Þjóðviljinn - 17.02.1989, Blaðsíða 24

HELGARPISTILL
Þekkirðu landið?
Þegar lönd detta út af fréttakortinu, eða komast
þangað alls ekki
Það er alltaf verið að kvarta
yfir því að það vanti eitthvað í
fréttirnar. Að fréttamenn stingi
einhverjum merkilegum at-
burðum undir stól og blási
aðra út allt eftir sinni pólitísku
innréttingu.
Hver skrifar
ekki um hvað?
Vinstrimenn þora ekki að
skrifa neitt um Afganistan, segir
Morgunblaðið í tíu leiðurum,
þeir þegja nú sem áður fjösuðu
mest um Víetnamstríðið (Þetta er
röng ásökun, en á þó við um viss-
an hóp þeirra manna sem eru
vissir um það eitt í tilverunni að
böl heimsins stafi frá Bandaríkj-
unum).
Mogginn skrifar ekkert um
mannréttindabrot hjá stjórnum
sem eru vinveittar Bandaríkjun-
um, segj a svo aðrir - oh hí á hann!
Af hverju er aldrei skrifað neitt
um Kúbu? spyr einn af aðdáend-
um Fidels Castros og bætir kann-
ski við: af hverju sjá menn ekkert
annað en einhvern kjaftagang í
Rússum og Amríkönum um víg-
búnað og afvopnun?
Svo mætti lengi áfram telja. Og
það er sannleikskjarni í þessum
ásökunum flestum: menn (frétta-
menn, fréttaskýrendur, lesend-
ur) hafa reyndar misjafnan áhuga
á löndum og ótíðindum eftir því
hvort þeir telja sig finna í þeim
eitthvað sem staðfestir þeirra
heimsmynd eða hvort fréttirnar
trufla hana. Rugla þá sjálfa í rím-
inu. Þess vegna er umræðan um
fréttamat óumflýjanleg og öngv-
ar líkur á því hún verði óþörf og
meiningarlaus á næstunni.
Hver græðir,
hver tapar
En svo ég tali nú sem gamall
hundur á blaði: maður skilur vel
hvers vegna athygli fjölmiðla
beinist yfirleitt aðeins að fáum
plássum í heiminum í einu. Það
stafar af því, að einmitt í þeim
plássum eru riðnir rammir pólit-
ískir hnútar og risaveldin koma
þar við sögu, annað er að tapa
einhverju, hitt er að græða á
stöðunni (Afganistan, Nikarag-
úa). Þetta háttalag er einnig tengt
því að markaðslögmál taka þátt í
að stjórna fréttum: þau treysta
sér helst ekki til að sinna nema
fáum stöðum í einu. Og svo eru
E1 Salvador eða Eþíópía í fréttum
upp á hvern dag í nokkrun tíma
en hverfa svo allt í einu af frétta-
kortinu og sjást þar ekki lengi
lengi. Og það er ekki vegna þess
að mál hafi leystst, heldur blátt
áfram vegna þess að markaður-
inn var mettaður, áhuginn tæmd-
ur, það var sölumál til komið að
færa sjónvarpsvélarnar, láta Þær
gleypa í sig aðrar borgir og lönd.
Hvaöa land
er þetta?
Undarlegast er þó það, að það
er eins og sumir staðir geti aldrei
komist á fréttablað, hvað sem þar
kann að gerast. Eða tylli sér þar
aðeins eins og í mýflugumynd
Ég skal nefna dæmi í gátu-
formi: hvaða land er þetta?
Stjórnarherinn hefur átt í
höggi við andófsöfl í norðurhluta
landsins, sem mjög eru tengd
hirðingjaþjóð sem þar býr. Um
tuttugu þúsundir manna munu
hafa látist í loftárásum stjórnar-
hersins á helstu borgir á þessu
svæði. Stjórnarhermenn (sem
njóta stuðnings málaliða frá öðru
ríki) hafa og myrt mikinn fjölda
fólks og huslað í fjöldagröfum.
Erlendir starfsmenn hjálpar-
stofnana iíkja framferði þeirra
við þjóðarmorð. Eiri borg þar
sem bjuggu 350 þúsundir manna
er svo illa leikin að aðeins um 30
prósent húsa þar standa uppi.
Um 800 þúsundir manna hafa
verið flæmdir frá heimilum sín-
um, hafa verið gerðir að flótta-
mönnum í eigin landi, eða þeir
hafa flúið til grannríkjanna.
Mikil neyð ríkir á svæðinu og veit
enginn hve margir farast þar úr
hungri.
Þetta eru allt nýlegar fréttir.
Og samt þori ég að fullyrða að
þeir munu ótrúlega fáir sem hafa
heyrt þær í þeim mæli að þeir geti
svarað því um hvaða land sé að
ræða. Það þarf að sönnu varla
mikla getspeki til að giska á að
hér sé um Afríkuland að ræða.
En mér er mjög til efs að menn
geti haldið áfram með getspeki
sína og látið hana leiða sig til
Sómalíu, en það er landið sem
um er að ræða.
Hvaö er Somalia?
Stjórnarherinn hefur haldið
uppi miklum loftárásum á Harg-
eisa og Burao í norðurhluta
landsins. Það er verið með öllum
ráðum að reyna að bæla niður
hreyfingu sem kallar sig Þjóð-
frelsishreyfingu Sómalíu. Þjóðar-
brotið sem um er rætt ber nafnið
Issaq. Málaliðarnir eru frá Zaire.
Flóttamennirnir hafa flestir
leitað til Eþíópíu.
Gott og vel: en hvernig stendur
á því að litlar sem engar fréttir
berast frá Sómalíu? Menn gætu
spurt af gamalli reynslu: er það
kannski vegna þess að átökin í
Sómalíu séu sannkölluð borgar-
astyrjöld, sem ekki komi neitt við
togstreitu milli austurs og vesturs,
í námunda við mikilvægar sig-
lingaleiðir til Persaflóa? Það má
vel vera. Að minnsta kosti hafa
ekki farið af því sögur að Sovét-
menn veittu einhvern stuðning
þeirri uppreisnar- eða andófs-
eða þjóðfrelsishreyfingu sem ris-
ið hefur í norðurhluta Sómalíu.
Aðra spurningu mætti fram bera:
eru hörmungarnar ekki nógu
miklar til að frá þeim sé sagt?
Varla er það - að minnsta kosti er
mannfall, fjöldaslátrun, flóttam-
annastraumur og sprengjukast
nógu mikið í ekki fjölmennara
ríki en Sómalía (5,5 miljónir
íbúa) til að athygli fjölmiðla gæti
hæglega vaknað. Að minnsta
kosti ef forsetinn, Siad Barre,
sem stjórnar eina flokkinum í
landinu, hefur setið að völdum
síðan 1969 og lét í fyrra kjósa sig
til forseta með 99 prósentum at-
kvæða, væri skjólstæðingur So-
vétmanna.
Vinur Rússa,
vinur Kana
Já, ég leyfi mér að halda því
fram, að ef þessi forseti væri vin-
ur Sovétmanna þá mundu fjöl-
miðlar í okkar hluta heims láta
hann hafa það óþvegið fyrir kúg-
un og slátrun á sínu fólki. En því
er reyndar ekki að heilsa. Siad
Barre er vinur Vesturlanda og
hefur látið Bandaríkjamenn fá
flotastöð í Berbera við Adenflóa
og hann fær ýmislega aðstoð frá
Bandaríkjamönnum, Bretum og
fleiri aðilum. Og í stuttri grein um
ástandið í Sómalíu sem fyrir
skemmstu birtist í breska blaðinu
Guardian, eru Bandaríkjamenn
reyndar ásakaðir fyrir það að
hylma yfir með Sómalíustjórn -
hér er þá enn að endurtaka sig
gamla sagan: ef forsetinn er
„okkar tíkarsonur" þá sjáum við
gegnum fingur við karlskrattann,
hvort hann slátrar heldur hundr-
að andstæðingum sínum eða
hundrað þúsund.
Nú er frá því að segja, að Siad
Barre og flokkur hans. Byltingar-
flokkur Sómalíu, hafa ekki alltaf
verið í náðinni hjá Vesturveldun-
um. Sú var tíðin að Sómalía var
undir hans forystu (hann er her-
foringi og hrifsaði til sín völdin
1969) talin á hraðri leið inn í
kommúnismann. Og nú er ekki
úr vegi að segja stutta dæmisögu
af því góða landi (heimildarmað-
ur er sómalískur rithöfundur sem
hefur lengi verið í útlegð í
London og kom hingað til lands
fyrir nokkrum árum).
Ekkert breytist
nema utanríkis-
stefnan
Sómalía er það Afríkuríki sem
kemst einna næst því að vera
byggt einni þjóð (Issaqar sem
áður voru neftidir eru kynkvísl
fremur en sérstök þjóð). En
Sómalar eru einnig all fjölmennir
í grannríkjunum, bæði Kenyu og
Eþíópíu (þeim hluta landsins sem
Ogaden heitir). Siad Barre, sem
hrifsaði til sín völd 1969 sem fyrr
segir, vildi reyna að sameina alla
Sómala í eitt ríki og hóf ýfingar
við Eþíópa út af Ogaden. Þá réði
fyrir Eþíópíu Haile Selassie
keisari, sem var vinveittur Vest-
urveldum. M.a. af þeim sökum
mun Siad Barre hafa lýst sig
dangansmikinn marxista og sótti
hann efnahagsaðstoð og hernað-
araðstoð til Sovétríkjanna og
Austur-Þýskalands. En svo verða
umskipti í Eþíópíu: keisarinn
hrökklast frá völdum og við taka
vinstrisinnaðir herforingjar sem
vingast við Sovétmenn. Þá taldi
Sómalíuforseti sig illa svikinn,
rak 6000 sovéska ráðgjafa úr
landi og frá flotastöð í Berbera. í
staðinn fékk hann svo Banda-
ríkjamönnum flotaaðstöðuna í
Berbera, og þáði í staðinn af
þeim og ítölum og Bretum marg-
víslega aðstoð - m.a. í ófriðnum
við Eþíópa í Ogaden. Það stríð er
að sönnu tapað en hinsvegar hef-
ur um nokkurra ára skeið verið
ófriður í norðurhéruðunum og
hefur hann magnast verulega að
undanförnu. Og sem fyrr segir:
það stríð er svo rækilega gleymt
að menn vita fátt um forsendur
þess: er það ættbálkarígur, er það
átök milli tveggja landshluta sem
annar laut ítölum áður fyrr en
hinn Bretum, eru andstæðingar
Siad Barres að berjast fyrir þjóð-
legum réttindum sínum einum
eða fyrir fjölflokkakerfi? Þetta
vita menn ekki - og þótt skömm
sé frá að segja sýnist heimurinn
hafa skelfilega lítinn áhuga á mál-
avöxtum.
Ansans vesin
Fyrir því eru ástæður sem að
nokkru eru fram komnar hér að
ofan: Sómalía eins og dettur nið-
ur milli tveggj a stóla í heimsmynd
manna. Þar hefur verið bryddað
upp á einskonar þriðjaheimssósí-
alisma með þeirri ávísun á spill-
ingu sem einsflokkskerfi er - um
leið hefur þetta ríki leitað sér
trausts og halds hjá Bandaríkja-
mönnum og öðrum Vesturveld-
um. Það er eins og enginn eigi
Siad karlinn Barre. Þar fyrir utan
má ekki gleyma því að þegar
Heimsfréttastofnunin sniðgeng-
ur það fátæka land Sómalíu, þá
kann þar og að koma við sögu sá
kynþáttahroki sem er hægt og bít-
andi að afskrifa Afríku í vitund
okkar: Æ, það er þessi álfa þar
sem allt er í neyð og hungri og
ömurleika og sukki...
24 SÍÐA - NÝTT HELGARBLAÐ Föstudagur 17. febrúar 1989