Þjóðviljinn - 24.11.1989, Blaðsíða 11

Fjölmennustu kosningar sögunnar
Hofstaður forn og mútuhneyksli út af sænskum fallbyssum urðu mestu hitamál indversku kosningabaráttunnar.
Margir spá endalokum valdatíðar ættar Nehrus
Varla hefur Tyrkjahöfðingjann
Babúr, sem upphaflega ríkti
yfir Fergana norður þar sem nú
er sovéska Mið-Asía, órað fyrir
því að byggingaframkvæmd
nokkur af hans hálfu ætti eftir að
valda heiftarlegu pólitísku róti í
öðru fjölmennasta ríki heims
hálfri fímmtu öld slðar. Babúr
þessi lagði Punjab og Gangesslétt-
lendið undir sig árin 1525-26 og
grundvallaði Mógúlaveldi. Hann
sat þar að ríkjum til 1530.
Babúr á aö hafa látið reisa
mosku í Ayodhya á Gangessléttu
og má vera að til að rýma til fyrir
því guðshúsi hafi verið brotið
annað, hindúum heilagt. Þeirra á
meðal er hermt að þar sé fæðing-
arstaður Rama, sagnahetju sem
varð og er eitt helstu goða
hindúasiðar. Um afrek hans og
ævintýri fjallar sagnljóðabálkur-
inn Ramayana, eitt frægustu og
vinsælustu bókmenntaverka Ind-
verja. Meðan hindúar þreyðu
undir oki íslamskra mógúla varð
Rama einskonar tákn viðnáms
þeirra.
Kosningaloforð
um guðsríki
Nú er heittrú í vexti með hindú-
um og eitt af því sem þeirri hreyf-
ingu hefur fýlgt er að krafist er
þess að hindúasiður endurheimti
fæðingarstað Rama og reisi hon-
um þar hof á ný. Þetta varð annað
af tveimur mestu hitamálum bar-
áttunnar fyrir indversku þing-
kosningarnar, sem nú standa yfir
og lýkur á sunnudag.
Mál þetta kom sér einkar illa
fyrir Þjóðþingsflokk Rajivs
Gandhi forsætisráðherra. Flokk-
ur þessi er breiðfýlking mikil og
hefur haft fyrir reglu umburðar-
lyndi gagnvart minnihlutum ým-
iskonar, þótt út af þvf hafi að vísu
brugðið. Jafnrétti trúflokka er
veigamikið atriði í stefnu flokks-
ins. Indverskir múslímar, um 100
miljónir talsins, eru afkomendur
fólks sem nauðugt og viljugt turn-
aðist til íslams á tíð mógúla og
annarra íslamskra valdhafa þar-
lendis og hafa síðan þá þraut ugg-
að um sig fyrir margfalt fjöl-
mennari hindúum. Enda hafa
múslímarnir jafnan verið ein-
hverjir tryggustu kjósendur
Þjóðþingsflokksins, sem ofan á
umburðarlyndið í trúmálum er
með sanni ríkisflokkur Indlands
og því í margra augum trygging
stöðugleika í þessu risavaxna og
fjölbreytta þjóðfélagi.
En nú eru hindúar yfir 80 af
hundraði íbúa Indlands, eða yfir
650 miljónir talsins. Þjóðþings-
flokkurinn komst því í slæma
klemmu, þegar í brýnu sló út af
moskunni og hofstaðnum í Ayo-
dhya, sem ofan á annað er í Uttar
Pradesh, fólksflesta fylki lands-
ins. Af ótta við að fæla frá sér
fjölda hindúakjósenda gaf ríkis-
stjórn Gandhis heittrúarhindú-
um leyfi til að leggja hornsteina
að nýju Ramahofi í aðeins um 70
metra fjarlægð frá moskunni.
Ofan á það hét Gandhi því ó-
trauður að endurreisa ríki Rama
(sem er jarðnesk paradís í hindú-
atrú) ef kjósendur bara vildu gera
svo vel að tryggja flokki hans
meirihluta þingsæta áfram.
Fallstykkin
frá Bofors
Óvíst er hve mörg hindúaat-
kvæði flokkurinn dregur að sér
AÐ UTAN
með þessu móti; heittrúarhindú-
ar verða vart ánægðir með neitt
minna en að moskan sé rifin. Á
hinn bóginn er ljóst að múslímum
hefur almennt gramist eftirgjöf
stjórnarinnar fyrir heittrúarhind-
úum í þessu máli.
Hitt mikla hitamálið í ind-
versku kosningabaráttunni að
þessu sinni er einnig nokkuð
langsótt, þótt á annan hátt sé.
Indlandsstjórn keypti á kjörtím-
abilinu her sínum hundruð fall-
byssna af Bofors-
vopnaverksmiðjunum sænsku,
sem eru í fremstu röð í sinni fram-
leiðslugrein. Kvittur kom upp um
að Bofors hefði, til að greiða fyrir
viðskiptunum, greitt háttsettum
Indverjum, jafnvel Gandhi sjálf-
um, rausnarlegar mútur. Stjórnin
þrætir fyrir þetta, en hefur ekki
tekist að þagga málið niður og í
kosningabaráttunni hömpuðu
stjórnarandstæðingar því öllu
öðru fremur.
Til viðbótar þessum málum
hefur stjórnarandstaðan getað
gert sér mat úr almennri óánægju
með ríkisflokkinn, sem lengi hef-
ur safnast fyrir, ráðríki og spill-
ingu kerfiskalla innan hans og
gremju ýmissa trúar- og þjóðern-
isminnihluta, ekki síst Síka og
Bofors-fallbyssa á hersýningu í Nýju Delhi
mútur.
orðrómur um sænskar
Dravída, í garð miðstjórnarinn-
ar.
Stjórnarand-
stæðingar í
breiðfylkingu
Allt þetta hefur safnast sem
glóðir elds að höfðum Gandhis,
ráðherra hans og ráðamanna í
flokki hans. Frá því að Indland
varð sjálfstætt ríki 1947 hefur
Þjóðþingsflokkurinn nær óslitið
farið með völd og átt það að
miklu leyti að þakka sundurlyndi
andstæðinga sinna. En nú eru
þeir að miklu leyti sameinaðir, í
annað sinn aðeins frá 1947. Fimm
flokkar þeirra eru í bandalagi
sem kallar sig Þjóðfylkingu og sú
fylking hefur þar að auki gert
kosningabandalag við tvo flokka
aðra, á þá leið að fylkingin bjóði
ekki fram í kjördæmum, þar sem
flokkarnir tveir eru sigurstrang-
legir, gegn samskonar greiða af
þeirra hálfu í kjördæmum, þar
sem fylkingin er líkleg til ár-
angurs. Helstu stjórnmála-
flokkar Indlands eru:
Margnefndur Þjóðþingsflokk-
ur, upphaflega stofnaður til
sjálfstæðisbaráttu gegn Bretum
og hafði forustu í henni. Það og
ljóminn af leiðtogum hans og
sjálfstæðisbaráttunnar, Mahat-
ma Gandhi og Jawaharlal Nehru,
hefur verið honum ómetanlegur
styrkur. Hugmyndafræðilega séð
er í flokknum mikil breidd, enda
andstaðan við Breta helsta sam-
einingarafl hans fyrir sjálfstæð-
istímann. Þar gætir bæði sósíal-
isma að vissu marki og markaðs-
hyggju. Fastakjósendur flokksins
hafa auk múslíma öðrum fremur
verið brahmínar, æðsta stétt í
erfðastéttakerfi hindúa, og hari-
janar, neðstir I því kerfi eða
forminu samkvæmt raunar fyrir
neðan það.
7000 fram-
bjóðendur
Janata Dal, þriggja flokka
bandalag sem er liðskjarni Þjóð-
fylkingarinnar. Janata Dal er
óspar á fögur fyrirheit, lofar
auknum fjárveitingum til hags-
bóta sveitum, þar sem um 80 af
hundraði Indverja ennþá búa,
DAGUR
ÞORLEIFSSON
Rajiv Gandhi - gekk tregur til
leiks í stjórnmálum.
segist ætla að afskrifa skuldir
bænda, skipta stórjörðum og
stóreignum, útvega öllum vinnu
og síðast en ekki síst að láta rann-
saka Boforsskandalann. í Þjóð-
fylkingunni eru einnig S-
Þjóðþingsflokkur (Congress (S))
svokallaður, klofningur úr Þjóð-
þingsflokknum, og þrír svæðis-
bundnir flokkar sem stjórna Ass-
am (þar verður að vísu ekki kosið
fyrr en síðar) og Dravídafylkjun-
um Andhra Pradesh og Tamflna-
dú.
Bharatiya Janata, sem vill
hefja hindúasið til sem mestrar
virðingar og hefur dregið að sér
mikið fylgi út á það, ef marka má
niðurstöður skoðanakannana.
Flokkurinn telur að trúarminni-
hlutar njóti sérréttinda, sem
hann vill að afnumin séu. Illindin
út af hofstaðnum í Ayodhya hafa
að öllum líkindum orðið vatn á
myllu hans.
Kommúnistaflokkur Indlands-
marxistar. Hann er öflugur í
Vestur-Bengal, en því fylki hefur
hann stjórnað í 12 ár og ræður nú
einnig í Karnataka, Dravídafylki
suður frá. Flokki þessum há
nokkuð heimiliserjur milli íhalds-
samra eldri manna, sem frétta-
menn stundum kalla stalínista, og
yngri manna og frjálslyndari.
Tveir síðastnefndu flokkarnir eru
þeir, sem gert hafa kosninga-
bandalag við Þjóðfylkinguna.
Auk frambjóðenda á vegum
flokka býður sig fram urmull
óháðra, svo að alls eru frambjóð-
endur um 7000 talsins. Kosið er í
529 af 545 sætum í Lok Sabha,
eins og neðri deild Indverjaþings
heitir. Á kjörskrá eru næstum
500 miljónir manna, fleiri en
nokkru sinni fyrr og ekki einungis
af völdum fólksfjölgunar, heldur
og af því að kosningaaldur var
nýlegur lækkaður úr 20 í 18 ár.
Þetta eru fjölmennustu frjálsu
kosningar mannkynssögunnar til
þessa.
Gandhi hinn
Niðurstöður skoðanakannana
benda til þess að Þjóðþingsflokk-
urinn muni missa þingmeirihluta
sinn. Þar með væri stjórn Gand-
his fallin. Þetta hefur einu sinni
komið fyrir flokkinn áður, 1977,
en þá náði hann.aftur meirihluta
og stjórnartaumum tæpum þrem-
ur árum síðar, vegna óstands og
sundurlyndis andstæðinga sinna,
sem þegar á reyndi gátu ekki
komið sér saman um neitt nema
að fella ríkisstjórn Þjóðþings-
flokksins, er þá laut forustu
Indiru, móður Rajivs. Flokkur
hans hefur því glundroðakenn-
ingu að styðjast við sem miklar
líkur eru á að standist, því að
hæpið er að hið margslungna
bandalag stjórnarandstæðinga sé
trútt. Þjóðfylkingin er brota-
lamakennd sjálf og Bharatiya
Janata vill engu lofa um stuðning
við hana að kosningum loknum.
Þar að auki eru Bharatiya og fyrr-
nefndur kommúnistaflokkur
svarnir óvinir.
Hvað sem því líður er margra
mál að ef Gandhi tapi nú, muni
hann ekki eiga afturkvæmt á for-
sætisráðherrastól, þótt þess verði
skammt að bíða að flokkur hans
nái því hásæti aftur. Rajiv er að
margra mati gæðamaður sem
flest vill vel gera, en deilt er um
skörungsskap hans í
stjórnmálum. Hann fór raunar út
í þau tregur og lítt undirbúinn að
bróður sínum, er var „krónprins"
móður þeirra, látnum. Bindi
kosningar þessar endi á
stjórnmálaferil þessa dóttursonar
Nehrus landsföður, er að líkind-
um þar með lokið sögulegum
stjórnmálaferli „konungsættar"
sem ríkt hefur yfir Þjóðþings-
flokknum og síðar Indlandi
lengst af síðan 1929. Og eins og
dramað sé ekki þar með nóg í
kosningabaráttunni er frambjóð-
andi Þjóðfylkingarinnar í kjör-
dæmi Gandhis, Amethi í Uttar
Pradesh, annar Gandhi sem
heitir Rajmohan að fornafni og
er sonarsonur einskis annars en
Mahatma gamla.
FellurGandhi
— og hvað þá?
Með hliðsjón af horfum á falli
stjórnar Þjóðþingsflokks og
Nehrusættar spá sumir því að
kosningar þessar verði tímamóta-
markandi. Ekki er víst að þau
tímamót yrðu til mikilla bóta fýrir
Indland, fjölmennasta lýðræðis-
ríki heims þar sem sjöttungur
mennskra jarðarbúa býr. Margt
má að Þjóðþingsflokknum finna,
en vissan stöðugleika hefur hann
tryggt og yfirleitt undir hans
stjórn miðað fram á við í atvinnu-
lífi og lífskjörum, þótt hægt hafi
gengið. Skólakern landsms er
gott, miðað við þriðja heiminn í
heild, svo að þar er mikið af
velmenntuðu fólki (ólæsi er þó
yfir 60 af hundraði). En vaxandi
frjálshyggja í efnahagslífi, sem
Rajiv innleiddi, hleypti að vísu í
atvinnulífið fjöri er bætti drjúg-
um kjör miðstétta, en fátæklingar
landsins, 40 eða 70 af hundraði
íbúanna eftir því hvaða skil-
greiningu er miðað við, hafa það
engu betur en áður eða jafnvel
verr, þar eð stígandi verðbólga í
kjölfar frjálshyggjunnar kemur
verst niður á þeim. Þar við bætist
gagnkvæmt aldagamalt hatur
hindúa og múslíma og úfar milli
þjóðerna og milli þeirra og mið-
stjórnarinnar í Delhi. Af öllu
þessu samanlögðu ólgar nú með
meira móti í þessu feiknlega
þjóðardjúpi. Þar er of margt á
sveimi til að nokkur meining sé I
því að giska á hver útkoman yrði,
ef stjórnartíð Þjóðþingsflokks og
Nehrusættar væri á enda og á
valdastóla hæfust í staðinn sund-
urþykkir aðilar.
Föstudagur 24. nóvember 1989 NÝTT HELGARBLAÐ — SÍÐA 11