Þjóðviljinn - 03.02.1989, Blaðsíða 13

AÐ UTAN
Áframhaldandi skálmöld?
Sovétmenn eru á förum frá Afganistan en mujahideen eru margklofnir og sumir telja
að stríð milli þeirra innbyröis muni innan skamms brjótast út af fullri heift
Liðsmaður í sérþjálfaðri sveit Najibullahstjórnar, sem flestir telja feiga, en ef til
vill ekki svo bráðfeiga sem um skeið var álitið.
Tæpar tvær vikur eru nú þang-
að til síðustu sovésku her-
einingarnar eiga að vera farnar
frá Afganistan, samningi sam-
kvæmt, og næstu dagana leggur
her þeirra í Kabúl, um 15.000-
20.000 manns, af stað heim eftir
aðalveginum norður yfir Hinduk-
ushfjöll. Annarsstaðar en í höfuð-
borginni mun nú fátt eftir sov-
éskra hermanna.
Stjóm Gorbatsjovs virðist sem
sé staðráðin í að gera alvöru úr
því að slíta sig frá þessu stríði,
sem orðið hefur Sovétríkjunum
útdráttarsamt og valdið þeim
verulegum álitshnekki. En jafn-
framt spara Sovétmenn enga
fyrirhöfn til að lappa upp á af-
ganska skjólstæðinga sína, stjórn
Najibullah í Kabúl. Þangað er ný-
komin sovésk brynvagnalest með
eldflaugafarm til stjórnarhersins.
Sovétmenn virðast og hafa kom-
ist að einskonar óformlegu
samkomulagi við mujahideen,
afganska skæruliða, um að þeir
láti sovésku hersveitirnar óáreitt-
ar á heimleiðinni. Árásir að skiln-
aði vilja þeir sovésku endilega
vera lausir við, því að annars er
hætta á að heimflutningar þeirra
líti út sem beinn flótti.
15 mujahideen-
samtök
En að flestra dómi er ólíklegt
að hernaði og blóðsúthellingum
linni í þessu stríðshrjáða landi
með brottför Sovétmanna. Muja-
hideen eru sundurskiptir í ekki
færri en 15 samtök, sem bæki-
stöðvar hafa í íran og Pakistan,
og þar að auki hafa þessi samtök
ekki teljandi stjórn á mörgum
skæruliðahópa þeirra, sem í orði
kveðnu heyra undir þau. Því var
lengi spáð að Najibullahstjórnin
félli jafnskjótt og síðustu svoésku
hermennirnir væru á brott, en nú
eru sumir vestrænna fréttaskýr-
enda ekki lengur handvissir í
sinni sök um það, sundurlyndis
skæruliða vegna. Bókstafstrú-
aðir mujahideen undir forustu
Gulbuddins Hekmatjar og hóf-
samari „vopnabræður“ þeirra
undir stjórn Áhamds Shah Maso-
ud eru fyrir löngu farnir að berj-
ast um ráð yfir héruðunum um-
hverfis Kabúl. Þessir tveir hafa
lengi verið þeir áhrifamestu af
skæruliðaforingjunum og báðir
eru þeir staðráðnir í að ná Kabúl
á sitt vald eftir brottför Sovét-
manna. Það hefur verulegt
táknrænt gildi að hafa höfuð-
b'orgina á sínu valdi, og þar að
auki er búist við að Vesturlönd og
arabísk olíuríki muni senda
neyðarhjálp upp á marga milj-
arða króna til landsins að Sovét-
mönnum förnum og Najibullah-
stjórn fallinni. Sú hjálp myndi
fyrst og fremst berast til Kabúl,
þannig að þeir skæruliðar, sem
réðu borginni, gætu og ráðið
hverjir yrðu hjálparinnar aðnjót-
andi.
Ófarir Amanullah
Margir Kabúlbúa, líka þeir
sem annaðhvort eru einskonar
hlutleysingjar eða andsnúnir Na-
jibullah, hugsa með sárum kvíða
til þess, sem gerast kynni ef muja-
hideen tækju borgina, að minnsta
kosti ef það yrðu ofstækismenn
Hekmatjars. Þeir minnast líklega
þess, sem gerðist 1929 er Aman-
ullah Afganistanskonungi, „upp-
lýstum" einvaldi sem reynt hafði
að innleiða umbætur að vest-
rænni fyrirmynd, hliðstætt Ata-
túrk í Tyrklandi og Reza Shah í
íran, var steypt af stóli. Þar voru
að verki strangtrúaðir múslímar,
þegnar hans, sem vildu ekkert
vestrænt tildur fremur en Hek-
matjar og héldu m.a. upp á sigur-
inn með því að sjóða mennta-
málaráðherra konungs lifandi í
olíu.
Sundrung mujahideen endur-
speglar Afganistan eins og það
er. Landið hefur aldrei náð því að
verða þjóðríki í evrópskum skiln-
ingi orðsins, og nú skiptast menn
þar sem fyrr í fylkingar eftir trú-
flokkum, þjóðernum, ættbálk-
um, landshlutum. Og þar að auki
hefur bókstafstrúarhyggjan, sem
er svo ofarlega á baugi í íslam nú
um stundir, náð þar miklu fylgi
en vakið andúð bæði tiltölulega
hófsamra og íhaldssamra músl-
íma. í mujahideensamtökum
þeim er bækistöðvar hafa í Pak-
istan eru einkum súnnítar, en til
þess trúflokks innan íslams telst
mikill meirihluti landsmanna. En
samtökin með bækistöðvar í íran
eru sjítatrúar, og þau krefjast
meiri hlutdeildar í stjórn landsins
en súnnítasamtökin eru reiðubú-
in að veita þeim. Þetta hefur leitt
til þess að enn hefur ekki tekist að
kveðja saman bráðabirgðaþing,
sem mujahideen hugðust stofna
til, þar eð sjítar krefjast þar 120
sæta af 480, hálfu fleiri en súnnít-
ar vilja láta þá hafa.
Friöarsvæði
í norðri
Um fimm miljónir af um 18-19
miljónum Afgana eru flóttamenn
í Pakistan og fran, fyrir utan
hundruð þúsunda sem flúið hafa
frá landsbyggðinni til Kabúl
undan stríði og eyðileggingu.
Þetta segir sína sögu um það, hve
harðlega ófriðurinn hefur leikið
landið, en allstórt svæði í norður-
hluta þess, við sovésku landa-
mærin, er undantekning þar á.
Svæði þetta skiptist í fylkin Fary-
ab, Jowzjan og Balkh. Hermenn
þaðan, að minnsta kosti frá
Jowzjan, þykja duglegastir bar-
dagamenn í liði Najibullahstjórn-
ar. íbúar þar eru öllu nákomnari
Tadsjíkum og Úsbekum sovésku
Mið-Asíu en Pústúnunum suð-
austan Hindukushfjalla. Fylki
þessi eru líka orðin nátengd So-
vétríkjunum efnahagslega. Jarð-
gas fer þaðan eftir leiðslum
norður yfir landamærin, eftir
öðrum leiðslum kemur þangað
sovésk olía og á síðustu tveimur
árum hafa stjórnvöld fylkjanna
gert við Úsbekistan samninga um
stofnun iðnfyrirtækja og þróun-
araðstoð.
Mujahideen eru þar að vísu
sem annarsstaðar og skiptast í
tugi hópa, sem flestir heyra að
nafni til undir Hezb-i-Islami,
samtök þau er lúta stjórn Hek-
matjars, en hafa hingað til verið
nánast óháðir honum í raun. Með
skæruliðum og stjórnvöldum
fylkjanna hefur tram að þessu
verið í gildi óformlegt vopnahlé.
Mujahideen hafa að mestu haldið
að sér höndum, en í staðinn hafa
stjórnvöld látið venslafólk þeirra
og vini í friði og meira að segja
séð skæruliðunum sjálfum fyrir
matvælum. Þarna hefur og stuðl-
að að friði að margir skæruliða
eru tengdir stjórnarliðum ættar-
og fjölskylduböndum. Aðstoðar-
borgarstjórinn í Mazar-i-Sharif,
aðalborginni í Balkh, á þannig
bróðurson meðal forustumanna
skæruliða og hafa þeir frændur
fyrir venju að hittast að næturþeli
og ræða málin.
„Enginn
vorkenndi okkur ..."
Margt bendir til að Sovétmenn
hafi síðustu árin markvisst stefnt
að því að tengja fylki þessi sér
sem nánast efnahagslega með
það fyrir augum að afganskir
skjólstæðingar þeirra gætu haft
þar fótfestu þótt mujahideen
tækju landið að öðru leyti. En
takmarkaðar líkur eru á að það
takist. Fyrir nokkrum dögum
gerði einn skæruliðahópurinn
harða eldflaugaárás á Balkh,
smáborg í samnefndu fylki sem
talin er vera meðal elstu borga
heims. Ástæðan var að skæru-
liðaflokkurinn, sem árásina
gerði, var öfundsjúkur út í annan
mujahideenhóp, sem Balkhbúar
höfðu séð fyrir nauðsynjum. Sá
tiltölulega mikli friður, sem fylki
þessi hafa notið, er sem sé harla
ótryggur.
Bandaríkin byrgja mujahideen
enn sem hingað til upp af vopn-
um, og er sú atha(nasemi þeirra
arfur frá þeirri tíð, er Reagan var
sem mestur krossfari gegn kom-
múnismanum. Þótt undarlegt
kunni að virðast hafa Banda-
ríkjamenn engu að síður
stjórnmálasamband við stjórn af-
ganskra skjólstæðinga Sovét-
manna. Bandarfska sendiráðið í
Kabúl hefur verið mannað hörð-
um kaldastríðssinnum, sem ákaft
eggja skæruliða að herja sem
mest á sovésku hersveitirnar á
leið þeirra úr landi. Sendiráðs-
menn þessir láta einskis ófreistað
til að undanhald Sovétmanna frá
Afganistan líti út sem hin mesta
hrakför í augum heimsins.. „Eng-
inn vorkenndi okkur, þegar við
fórum frá Saigon,“ sagði Banda-
ríkjamaðureinníKabúl. Hann er
ekkert einsdæmi í sögunni; hé-
gómaskapurinn hefur átt í henni
ríkan þátt.
Hafa Bandaríkin
magnað upp
„nýtt íran“?
En sagt er að nýju mennirnir í
Washington, praktískir og lítið
fyrir ævintýri, séu efins um að
eindreginn stuðningur Banda-
ríkjamanna við mujahideen sé
með öllu af hinu góða. Þeir kvíða
því að sigur þessara bandamanna
þeirra kunni að leiða til þess, að
Afganistan verði strangíslamskt
ríki (eins og Hekmatjar vill) á
borð við íran. Einn fréttaskýr-
andinn kemst svo að orði, að með
stuðningnum við mujahideen
mætti vera að Bandaríkin væru
að magna skrímsli, sem snúist
gæti gegn þeim sjálfum. Þá kváðu
menn Bushstjórnarinnar óttast,
að Bandaríkjamenn kunni með
sama áframhaldi að flækjast illi-
lega í borgarastríði því meðal mu-
jahideen innbyrðis, sem raunar
má segja að þegar sé hafið og
margir búast við að brjótist út af
fullum krafti, ef þeim tekst að
gersigra Najibullahstjórnina.
Á diplómatískum vettvangi
eru menn allmjög á ferð og flugi á
þessum örlagadögum Afganist-
ans. Ali Akbar Velayati, utan-
ríkisráðherra írans, er í heim-
sókn í Pakistan og er erindið að
samræma afstöðu ríkjanna
gagnvart mujahideen. íran vill
efalaust styrkja trúbræður sína
sjíta til sem mestra áhrifa í grann-
landinu, og þótt ráðamenn Paki-
stans séu súnnítar eins og Hek-
matjar skjólstæðingur þeirra, er
heldur ólíklegt að Benazir
Bhutto kæri sig um að fá svo ófyr-
irleitinn ákafamann á valdastól í
grannlandinu, síst með hliðsjón
af því að Pústúnar (öðru nafni
Pathanar) þjóðbræður Hekmatj-
ars, eru fjölmennir og áhrifamikl-
ir í Pakistan. Og í dag er von á
Eduard Shevardnadze, utanríkis-
ráðherra Sovétríkjanna, til Paki-
stans til viðræðna við þarlent
stórmenni.
Dagur Þorleifsson.
Mujahideen á bæn - nú sundrar trúin fremur en sameinar.
Föstudagur 3. febrúar 1989 NYTT HELGARBLAÐ - SÍÐA 13