Þjóðviljinn - 16.06.1989, Blaðsíða 22

Leikfélag
Reykjavíkur
kveður Iðnó
Sveitasinfónía Ragnars Arnalds var síðasta verkið sem LR sýndi í
Iðnó. Á myndinni sjást þeir Valdirmar Örn Flygenring og Gunnar
Eyjólfsson í hlutverkum sínum.
Til er skemmtileg og lýsandi
frásögn af því þegar Haraldur
Björnsson, fyrsti atvinnuleikari
okkar, sneri heim frá námi til
starfa við Leikfélag Reykjavíkur.
Hún er varðveitt í tveim útgáfum,
skráð af Nirði Njarðvík í ævisögu
Haraldar og svo í munnlegri
geymd. Sami kjarninn er íbáðum
útgáfunum: Haraldur snýr til
starfa, gamli Leikfélagskjarninn
vill ekkert af honum vita og allra
bjóða hann velkominn.
tö pr$
^A "
*
UJ —J tk.
PÁLL BALDVIN
BALDVINSSON
Leikarinn snýr burt í þungum
þönkum. En þá skilur sögurnar
að. Munnlega geymdin dramatís-
erar atburðina, setur þá á svið og
leiðir til rökréttrar niðurstöðu.
Þar sem söguhetjan stendur á
gömlu Tjarnarbrúnni og horfir í
dimmt djúpið, segir hann við
sjálfan sig: Haraldur, þetta fólk
deyr.
Þessi saga rifjaðist upp þegar
ég fór að líta yfir Leikfélags-
gögnin mín. Það hafa kynslóðir
gengið um Iðnó, saga Leikfélags-
ins spannar orðið margar kyn-
slóðir. Þetta gamla hús hefur
þrátt fyrir allt reynst lífseigast ís-
Íenskra leikhúsa, þau hafa hvert
af öðru horfið af vettvangi eða
fallið í gleymsku, Fjalakötturinn
gamli, Gúttó, Sjálfstæðishúsið,
Austurbæjarbíó, Kópavogsbíó,
Skemman, Leikhúskjallarinn,
Framsóknarhúsið, þær eru marg-
ar holurnar sem menn hafa burð-
ast við að koma leiksýningum
fyrir í. Allt er forgengilegt, ekki
síst leiklistin.
Iðnó hefur reynst Leikfélaginu
ákaflega vel og velsæld þessi
verður ekki aðskilin húsinu eða
skýrð án þess. Staðsetningin er
einstök, stærðin á salnum tryggir
náið samband áhorfenda og flytj
enda og er auk þess einkar hag-
kvæm sölueining í leikhúsrekstri
á okkar markaði, þetta þrennt
hefur tryggt rekstur Leikfélagsins
þessi ár ásamt þeirri þrautseigju
sem þeir eru farnir að telja sér
eðlislega en er víst sameiginlegt
einkenni þeirra sem lengi tolla
við rekstur leikflokka. En kostir
þessa húss mega ekki skyggja á
galla þess, innrétting þess heim-
ilar nánast einsleitar uppsetning-
ar, plássleysi torveldar mjög
blandaðan rekstur og húsið
þarfnast augljóslega gagngerrar
endurbyggingar sem mun um leið
takmarka nýtingu þess.
Þeirri hugmynd hefur víða ver-
ið hreyft af hugsjónaljóma og
framsýni að Iðnó henti einkar vel
svokölluðum frjálsum leikhóp-
um, einn þeirra, Virginía, frum-
sýnir reyndar þar strax í næstu
viku. Ekki get ég ímyndað mér
verri lausn á húsnæðisvanda
þeirra en að hola þeim þar niður í
húsnæði sem Leikfélagsmenn
hafa í áratugi lýst sem óhentugu
og hamlandi sinni starfsemi. Ein
og ein sýning kann að eiga þang-
að erindi, en ekki bera sýningar
og tilraunir sjálfstæðu hópanna
það með sér að þeim kæmi hús á
borð við Iðnó mest að gagni.
Það undrar mann reyndar þá
blaðað er í bókum sem tengjast
sögu Leikfélagsins og Iðnó hvað
Reykvíkingar hafa verið slakir í
styrkjum sínum við rekstur
Leikfélagsins, hvað það tók
langan tíma að koma hugmynd-
inni um Borgarleikhúsið á Iegg,
raunar er furðulegt að Reykvík-
ingr skuli ekki fyrir löngu vera
Þjóðleikhúsið-Litla sviðið: Logi, logi
eldur mín eftir Jóhonnu Mariu Skylv
Hansen. Leikgerð: Malan Simonsen,
Laura Joensen, Eyðun Johannesen.
Leikstjóri: Eyðun Johannesen. Leik-
mynd: Ingi Joensen. Tónlist: Sunnleif
Rasmussen. Lýsing: Olaf Johanne-
sen. Leikari: Laura Joensen.
Um síðustu helgi áttum við hér
á mölinni þess kost að sjá netta og
ágæta leiksýningu frá Færeyjum á
Litla sviði Þjóðleikhússins. í lok
mánaðarins verður önnur fær-
eysk leiksýning hér á ferðinni og
þá á stóra sviði Þjóðleikhússins.
Gestaleikir eru alltaf kærkom-
in tilbreyting í leikhúslífi okkar,
ekki síst frá nágrönnum okkar og
frændum í Færeyjum, svo skyldir
sem þeir eru okícur, eins og við
vanrækjum þá frændur okkar.
Og svo birtast þeir hér með
leiksýningu sem er nánast skóla-
búnir að láta fulltrúa sína kaupa
húsið. En hvers má vænta af
borgurum sem láta sögulegar
minjar innan borgarmarkanna
grotna niður eða brjóta þær í mél,
líkt og gerðist með Kveldúlfsskál-
ann á liðnu ári. Vitaskuld er það
borgarbúa að tryggja tilvist Iðn-
bókardæmi um hvernig vinna má
leiksýningu úr þjóðlegu og ævi-
sögulegu efni. Skáld- og fræði-
konan, Johonnu Mariu Skylv
Hansen, var fædd 1877 og lést í
hárri elli 1973. Textar hennar eru
af ýmsum toga og bera með sér
kvika hugsun, athyglisgáfu sem
er okkur kunnugleg af fjölda ís-
lenskra dæma sem sambærileg
eru. Úr þessum efnivið hafa að-
standendur sýningarinnar spunn-
ið stuttan en ákaflega sannfær-
andi einleik sem Laura Joensen
flutti af ákafri einlægni, þokka
sem er sjaldgæfur hjá kynsystrum
hennar á sviði. Sannverðuleiki
hennar á sviði er fölskvalaus,
borinn fram af algeru látleysi,
kunnáttu sem er eðlislæg og ósp-
illt. Færeyingar eru öfundsverðir
að eiga slíka leikkonu.
Sýning Eyðuns var sparlega
aðarmannahússins um ókomna
tíð hvernig sem það verður not-
að. Sagan verður ekki smíðuð
með nýbyggingum.
Leikfélagsmenn hyggjast ekki
kveðja Iðnó fyrr en á komandi
hausti þegar nær dregur opnun
Borgarleikhússins. Klárir strákar
og kunna sitt propaganda. Og þá
má aftur minna á sögu Haraldar
Björnssonar. Nýtt leikár Leikfé-
lags Reykjavíkur boðar nýjan
tíma í reykvísku leikhúslífi, nýjar
kröfur, nýjan þrótt, það kallar á
borg og ríki að styrkja starfsemi
Leikfélagsins svo það megi takast
á við listræn verkefni á nýjum
sviðum á þann máta sem sæm-
andi er. Þrautseigja Leikfélags-
manna við að þreyja þorrann og
góuna má ekki koma þeim í koll.
Fulltrúar Reykvfkinga sem sam-
þykktu byggingu Borgarleikhúss
af miklum rausnarskap fyrir okk-
ar hönd, verða að tryggja Leikfé-
laginu boðleg rekstrarskilyrði,
máski í fyrsta sinn í sögu þess.
Rétt eins og saga Haraldar er hér
sögð til áminningar Leikfélags-
mönnum: nýir tímar kalla á nýja
siði.
Um leið og ég þakka fyrir
marga ánægjustund í myrkum sal
Iðnaðarmannahússins við aðflug
og þrengsli óska ég Leikfélaginu
heilla á þeirri för sem nú er hafin.
samsett, rofin tónlist og við-
talsbrotum við skáldkonuna
sjálfa, hlý og glaðleg, trú þeim
anda sem kveikti hana. Umgerð
leiksins er fábrotin en hver hlutur
þjónar sínum tilgangi og skapar
leiknum heimkynni. Má þá minn-
ast þess að leikstjórinn hefur
áður sótt okkur heim og unnið
hér ágæta sýningu. Þessi þáttur er
okkur aftur brýning að líta betur
á eigin arf þar sem margur þráð-
urinn bíður þess að vera rakinn í
hnykil.
Rétt er að áminna leikhús-
áhugafólk að láta ekki næstu
gestakomu Færeyinga á íslenskt
leiksvið framhjá sér fara, þá
Havnar sjónleikarfelag og íþrótt-
asamband Föroya sýna Framá í
leikstjórn Sigrúnar Valbergsdótt-
ur á sviði Þjóðleikhússins þann
24. og 25. júní.
Logi, logi eldur mín
Tónsmiður bandarískrar blindgötu
Hvern fjárann sjálfan varðar
okkur, á íslandi hagvaxtarins árið
1989, um angist og afdrif banda-
rískra miðstéttarhjóna, úr leikriti
frá byrjun 7. áratugarins? Eins
má spyrja: Hvað er leikhús og til
hvers?
Menn greinir enn harkalega á
um það, hvað hafi gerst í sögu
bandarísks leikhúss þegar „Hver
er hræddur við Virginíu Woolf?“
var frumsýnt í Billy Rose leikhús-
inu á Broadway 1962. Sumir
segja þá hafi verið opnuð ný æð
fyrir þarlenda leikritun, hér hafi
birst óhemju mikilvægur vitnis-
burður um lífsmátt hennar og
þróunarleiðir þegar þeir Arthur
Miller og Tennessee Williams
voru teknir að lýjast. Enda var
Edward Albee í einni svipan
skipaður bekkur sem arftaka
þeirra: Hann væri óvefengjan-
lega orðinn þýðingarmestur
bandarískra leikhöfunda.
En aðrir kváðu upp úr með að
leikverk þetta væri (hinn endan-
legi?) sigur yfirborðsmennskunn-
ar og innantómleikans í banda-
rísku leikhúsi, það væri bæði til-
gerðarlegt og hræsnisfullt í böl-
sýni sinni.
En er þetta bölsýnt verk? Það
eitt er ekki bölsýni að sj á böl. Það
er mannlegt næmi. Ást. Hitt er
svo annar handleggur, hvern veg
menn eygja úr því böli sem þeir
eitt sinn hafa léð form með
grandlegri yfirlegu. Og „Hver er
hræddur við Virginíu Woolf?“
lýkur á því, eftir fáheyrða gjörn-
inganótt á heimili háskólakenn-
arahjónanna á New England,
Georgs og Mörtu, að þau sitja í
dagrenningunni, halda hvort um
annað og sjá sig tilneydd að taka
nú að lifa lífi án blekkinga:
Georg: (Löng þögn). Það verður
betra.
Marta: Ég veit það ekki.
Georg: Það verður það... kann-
ski.
Marta: Ég er... ekki... viss.
Georg: Nei.
Marta: Bara... við?
Georg: Já.
Marta: Ég á ekki von á að við
gaetum kannski...
Georg: Nei, Marta.
Marta: Já. Nei.
Georg: Er allt í lagi?
Marta: Já. Nei.
(Þýðing Sverris
Hólmarssonar, 1989)
Grandleg yfirlega? Þeim sem
situr undir sýningu á „Hver er
hræddur við Virginíu Woolf?“
þykir máske nær að ímynda sér
höfundinn hafa tekið einskonar
jóðsótt af djöflinum og spúð í
einni ósjálfráðri gusu þeim ókj-
örum af stórbrotnum glímutök-
um sem fleygja verkinu áfram.
En það er eínmítt kennimark Al-
bees, að hann hefur allan sinn
feril í aðra röndina verið knúinn
strangri leit að því leikræna formi
22 SÍÐA - NÝTT HELGARBLAÐ Föstudagur 16. júnf 1989
Hallgrímur H.
Helgason skrifar um
Edvard Albee
sem ljá megi ótvírætt persónu-
legri grunntilfinningu verka hans
mestan áhrifamátt. Stundum hef-
ur þetta auðnast með miklum há-
vaða, stundum hefur honum mis-
tekist að ná til áhorfenda og þótt
of torræður, sjálfblíninn máske.
Sumir kynnur að segja það væri
„eitthvað óamerískt" við þessa
hneigð Albees. Einsog ýmislegt
annað í menningarlegri skír-
skotun hans, svo sem ræðu Ge-
orgs í hérumræddu verki um hrun
vestrænnar siðmenningar.
Edward Albee er fæddur árið
1928. Hann þekkti aldrei foreldra
sína. Tveggja mánaða gamall var
hann tekinn í fóstur af auðugum
erfingjum mikillar skemmtileik-
húsakeðju, Reed og Frances Al-
bee. Heimildum ber saman um
hann hafi verið fordekrað barn
og ódælt, með þjóna á hverjum
fingri, ekið á Rolls Royce í
skólann. Enda varð námsferill
hans ærið brösóttur. Hann var
sendur á hvern skólann öðrum
fínni en trosnaði alls staðar upp
við lítinn orðstír.
Loks gafst hann alfarið upp á
þvflíku, leigði sér íbúð í Green-
wich Village með vini sínum og
tók að starfa sitthvað sem til féll.
Fór að skrifa, en gekk lítt. Hann
kveðst hafa skrifað þær tvær
skáldsögur sem að öllum ltkind-
um séu verstu skáldsögur allra
tíma. Hann reyndi að lifa bó-
hemsku lífi á knæpum og kaffi-
húsum með öðru ungu fólki í lok
6. áratugarins, en var sífellt ófull-
nægður. Lokaði sig æ meira af.
Reyndi að finna sjálfan sig.
Það sem hann fann var eins-
konaröskur: Angistarfull játning
unga mannsins Jerrý í Sögu úr
Dýragarðinum um ástlausa ein-
semd í mannfélagi sem hvergi
virtist gera ráð fyrir sönnum til-
finningatengslum manna millum.
Það er dæmigert að þetta fyrsta
leikrit Albees, og þau hin næstu,
voru öll frumsýnd utan Banda-
ríkjanna. Saga úr Dýragarðinum
á leiklistarhátíð í Berlín og hlaut
verðlaun þar. Þvínæst reyndi
hann um tíma að finna gagnrýni
sinni holrými amerísks miðstétta-
lífs form í verkum í ætt við fjar-
stæðuleikhúsið evrópska. Svo
sem í Ameríska draumnum
(1961), þar sem fullorðin hjón
taka tveim höndum ungum
manni sem inn til þeirra rekst og
reynist í öllu vera fyrirmyndar-
sonurinn sem slíkt fólk dreymi
um:
Ungi maðurinn:
Ég hefaldrei getað elskað neinn
með líkama mínum. Og jafnvel
hendur mínar... ég get ekki snert
aðra manneskju og fundið til ást-
ar. Og það erfleira... það erfleira
sem ég hefmisst, en það ber allt að
sama brunni: Ég er ekki lengur
fœr um að finna til neins. Ég hef
engar tilfinningar. Ég hef verið
þurrkaður upp, reittur sundur...
slœgður. Nú hef ég ekki lengur
annað en, en, persónu rnína...
líkamann... andlit mitt. Ég nota
það sem ég hef... ég lætfólk elska
mig... ég fellst á það samhengi
hlutanna sem rétt er að mér, því
þó ég viti þá get ég ekkert tengt
sjálfur... ég varð að láta aðra
tengja mig við eitthvað.
Um og uppúr frumsýningu
„Hver er hræddur við Virginíu
Woolf?“ gerðist Albee forgöngu-
maður um breytingar á grund-
vallarkerfi bandarísks leikhúss,
sem þá var allsendis einokað af
smekk og inntaki hinna grónu
Broadway-sýninga. Hann gekkst
m.a. með líeirum fyrir stofnun
hins svokallaða „Playwrights
Unit“, þar sem ungir höfundar
gátu fengið verk sín flutt af færum
atvinnumönnum án þeirrar lam-
andi kröfu um fjárhagslegt gengi
sem Broadway bauð eina. Að-
gangseyrir var enginn, en sér-
völdu fólki boðið að sitja sýning-
arnar, - og var umsvifalaust strik-
að útaf listanum, hundsaði það
tvær frumsýningar í röð. Það var
m.a. leiksmiðja Albees sem fóst-
raði ýmsa hinna yngri leikhöf-
unda í Bandaríkjunum sem nú
kveður hvað mest að, svo sem
Sam Shephard og LeRoi Jones.