nieira sagt.“ - ÞH.