Þjóðviljinn - 08.06.1990, Side 6

Bæjarstjórar
á faraldsfæti
Fardagar hinir nýju að vori-þriðjungur bœjarstjóra tekur
pokann sinn að afloknum sveitarstjórnarkosningum. Við-
skiptafrœðingar og löglœrðir eiga greiðastan aðgang í bœjar-
stjórastólinn. Stjórn bæjarfélaga ekki vettvangur fyrir konur
Nú sem endranær er runninn
upp sá tími að talsverður hluti
bæjar- og sveitarstjóra er á far-
aldsfæti að afstöðnum kosningum
og í kjölfar myndunar nýrra
meirihluta í fjölmörgum
sveitarfélögum. Þetta væri vart í
frásögur færandi, nema því að-
eins að nú bregður svo við að
ríkari tilhneigingar virðist gæta
en oft áður að sitjandi bæjar-
stjóra sé sagt að taka pokann sinn
og nýr maður fenginn til starfans.
Jafnframt er Ijóst að það færist í
vöxt að bæjarstjóri sé valinn úr
hópi meirihlutafulltrúa, eins og
viðgengist hefur í nokkrum
bæjarfélögum um lengri eða
skemmri tíma.
Hverjir taka
pokann sinn?
Þrátt fyrir að ekki séu enn öll
kurl komin til grafar um það hver
verði afdrif nokkurra bæjar-
stjóra, má, eftir því sem næst
verður komist, telja nær fullvíst
að í þriðjungi bæjarfélaganna
taki nýjr menn við stöðu bæjar-
stjóra.
Þau bæjarfélög sem hér um
ræðir eru Kópavogur, þar er frá-
farandi bæjarstjóri Kristján Guð-
mundsson, við hans stöðu tekur
Sigurður Geirdal bæjarfulltrúi
Framsóknar. í Keflavík tekur
Ellert Eiríksson oddviti Sjálf-
stæðisflokks við af Guðfinni Sig-
urvinssyni sem jafnframt var einn
bæjarfulltrúa Alþýðuflokks. Á
Siglufírði var ísak Jóhann Ólafs-
son bæjarstjóri og við tekur
Björn Valdimarsson bæjarfull-
trúi óháðra. Sigfús Jónsson yfir-
gefur bæjarstjórastólinn á Akur-
eyrí en í hans stað kemur Halldór
Jónsson. í Njarðvík er það
Oddur Einarsson sem fer frá en
óvíst er um hans eftirmann og er
sömu sögu að segja um Ólafsvík,
Eskifjörð, Vestmannaeyjar og
Hveragerði. í Ólafsvík lætur
Kristján Pálsson af embætti en
hann var jafnframt bæjarfulltrúi í
fráfarandi bæjarstjórn fyrir
Samtök lýðræðissinna. Sá sem
hættir á Eskifirði er Bjami Stef-
ánsson, en hann hættir að eigin
ósk, í Vestmannaeyjum fer Arn-
aldur Bjarnason frá og í Hvera-
gerði Hilmar Baldursson.
Enn er ekki víst hvernig mál
skipast á Seyðisfirði, Akranesi og
í Borgarnesi. Fari svo að skipt
verði einnig um bæjarstjóra í
þessum bæjarfélögum, er tæpur
helmingur bæjarstjóra á faralds-
fæti á þessum fardögum í sveitar-
stj órnarpólitíkinni.
Pólitískir leiðtogar
Um lengri eða skemmri tíma
hefur tíðkast í nokkrum
sveitarfélögum að bæjarstjóri
hafi verið valinn úr fulltrúahópi
meirihlutans. Svo virðist sem
þetta fyrirkomulag eigi nokkru
fylgi að fagna meðal
sveitarstjórnarmanna þetta vor-
ið, og kom m.a. fram með eftir-
minnilegum hætti víða í kosning-
abaráttunni. Víða tefldu ýmsir
flokkar og framboð fram oddvita
listanna sem hinum sterka pólit-
íska leiðtoga og sem sérlegu
bæjarstjóraefni, eins og borgarst-
jórnaríhaldið í Reykjavík hefur
gert um langt árabil og að því er
ætla má með sláandi árangri.
Þegar er Ijóst að bæjar-
stjórnarfulltrúar munu gegna
stöðu bæjarstjóra í sjö bæjarfé-
lögum á yfirstandandi kjörtíma-
bili, en á því síðasta var þessi
háttur á hafður með val bæjar-
stjóra í fimm bæjarfélögum.
Á s.l. kjörtímabili voru pólit-
ískir bæjarstjórar í Ólafsvík,
Hafnarfirði, Keflavík og á Sel-
tjarnarnesi að ógleymdri Reykja-
vík. Ljóst er að nú bætast í þenn-
an hóp Kópavogur og Siglufjörð-
ur. Á móti kemur að í Ólafsvík
verður staða bæjarstjóra nú aug-
lýst.
Enn er allt á huldu um hvort
bæjarstjórastaðan í
Vestmannaeyjum verður auglýst
eða hvort bæjarstjóri verður va-
linn úr fulltrúahópi væntanlegs
meirihluta.
En hvað veldur því að fleiri bæ-
jarstjórar eru valdir úr hópi
bæjarfulltrúa nú en oft áður?
Nýtt Helgarblað innti Guðfinn
Sigurvinsson, fráfarandi bæjar-
stjóra í Keflavík, eftir þessu, en
hann var einn pólitísku bæjar-
stjóranna á síðasta kjörtímabili.
Guðfinnur sagði líklega ástæðu
fyrir þessu vera þá að á síðasta
kjörtímabili hefðu menn haft
nokkur dæmi um sveitarfélög þar
sem þetta fyrirkomulag hefði gef-
ist mjög vel. Nefndi hann í því
sambandi Hafnarfjörð og
Reykjavík.
- Að mínu mati er æskilegt að
bæjarstjóri sé valinn úr hópi sitj-
andi bæjarfulltrúa. Með því móti
er bæjarstjóra búið æskilegt að-
hald þar sem hann þarf að svara
fyrir sín verk í kosningum. Það er
annað með „hlutlausan“ bæjar-
stjóra, sem þarf ekki að standa
nein reikningsskil gagnvart íbú-
unum.
f svipaðan streng tók Kristján
Guðmundsson, fráfarandi bæjar-
stjóri í Kópavogi, sem nú lætur af
starfi eftir átta ár og víkur fyrir
pólitískum bæjarstjóra.
- Þetta árið virðist freista
sveitarstjórnarmanna að velja
bæjarstjóra úr sínum hópi. Það
hefur víða gefist ágætlega, eins og
í Reykjavík, Hafnarfirði og á Sel-
tjarnarnesi.
Guðfinnur sagði að það fælist
engin allsherjarlausn í því að
velja bæjarstjórann úr hópi
meirihlutafulltrúa.
- Þetta fyrirkomulag gefst best
þegar um er að ræða samhentan
og hreinan meirihluta eins
flokks. f samstarfi getur þetta
verið erfitt.
Pólitískt hálfur
eða heill
Þegar betur er hugað að þeim
bæjarstjóraráðningum sem þegar
eru í höfn, má merkja að ríkrar
tilhneigingar gætir meðal sveitar-
stjórnarmanna að telja bæjar-
stjórastarfið öðrum þræði póli-
tískt.
Þar sem bæjarstjórar eru ekki
hreinlega valdir úr hópi meiri-
hlutafulltrúa, virðist vera orðið
til siðs að við gerð samkomulags
um myndun meirihluta sé
fastmælum bundið að ráðning
bæjarstjóra falli í hlut einhvers
þess eða þeirra framboða sem þar
eiga hlut að máli.
- Mér virðist það vera að verða
að viðtekinni venju þar sem skipt
er um meirihluta, að samið sé um
það að einn samstarfsaðilinn fái
forseta bæjarstjórnar í sinn hlut,
en hinn fái að ráða bæjarstjó-
rann, sagði Sigfús Jónsson, frá-
farandi bæjarstjóri á Akureyri í
samtali við blaðið.
- Áður fyrr var því á þann veg
farið að störfuðu bæjarstjórar
þannig að öllum líkaði, báru
menn traust til sinna bæjarstjóra
Kristján Guðmundsson, fráfarandi
bæjarstjóri í Kópavogi: Bæjarstjóra-
starfið eins og hvert annað fram-
kvæmdastjórastarf - á ekki að koma
pólitík við.
hvar í flokki sem þeir annars
stóðu.
Sigfús nefndi að starf bæjar-
stjóra væri að mestum hluta eins
og hvert annað framkvæmda-
stjórastarf.
- Ég hugsa að áttatíu til níutíu
prósent af bæjarstjórastarfinu
fari í það að sinna störfum sem
eru allsendis óflokkspólitísk. Það
er aðeins lítið brot af starfinu sem
felst í því að vinna sérstaklega
fyrir og eða með meirihlutanum.
- Fyrst menn vilja ráða pólit-
ískan bæjarstjóra er mikið hrein-
legra að velja hann úr hópi bæjar-
fulltrúa. Ég held að það sé affara-
sælla en að bæjarstjórar hafi hálf-
pólitísku hlutverki að gegna eins
og reyndin virðist vera óvenju
víða núna, sagði Sigfús.
Kristján Guðmundsson sagðist
almennt vera þeirrar skoðunar að
bæjarstjórar ættu að vera ráðnir
óháð pólitík, enda væri bæjar-
stjórastarfið eins og hvert annað
framkvæmdastjórastarf, sem fæli
í sér mannaforráð, verkstjóm og
aðra slíka umsýslu.
- Stjórnun bæjarfélags er ekki
neitt sem menn hlaupa fyrirvara-
laust inní. Það tekur drjúgan tíma
fyrir menn að komast vel til botns
í hlutunum áður en þeir ná tökum
á starfinu. Með þessu er ég ekki
að segja að loku sé fyrir það
skotið að sveitarstjórnarmenn
geti tekið þetta starf að sér, sér-
staklega ef þeir hafa lengi verið
að vasast í sveitarstjórnarmálum
og öðlast þekkingu og hæfni í
gegnum ýmis trúnaðarstörf á veg-
um sveitarfélagsins, eins og með
nefndastörfum og öðm þess hátt-
ar.
Sigfús nefndi að fljótt á litið
sýndist sér að æskilegt væri, alla-
vega í stærri bæjarfélögum, að
fara að dæmi frænda vorra Dana
og gera embætti forseta bæjar-
stjórnar að launaðri stöðu, hann
sinnti öllu því sem viðkemur póli-
tíkinni, en algerlega ópólitískur
bæjarstjóri væri ráðinn til starf-
Sigfús Jónsson, fráfarandi bæjar-
stjóri á Akureyri: Óttast að snögg um-
skipti í röðum bæjarstjóra eigi eftir að
draga dilk á eftir sér úti á landi.
ans óháð lengd kjörtímabilsins
eða meirihluta á hverjum tíma.
- Það verður að segjast eins og
er, að eitt kjörtímabil - fjögur ár
- er full skammur tími í starfi.
Það tekur ærinn tíma fyrir menn
að setja sig inn í gang mála og ná
tökum á starfinu. Loksins þegar
menn hafa öðlast reynslu og
hæfni í starfi er þeirra tími út-
runninn, sagði Sigfús, þegar hann
var inntur eftir því hvort æskilegt
væri að skipta með reglulegu
millibili um bæjarstjóra.
Undir þessa skoðun Sigfúsar
tekur Kristján Guðmundsson.
- Setjist alltaf nýr maður í stól
bæjarstjóra eftir fjögurra ára
tímabil, er hætt við því að þann
hinn sama skorti þetta nauðsyn-
lega bakland, reynslu og yfirsýn,
sem menn þurfa að öðlast eigi
þeir að geta sinnt þessu starfi sem
best.
Sigfús sagðist telja það miður
heppilega þróun að skipt væri um
bæjarstjóra með jöfnu millibili. -
Ég óttast að það verði víða erfitt
úti á landi að fá hæfa menn til að
ráða sig upp á þau býti að þurfa
að taka sig upp með fjölskyldu að
fjórum árum liðnum. Það gegnir
öðru máli ef bæjarstjórar eru
valdir úr hópi sveitarstjórnar-
manna, þá eru það heimamenn.
Hverjir voru þeir?
Fróðlegt er að skoða lítillega
bakgrunn þeirra manna sem
gegndu stöðu bæjarstjóra síðasta
kjörtímabil, bæði hvað menntun
áhrærir og fyrri störf, já að
ógleymdu kynferðinu.
Það er deginum ljósara að bæj-
arstjórar síðasta kjörtímabils
voru ekki kvenkyns. í hópi
bæjarstjóranna þrjátíu var nefni-
lega alls engin kona. Og það sem
meira er, það virðist steftia í það
sama nú.
Eftir því sem næst verður kom-
ist við lauslega athugun, eiga þeir
sem lokið hafa prófum í við-
skiptafræðum sýnu greiðastan
aðgang í starf bæjarstjóra. Því
næst koma þeir sem eru löglærðir
og tæknifræðingar. Alls virðast
um 60 prósent bæjarstjóranna
hafa menntun í þessum greinum.
Rúmur helmingur þeirra sem
gegndu stöðu bæjarstjóra á síð-
asta kjörtímabili, höfðu áður ver-
ið í störfum hjá borg eða bæ.
Nokkrir höfðu áður starfað sem
sveitarstjórar, enn aðrir störfuðu
áður sem bæjarritarar eða bæjar-
tæknifræðingar. Enn aðrir komu
úr röðum framkvæmdastjóra fyr-
irtækja og nokkrir höfðu áður
unnið við stjórnsýslu hjá ríkinu.
Þá eru dæmi um að bæjarstjórar
hafi áður verið útibússtjórar
banka eða sparisjóða og kaupfé-
lagsstjórar. Bakgrunnur þeirra
bæjarstjóra sem voru valdir úr
hópi bæjarfulltrúa er litlu fjöl-
breyttari.
Samkvæmt þessu er hinn vísi
vegur til að komast í bæjarstjóra-
stólinn sá að vera með próf í við-
skiptafræðum, lögfræði eða
tæknifræði og hafa unnið við
stjórnsýslu af einhverju tagi
ellegar að hafa veitt fyrirtækjum
forstöðu. Eitt er víst að það telst
ekki vænlegt til árangurs hyggist
menn sækja um bæjarstjórastarf
að vera kona eða vera ómenntað-
ur og reynslaus á sviði stjórnsýslu
og fjármálavafsturs.
6 SÍÐA - NÝTT HELGARBLAÐ Föstudagur 8. júní 1990