Þjóðviljinn - 16.06.1989, Blaðsíða 27

Þaö er ekki nýtt aö kvartað
sé yfir unglingum. Sá aldurs-
flokkur hefur ekki beinlínis
verið fyrir það gefinn að vera
þægur og góður. Unglingar
fara um bítandisk og bölvand-
isk fyrr og síðar - og núna
með þá þægilegu kenningu á
herðum, að þeim sé líffræði-
leg nauðsyn að segja skilið
við heim foreldra sinna með
nokkrum fyrirgangi.
En fyrr má nú rota en
dauðrota.
Viðbjóðslegt mál
Viðbjóðslegt mál hefur vakið
athygli fleiri en bandarískra
heimamanna: það var þegar hóp-
ur unglinga á aldrinum 14 til 16
ára réðist á stúlku sem var að
skokka í Central Park í New
York. Þeir sögðust eftir á bara
hafa verið að reyna að finna ein-
hvern hasar og spennu ítilver-
unni. Hasarinn endaði með
hópnauðgun og grimmilegum
barsmíðum sem næstum því
gengu af stúlkunni dauðri. Þetta
mál negldi við sig athygli ekki
bara af því hve ljótt það var.
Heldur af því að hinir seku voru
víst engir „hefðbundnir“ vand-
ræðaunglingar sem svo heita. Og
líka vegna þess að glæpurinn
flýtur efst á mikilli bylgju ofbeld-
is. Þar um má finna skýrslur: á
fimm árum hefur unglingum
innan átján ára sem handteknir
eru fyrir morð fjölgað um 22% í
Bandaríkjunum og þeim sem
handteknir eru fyrir nauðgun um
tæp 15% (Þetta gerist á sama
tíma og unglingum á þessum aldri
fækkar nokkuð í landinu).
Skítt með þessa
sveppi
Ofbeldisverkum fjölgar og þau
versna. Ef unglingar frömdu
innbrot hér áður fyrr, hlaupu þeir
við að útskýra þessi fólskuverk,
finna sér kenningar um það
hvernig á því stendur, að það er
eins og mikill fjöldi barna og ung-
linga eigi ekki snefil af samúð, að
ekki sé talað um góðvild. Og það
gengur fljótt og vel að tína saman
útskýringar, af nógu er að taka
svosem. Foreldrarnir eru svo
ruglaðir, segja sumir, frá þeim
heyra börnin ekki annað en
skammir, sjá ekki annað til þeirra
en illindi og barsmíðar. Mikill
fjöldi þeirra elst upp í tvístruðum
fjölskyldum og enginn lætur sér
annt um þau. Þess í stað sækja
þau sér traust og hald í foringja
götunnar, sem eru oftar en ekki
að herma eftir fullorðnum bófa-
foringjum. Brennivín og dóp eru
með í spilinu og kynda undir. Að
sjálfsögðu nema margir staðar
við þá ofbeldisdýrkun sem ein-
kennir skemmtanaiðnaðinn allt
frá teiknimyndum fyrir smábörn
og uppúr. (Time, sem hér er m.a.
stuðst við vitnar í skýrslur: Sex-
tán ára unglingur bandarískur
hefur orðið í sjónvarpi og í bíó
vitni að 200 þúsund ofbeldisverk-
um, þar á meðal 33000 morðum).
Þótt mönnum gangi illa að koma
sér saman um einhverskonar
„mælingar“ á afleiðingum þessa
feikna magns af barsmíðum,
pyntingum og blóði, þá verða
þeir núorðið torfundnir sem neita
þvf, að það hljóti að hafa áhrif á
hegðunarmöguleikana að nýjar
kynslóðir taka út sinn þroska
með morðið sem fastan hryggj-
ar lið í sinni tilveru.
Frelsi hins freka
Þegar þessum útskýringum er
brugðið upp, hverri af annarri,
kemur upp sú hætta, að menn
týni sér í því að vega þær saman
og meta: Einn sér ekki annað en
útbreiðslu dópsins, annar heldur
að allt yrði nú í lagi ef að börnin
horfðu bara á „góðar" sjónvarps-
dagskrár. En þegar allt kemur til
alls er líklega einna þýðingar-
Þú verður laminn
í rot og klessu
sem skjótast á brott með sitt þýfi
- nú brjóta þeir og bramla, míga
og skíta, og kveikja svo í húsinu.
Unglingar réðust á menn og
rændu þá - nú berja þeir fórnar-
lömbin til óbóta líka, nauðga
þeim og drepa. Og sem fyrr segir:
þeir eru ekki endilega „vand-
ræðaunglingar“ úr fátækrahverf-
um. Þeir sem beittu vangefna
stúlku kynferðislegu ofbeldi (svo
kemst vikuritið Time að orði) í
efnuðu plássi í New Jersey voru
íþróttastjörnur í „góðum“ skóla.
Til að bæta svo gráu ofan á svart
þá sýna margir unglinganna eng-
in merki um iðrun eða samvisku-
bit - að minnsta kosti ekki í
fyrstu. Þeir vilja miklu heldur
stæra sig af afrekum sínum og tala
með fyrirlitningu um „sveppina“
- fórnarlömbin sem tilviljunin
hefur teymt á þeirra fund.
Kenningar,
útskýringar
Bandarísk blöð eru, eins og að
líkum lætur, mjög önnum kafin
mest, að líta á þau gildi sem mest
fer fyrir í bandarísku samfélagi í
heild, hvað þar þykir eftirsóknar-
vert og hvaða aðferðum menn
beita til að ná sínum markmið-
um- ekki síst þeir sem gera tilkall
til að leggja öðrum lífsreglurnar
eða lenda í því sakir þess að þeir
eru í slíkum störfum eða stöðum.
Þessi gildi bera falleg heiti, oftar
en ekki mundu þau kennd við
frelsið - en það er nota bene fyrst
og fremst frelsið til að „gera eins
og mér sýnist" sem er sigursælt,
frelsi hins freka, hins ósvífna,
hins tillitslausa.
Time segir með ósköp var-
fæmislegu orðalagi í samantekt
sinni um málið: „í bandarísku
samfélagi í dag er áherslan síður á
að láta sér annt um aðra en að
þéna peninga og fullnægja óskum
sínum eins og skot.“ Hér á helst
við að vitna í fræg orð: Veit ég
það Sveinki. Blaðið vitnar líka í
sérfræðing í árásarhneigð, sem
Arnold Goldstein nefnist: „Fyrir-
myndir okkar sem þjóðar, forset-
arnir og kauphallarhöfðingjar í
Wall Street, hafa slegið tóninn
fyrir okkur: Ég ætla að taka það
sem er mitt.“ Ef að fjárfestingar-
tröllið getur tekið til sín það sem
honum sýnist, bætir blaðið við,
þá heldur táningurinn að hann
ætti líka að geta hrifsað hvað til
fellur með þeim eina hætti sem
hann þekkir. Og yfir öllu saman
standa svo spámenn Frelsisins,
Hayek karlinn og hans nótar,
yppta öxlum og segja við þá sem
reyna að halda fram einhverjum
öðrum gildum - til dæmis í nafni
félagslegs réttlætis: Iss, hvaða
rugl. Eða svo vitnað sé í bóka-
dóm í Morgunblaðinu fyrir
nokkrum dögum: „Það að rétt-
lætissjónarmið eigi að ráða dreif-
ingu lífsgæðanna telur Hayek til
marks um óhóflega trú á mann-
lega skynsemi, takmarkalausa
drambsemi samhyggjunnar.
Ekkert félagslegt réttlæti sé til.“
Harðari
refsingar!
Ætla menn að gera eitthvað í
málunum? Ekki gott að vita -
flest ráð til úrbóta kalla á aukin
framlög til félags- og mennta-
mála, en eins og menn vita er slíkt
tal ekki vinsælt í Bandaríkjunum
Reagans og Bush: Þar er búið að
skera verulega niður það velferð-
arkerfi sem til var, búið að
stækka möskvana í öryggisnetinu
- allt náttúrlega í nafni frelsis, í
nafni ábyrgðar einstaklingsins
(og þar með götubarna ghettó-
anna) á sjálfum sér. Vikublaðið
Time tístir eymdarlega í þá veru,
að „unglingar þurfa að fá meira af
tíma foreldra sinna og þeir þurfa
að vita að þjóðfélagið lætur sér
annt um þá“. Það verður ekkert
af því: unglingamir alast einmitt
upp við það að þeir séu óþarfir
útgj aldaliðir, eiginlega ekki til
neins - nema það má notast við
þá sem neytendur ef þeir eignast
aur.
Þegar þjóð þeirra er að því
spurð hvað hún telji ráðlegast til
að kveða niður ofbeldið í arf-
tökum hins amríska draums þá
nefna flestir (eða 9%) það ráð, að
herða refsingar, lengja fangelsis-
dóma - og kannski fylgir það með
að það eigi að gera fangelsin að
enn verri vistarverum en þau nú
eru! Enn furðulegra er þó það, að
samkvæmt skoðanakönnun telur
nær helmingur Bandaríkjamanna.
að það eigi að láta toreldra sæta
ábyrgð að lögum fyrir afbrot óf-
ullveðja barna sinna. Meira en
svo: það er þegar byrjað á þessu.
í Kaliforníu hefur kona verið
handtekin fyrir það að fimmtán
ára sonur hennar tók þátt í hópn-
auðgun - samkvæmt nýjum
lögum má dæma hana í allt að árs
fangelsi fyrir þessa „vanrækslu"!
Það réttlæti verður þeim mun
undarlegra sem það er vitað, að
mjög stór hluti þeirra foreldra
sem eiga slíka dóma á hættu eru
einstæðar mæður fátækrahver-
fanna - einmitt þær konur sem
mest og lengst hefur verið á
traðkað.
Við og þeir
Nú mætti spyrja: Til hvers er
nú verið að lesa helgarpistilinn
um ótíðindi í henni Ameríku, er
ekki nóg af að taka hér heima?
Vissulega. En við skulum ekki
gleyma því heldur, að reynslan
sýnir að til íslands kemur allt það
sem veldur mönnum höfuðverk í
Bandaríkjunum eða þá Svíþjóð,
það kemur ekki samstundis og
það gerist annarsstaðar, en svo
öflugir útflytjendur eru Banda-
ríkjamenn, ekki barasta á sjón-
varpsefni heldur og á lífsstíl, gild-
ismat og hvaðeina, að við munum
reyna allt hið sama og þeir fyrr
eða síðar. Við vitum nú þegar af
ótal smáum og stórum dæmum
þess hvernig hin fyrirvaralausa
dýrkun síngirninnar, lög græðg-
innar, draga út úr síðferðisbank-
anum þær smáu innistæður sem
þar voru - senn verður hann tóm-
ari en nokkur Útvegsbanki eftir
Hafskipsfár. Við gætum minnt á
meir en leiðinlega þverskurðar-
mynd sem gengur í gegnum allt
samfélagið - allt frá brenni-
vínsmálum æðstu dómara til vax-
andi fólsku komungra smá-
krimma...
HELGARPISTILL
ÁRNI
BERGMANN
Föstudagur 16. júní 1989 NÝTT HELGARBLAÐ - SÍÐA 27