Þjóðviljinn - 08.06.1990, Blaðsíða 10

Þjáningin
gerír oss
að mönnum
Asko Sarkola og Marcus Groth í hlutverkum sínum.
Lilla Teatern sýnir
Leikhús Nikitas gœslumanns
Leikgerð: Kama Ginkas af sögu Ant-
onsTsjekovs
Leikstjóri: Kama Ginkas
Leikmynd og búningar: David Boro-
vski
Hvað getur gagnrýnandi á ís-
landi sagt um leiksýningu sem
hefur farið um mörg lönd og safn-
að að sér lýsingarorðum í hástigi
á mörgum tungumálum? Og
skiptir einhverju máli hvað mað-
ur segir um sýningu sem er komin
og farin og kemur aldrei aftur? -
Þeir sem misstu af henni eru bún-
ir að missa af henni; hinir þurfa
ekki að lesa gagnrýni um hana.
Eini tilgangurinn sem ég sé með
því að skrifa um Lcikhús Nikitas
gæslumanns á Listahátíð er að
þakka fyrir að það skyldi vera
flutt til landsins og fullyrða að
gott útlent leikhús sé það besta
sem Listahátíð getur gefið okkur.
Ég held að maður verði ekki al-
veg samur eftir svona lífsreynslu.
Leikritið er byggt á sögunni
Deild 6 eftir Tsjekov um geð-
lækninn Ragin sem finnst hann
fastur í gildru. Hann er á rangri
hillu sem læknir og finnur engan
meðal sinna líka sem vill ræða
hinstu rök tilverunnar við hann.
Smám saman missir hann tökin á
lífi sínu og fer að trúa því að hann
eigi fleira sameiginlegt með sjúk-
lingum sínum en vinum sem eiga
að teljast heilbrigðir. Sjónarhorn
hans er ráðandi í leiknum og okk-
ur finnst, eins og honum, að
venjulegt fólk sé óþolandi smá-
munasamt, sjálfsupptekið, tillits-
laust og leiðinlegt. Hinir geð-
veiku eru á hinn bóginn næmir á
annað fólk og umhverfi sitt, vak-
andi og forvitnir og góðar mann-
eskjur.
Tsjekov var læknir og notar oft
lækna sem einhvers konar milli-
liði milli þjóðfélagsstétta. Ragin
er dramatískari persóna en lækn-
irinn í Vanja frænda, svo dæmi sé
tekið, en báðir eru þeir óham-
ingjusamir menn, sannfærðir um
að lífið hafi í raun og veru engan
tilgang annan en þann sem við
gefum því með vitsmunalegum
og kærleiksríkum samskiptum
við aðrar manneskjur. En allir
eru uppteknir af sínu, þess vegna
fer sem fer.
Þegar Ragin tekur skrefið frá
yfirlækninum til sjúklingsins
fyrirgerir hann rétti sínum til að
vera manneskja. Eftir það geta
yfirvöld í gervi Nikitas gæslu-
manns troðið hann fótum í orð-
anna fyllstu merkingu.
Pað væri lengi hægt að ræða
þetta leikverk út frá meðhöndlun
geðsjúkra fyrr á tímum eða í
SIUA
AÐALSTEINSDÓTTIR
Rússlandi á okkar tímum; út frá
kúgun hinna sterku á hinum veik-
byggðu, út frá takmarkalítilli
grimmd mannskepnunnar við
sína líka sem aðrar dýrategundir
eiga yfirleitt ekki til; eða út frá
átökum milli tómhyggju og til-
vistarf ~ i það sem maka-
laus túlkun Asko Sarkola í aðal-
hlutverkinu skilar til manns er
fyrst og fremst óumflýjanleg ein-
semd hins hugsandi manns, hyl-
djúp og sár.
Um leið og réttur Ragins til að
vera manneskja er fótumtroðinn
er áhorfandinn svívirtur líka, og
hengir haus lengi að sýningu lok-
inni. Þessi sterku áhrif voru ekki
bara leik Sarkola að þakka. Allt
hjálpaðist að. Viðbjóðsleg sviðs-
myndin af deild 6 á geðsjúkra-
húsinu, óhugnanlega hvítt og
afhjúpandi Ijósið, vistmenn og
gæslumaður.
Borgar Garðarsson leikur titil-
hlutverkið. Hann er handbendi
yfirvalda og gæslumaður lykils að
deild 6, en að öðru leyti deilir
hann kjörum með vistmönnum.
Þau kjör eru ömurleg, en Nikita
pælir ekki í því. Hann er ekki
hugsandi vera. Það er böl Ragins
Iæknis og geðsjúklingsins Grom-
ovs, sem hann nær óvæntu sam-
bandi við, að hugsa; þess vegna
hljóta þeir að tortímast í heimi
sem metur mannlega hugsun
einskis.
Marcus Groth lék Gromjov af
fágætri innlifun; strengurinn sem
myndaðist milli þeirra Sarkola
þegar sjúklingurinn sannfærir
lækninn um að það sé þjáningin
sem gerir okkur að mönnum var
hreinlega áþreifanlegur. Innlifun
var einmitt aðalsmerki þessarar
sýningar; þar voru allir leikarar
persónurnar holdgerðar þessa
stuttu kvöldstund sem við dvöld-
um með þeim á deild 6. Hvergi
óeinlægur tónn.
íslenskir rithöfundar
Jónasarþing
Stórþing um íslenska rithöf-
unda hefur verið haldið í upphafi
sumars undanfarin ár, og er það
orðið fastur liður í starfsemi Fé-
lags áhugamanna um bók-
menntir. Nú í ár verður það Jón-
asarþing.
Þingið verður laugardaginn 16.
júní í vestursal Kjarvalsstaða.
Með Félagi áhugamanna um
bókmenntir standa að þinginu
Borgarbókasafnið og Menning-
armálanefnd Reykjavíkur, en
auk þess nýtur það stuðnings
menntamálaráðuneytisins og
prentsmiðjunnar Odda. Klukkan
tíu hefst Jónasarþing og stendur
til kl. sex. Það verða ellefu fyrir-
lesarar með erindi, bæði um það
sem þjóðin veit um Jónas og ann-
að sem þjóðin veit minna um.
Kristján Árnason bókmennta-
fræðingur talar um húmanisma
Jónasar, Gunnar Harðarson
heimspekingur spyr hvort hann
hafi verið vandræðaskáld og
Haukur Hannesson íslensku-
fræðingur nefnir erindi sitt „Ein-
búinn“. Ólafur Halldórsson
handritafræðingur segir frá ljóð-
um Halldórs í eiginhandarriti,
Dagný Kristjánsdóttir bók-
menntafræðingur talar um
„Hulduljóðin“ í erindi sem hún
nefnir „Ó Hulda!“ og Sigurður
Steinþórsson jarðfræðingur fjall-
ar um náttúrufræðinginn Jónas.
Þá mun Sveinn Yngvi Egilsson
bókmenntafræðingur tala um þá
bragarhætti sem Jónas notaði, en
Jón Karl Helgason bókmennta-
fræðingur fjallar um þýðingar
Jónasar í erindi sínu „Ævintír af
Jónasi Glóa - Tieck á íslensku".
Að lokum talar Matthías Johann-
essen skáld „Nokkur orð um Jón-
Pótur Gunnarsson rithöfundur segir
frá Jónasarþingi. Mynd: Kristinn
as“ og Guðmundur Andri Thors-
son rithöfundur um „Ferðalok“.
Milli þessara erinda verða lesin
ljóð Jónasar, og það verða leikar-
arnir Þór Tulinius og Alda Arn-
ardóttir sem lesa.
Um kvöldið verður sérstök
hátíðardagskrá á vegum Þjóð-
leikhússins, þar sem sýnt verður
leikverkið „Ur myndabók Jónas-
ar Hallgrímssonar", sem Halldór
Laxness tók saman árið 1945. Þá
var það sýnt í Trípólíbíó í tilefni
af hundrað ára ártíð Jónasar.
Sýningin gerði fádæma lukku og
er mjög eftirminnileg þeim sem
hana sáu. Páll ísólfsson samdi
tónlistina við verkið og söng dótt-
ir hans, Þuríður Pálsdóttir, sína
fyrstu tóna á þeirri hátíð.
Það er einmitt Þuríður sem er
tónlistarstjóri sýningarinnar nú,
en leikstjóri er Guðrún Þ. Step-
hensen. Að sögn Guðrúnar týnd-
ust bæði handrit og nótur í langan
tíma, en fundust nú nýlega eftir
leit þeirra Þuríðar. Leikritið
byggist að mestu á „Grasaferð“,
en einnig spinnast önnur ævintýri
inní. Leikarar í sýningunni eru
Torfi F. Ólafsson, Katrín Sigurð-
ardóttir, Þórunn Magnea Magn-
úsdóttir, Jón Símon Gunnarsson,
Þóra Friðriksdóttir, Gunnar
Eyjólfsson og Hákon Waage. í
leikritinu eru líka dansar og
dansahöfundur er Lára Stefáns-
dóttir, en dansarar eru Sigurður
Gunnarsson, Lilja ívarsdóttir,
Margrét Gísladóttir og Pálína
Jónsdóttir.
Leiksýningin hefst kl. 21.00 og
stendur í klukkustund. Aðgangs-
eyrir að henni er 500 krónur, en
að þinginu sjálfu 600 krónur.
öllum er heimill aðgangur.
10 Sfc>A - NÝTT HELGARBLAÐ RMudagur 8. júnf 1090
■BHKVIKMYNDIR
Ekki bara
fyrir konur
Stjörnubíó
Stálblóm (Steel Magnolias)
Leikstjóri: Herbert Ross
Handrit: Victoria White eftir sam-
nefndu leikriti Roberts Harling.
Aðalhlutverk: Sally Field, Dolly Part-
on, Shirley MacLaine, Olympia Duk-
akis, Daryl Hannah og Julia Roberts.
Þeir segja það kvikmyndafræð-
ingarnir vestanhafs að það sé
engin leikkona svo vinsæl að hún
geti tryggt gróða kvikmyndar. Þó
nokkrir karlmenn hafa þennan
status, t.d. Michael Keaton, Tom
Crusie, Sean Connery o.fl. En
þeir hafa ætlað sér að vera alveg
öruggir með Stálblóm, því þar
eru saman í einni mynd sex fræg-
ar og vinsælar leikkonur, allt frá
Shirley MacLaine sem er búin að
vera fastagestur á hvíta tjaldinu í
nokkra áratugi, til Juliu Roberts
sem er alveg splúnkuný stjarna.
Og eftir því sem ég best veit hefur
dæmið gengið upp, myndin
gengur vel.
Stálblóm gerist á nokkrum
árum og gluggar inn í líf sex
kvenna í smábænum Natchitoc-
hes í Louisiana-fylki í Bandaríkj-
unum. (Robert Harling segist
hafa skrifað leikritið um móður
sína, systur og nokkrar vinkonur
þeirra). Aðalpersónan (ef hægt
er að tala um aðalpersónu) er M.
Lynn (Sally Field) ósköp venju-
leg kona sem á ósköp fallega
dóttur, Shelby (Julia Roberts),
sem er alvarlega sykursjúk. Shel-
by er að fara að gifta sig í byrjun
myndar og það hefur afdrifaríkar
afleiðingar fyrir hana sjálfa og
aðra aðstandendur. Meira segi ég
ekki um söguþráð.
Mæðgurnar eru umkringdar
vinkonum (karlmenn eru sjald-
séðir í þessari mynd) og bestu
senumar gerast á hárgreiðslu-
stofu Truvy (Dolly Parton) þar
sem þær safnast oft saman til að
slúðra. Aðstoðarkona Truvy er
Annelle (Daryl Hannah), sem
biður bænir um Ieið og hún setur
strípur. Shirley MacLaine leikur
Quiser sem er geðvond og gríðar-
lega rík, hún segir sjálf að eina
ástæðan til þess að fólk þoli hana
yfirleitt sé að hún sé ríkari en
Guð. Clairee (Olympia Dukakis)
er vinkona hennar og fyrrverandi
borgarstjórafrú.
Konurnar eru marglitar per-
sónur og Harling hefur tekist
ágætlega að gæða þær lífi, allar
nema Annelle, mér finnst hún
ósköplega pappaleg, en það get-
ur verið af því hvað ég hef hitt
fáar heittrúaðar suðurríkja-
konur. Kannski eru þær pappa-
legar í alvörunni! Field svíkur
ekki frekar en venjulega og sam-
leikur þeirra Roberts er þegar
best lætur afskaplega góður
(gleymið ekki vasaklútnum).
Parton virðist ekkert þjást af
minnimáttarkennd af að þurfa að
leika með þessum óskarsverð-
launahöfum og er sæt og sjarmer-
andi. En það eru „gömlu brýnin“
MacLaine og Dukakis sem stela
öllum senum sem þær taka þátt í.
Það er hrein unun að horfa á þær
og ekki síður að hlusta, það er
þess virði að kaupa miða bara til
að heyra þær vera dónalegar á
suðurríkj a-amerísku.
Harling hefur blandað mátu-
lega blöndu af hlátri og tárum.
Myndin er samt ekki væmin,
þetta er mynd um vinkonur og
þær eru stundum sentimental, en
styrkur Stálblóma liggur í feiki-
lega góðum leik úrvals leik-
kvenna. Því segi ég: konur drífið
ykkur og takið mennina með.
Sif