Þjóðviljinn - 24.11.1989, Blaðsíða 21

HFI x; A R MFNNINC.IN
x«Jllll&a»®«áSÉllf '^^SSsSí&^aísJi^'' *áH»» «JllliÉ&*wKcJÍll®sk&» wsMW ^ v«slíSS^^v«cS^^»»SSíSÍ^? »«JÉw ^|t ugJiiW. <«élÍlÉÉ!&wK<álí»». '|| '^^8j#6w!gj|iP®® ^asjllll&aMsaáÉkw
Hver er
hinn seki?
Vigdís Grímsdóttir: Hvernig er það þjóðfé-
lag, sem strýkur þegnum sínum eins og ís-
björgu?
Hún er 21 árs, heitir ísbjörg og
er ljón og er aðalpersóna nýjustu
bókar Vigdísar Grímsdóttur.
„- Þú hefur tólf tíma til stefnu
og hafðu hugfast að hún er fjand-
anum slægari,“ heyri ég sagt um
leið og dyrnar opnast.
Þetta er satt. Ég er slæg. -
hugsar ísbjörg, en er hún slæg og
hvað hefur hún gert? Hún situr í
einangrun, hefur neitað að tala, -
neitað að játa, en hefur nú fallist
á að ræða við verj anda sinn. Hon-
um segir hún ævisöguna á tólf
tímum, eigin sögu, eigin orðum,
enda heitir bókin Ég heiti ís-
björg, Ég er ljón.
- Þegar ég var búin að skrifa
Kaldaljós langaði mig til að skrifa
andhverfa sögu, segir Vigdís.
- Um öðruvísi flótta, öðruvísi
fólk í sama heimi.
- Kannski er ég alltaf að reyna
að segja eitthvað um þetta
þjóðfélag okkar. Að velta fyrir
mér hversu stóran eða lítinn hlut
einstaklingurinn á í lífi sínu og
hvaða möguleika hann hefur þeg-
ar hann ætlar að velja. Fólk er svo
mótað af umhverfi sínu að
kannski á það ekkert val. Það var
mjög sárt fyrir mig, hálfverndaða
og hálffertuga konu að kynnast
þjóðfélaginu frá sjónarhorni ís-
bjargar. Ég hélt eins og svo marg-
ir að hér væri allt í himnalagi. Ef
það væri eitthvað sem færi úr-
skeiðis væri það ekkert, sem ekki
væri hægt að kippa í liðinn með
lítilli fyrirhöfn. Eftir að hafa
skrifað þessa bók efast ég um allt,
- og það er út af fyrir sig mjög
gott.
Hvaðan dettur svona kona eins
og ísbjörg niður í kollinn á
manni?
- Ég veit það ekki. Svona per-
sónur fæðast bara í höfðinu á
manni og í gegnum þær kynnist
maður heimi sem maður hélt ekki
að væri til. Heimurinn vildi svo
endilega komast á bók í gegnum
þessa konu, sem getur ekki heitið
annað en ísbjörg. Hún leiddi mig
svo út um allt, fékk mig til að líta
hlutina öðrum augum en ég hef
áður gert og svo verður svona
saga úr því.
- Ég fór að fá áhugann á þessu
efni þegar hér voru endalausar
hryllingssögur í fréttum, ofbeldi
og misþyrmingar, eitthvað sem
maður hélt ekki að gerðist hér á
landi. Þá vaknar sú spurning
hvers vegna fólk til dæmis fremur
glæp, brýtur lög og mig langaði til
þess að ein slík manneskja fengi
tækifæri til að segja frá, án
frammígrips, án mikillar truflun-
ar, segja frá á þann hátt sem hent-
aði henni best og frá því sem
skipti hana máli.
- Ég er ekki að reyna að rétt-
læta Isbjörgu, og það sem hún
gerði, þetta er engin afléttings-
saga, en við fáum aldrei að vita
hvað það er sem liggur að baki
glæpunum. „Orsakir skipta ekki
máli“ segir ísbjörg í hæðnistóni
og ég tek undir tóninn.
- Við viljum gleyma þeim, sem
brjóta lög og reglur, lokum þá
inni svo við þurfum ekki að horfa
á þá og fáum frið til að vera
venjuleg. Ég er ekki að halda því
fram að við þurfum ekki að taka
afleiðingum gerða okkar en
spurningin er, hver er hinn seki í
raun og veru. Það má sjá fyrir sér
í hillingum öðruvísi lagabókstaf
og öðruvísi þjóðfélag, en til þess
þurfum við auðvitað fólk sem
hugsar á annan hátt.
- Ég kynnti mér það sem ég
var að skrifa um og þó þetta sé
skáldskapur er kjarninn sannur.
Ég hefði ekki getað skrifað um
þetta efni ef ég styddist ekki við
raunveruleikann, en það er nú
ekkert nýnæmi, rithöfundar gera
það líklega allir að meira eða
minna leyti. Svo heimtar sagan
ákveðið form og lýtur sínum eigin
lögmálum, en þó sumir segi
skáldskapinn vera spegil raun-
veruleikans verður aldrei nema
brot hans í skáldskapnum, hversu
mikill sem hann er. Því margt af
því sem lífið geymir nægja orðin
ekki til að lýsa. Ég rak mig á það.
Sumt er ekki hægt að segja.
- Skáldskapurinn er því bara
þjónn raunveruleikans en sá
þjónn er sífellt spyrjandi. Oft fær
hann svör, oft ekki. En hann
heldur áfram þótt á móti blási.
Spyr til dæmis: Hvernig er það
þjóðfélag sem strýkur þegnum
sínum eins og Isbjörgu? Og
hvernig eru þegnarnir? Og fyrir
hverja eru siðferðislögmálin, sem
við þykjumst fylgja, - lögin og
reglurnar? Eru þau fyrir þá sem
eru það lánsamir að vera svo
Vigdís Grímsdóttir: Sumt er ekki hægt að segja.
verndaðir að þeir sjá ekki annað
en að allt sé í besta lagi? Og hverj-
ir eru þeir svo sem dæma? Eru
það ekki þeir sömu og ekki sjá?
ísbjörg leggur mikla áherslu á
að hún sé vond. Er hún vond?
- Ef maðurinn er það sem
hann gerir brýtur hún flest boð-
orðin. Samkvæmt því geta menn
talið hana vonda. En ég tel boð-
orðin haldlítil viðmið þegar á
reynir og því finnst mér hún ekki
vond, ekki frekar en ég og þú og
allir hinir. En klefinn hennar er
dæmdur, fordæmdur. Það eru
aftur á móti klefarnir okkar ekki.
Mynd - Jim Smart.
Hugsanir okkar ekki. Klefinn í
sögunni um ísbjörgu er því líka
minnismerki um alla þá klefa,
sem í situr fólk eins og við, vernd-
að og án ákæru, og um leið er
klefinn rammi utan um sögu sem
sjaldan er sögð en oftar lifuð.
-LG
NÝTT HELGARBLAÐ - SÍÐA 21
Einleikur á Guameri fiðlu
Sinfónían frumflytur tvö íslensk verk í Borgarleikhúsinu. Finnskur
fiðluleikari leikur einleik á 17. aldar dýrgrip
Draumnökkvi eftir Atla Heimi
Sinfóníuhljómsveit íslands
heldur tónleika í Borgarleikhús-
inu á morgun og eru það fyrri tón-
leikarnir af tveimur þar sem ein-
göngu verður leikin nútímatón-
list. A efnisskrá tónleikanna, sem
hefjast kl. 14, verða fjögur verk,
þar af tvö íslensk og hefur hvor-
ugt þeirra verið leikið opinber-
lega hér á landi áður. Einleikari
verður finnskur fiðluleikari, Jari
Valo, og hljómsveitarstjóri að-
alstjórnandi Sinfóníunnar, Petri
Sakari.
Tónverkin fjögur eru Sinfónía
fyrir blásturshljóðfæri eftir Igor
Stravinskíj, skrifuð í minningu
Debussys árið 1920 og frumflutt í
London ári seinna. Sechs Stucke
op. 6 eftir Webern, frumflutt í
Vín árið 1913, fiðlukonsertinn
Sveinsson og hljómsveitarverkið
Spjótalög eftir Hjálmar H. Ragn-
arsson.
Atli Heimir samdi Draum-
nökkva sumarið 1987 og tileink-
aði konu sinni, Ingibjörgu.
Kveikjan að konsertinum var
mynd eftir Jón Gunnar Árnason
myndhöggvara en verkið pantaði
Kammersveit Austurbotns. Var
það frumflutt á tónlistarhátíð í
Kaustinen í Finnlandi í janúar í
fyrra og var einleikari Jari Valo,
sá er leikur Draumnökkva á tón-
leikunum í Borgarleikhúsinu.
Konsertinn hefur verið valinn til
flutnings á Norrænum músfk-
dögum í Helsinki næsta haust.
Spjótalög Hjálmars H. Ragn-
arssonar er eitt samfellt hljóm-
sveitarverk fyrir stóra hljómsveit
og byggir á sterkum andstæðum.
Verkið er samið 1983-84, en
Hjálmar lagði lokahönd á það ný-
lega og er það fyrsta verk hans
flutt af Sinfóníunni. Síðasta tón-
verk Hjálmars var messa í fimm
þáttum fyrir kór, flutt á sumar-
tónleikum í Skálholti síðastliðið
sumar.
Jari Valo er fæddur í Kaustinen
í Finnlandi 1961. Hann stundaði
fiðlunám í heimabyggð sinni og
við Sibeliusar akademíuna og
hefur hlotið fjölda veðlauna fyrir
fiðluleik sinn. Hann hefur auk
einleiksins helgað sig kammer-
tónlistinni og er meðal annars
leiðandi maður í kammerhljóm-
sveit Ostroboþníu. Valo leikur á
fiðlu sem Andrea Guameri smíð-
aði árið 1684, en fiðlan er í eigu
OKO-bankans í Finnlandi. LG